Αγαπημένες του ελληνικές λέξεις είναι: αγάπη, ψυχή, χάρισμα, αίνιγμα, ήθος, καρδιά. Στην τελευταία έχει αφιερώσει τη ζωή του. Καθηγητής Καρδιοχειρουργικής του Πανεπιστημίου Γέιλ, ομότιμος διευθυντής του Ινστιτούτου Αορτής στο Νοσοκομείο Yale New Haven και ένας εκ των κορυφαίων στον τομέα του διεθνώς, ο Ιωάννης Ελευθεριάδης έχει σώσει χιλιάδες ανθρώπους και έχει εκπαιδεύσει «στρατιές» νέων καρδιοχειρουργών. «Χειρουργώ κάθε εργάσιμη μέρα. Aν δεν μπω στο χειρουργείο, νιώθω ότι δεν έχω προσφέρει τίποτε στην κοινωνία. Εχω κάνει περισσότερες από 5.000 καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις, μεταξύ των οποίων 350 μεταμοσχεύσεις καρδιάς, 200 εμφυτεύσεις τεχνητής καρδιάς και πολλές χιλιάδες μπαϊπάς και επεμβάσεις ανευρύσματος αορτής», λέει στην «Κ».
O δρ Ελευθεριάδης ειδικεύεται στα ανευρύσματα της αορτής, της μεγαλύτερης και κυριότερης αρτηρίας του ανθρώπινου σώματος, που ξεκινά από την αριστερή κοιλία της καρδιάς. Eίναι, όμως, και συγγραφέας. Το βιβλίο του «Ξεχωριστές καρδιές: ένα ταξίδι στην καρδιοχειρουργική και τη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη. Είναι παιδί Ελλήνων μεταναστών, γεννήθηκε στη Φιλαδέλφεια. Από τα παιδικά του χρόνια πιάνουμε το νήμα της αφήγησης.
– Ποιες είναι οι οικογενειακές σας καταβολές;
– Η μητέρα μου γεννήθηκε στην Αθήνα. Αν και από φτωχή οικογένεια, τελείωσε το Γυμνάσιο, κάτι σπάνιο για τη γενιά της. Ηταν γενναία, είχε αυτοπεποίθηση και ήρθε ολομόναχη στην Αμερική στα δεκαοκτώ της, αμέσως μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, προσδοκώντας ένα καλύτερο μέλλον. Εμαθε δακτυλογραφία και στενογραφία, για να ακολουθήσει καριέρα γραμματέως. Ο πατέρας μου κατάγεται από την Κρήτη. Ηταν ναυτικός και άφησε τη θάλασσα για να εγκατασταθεί στις ΗΠΑ. Ερωτεύτηκαν κεραυνοβόλα, έκαναν τέσσερα παιδιά, εκείνη έγινε νοικοκυρά κι εκείνος μηχανολόγος μηχανικός. Μου έμαθε να επισκευάζω αυτοκίνητα… Είναι 90 ετών σήμερα. Η μητέρα μου έχει πεθάνει (παύση). Συγγνώμη αλλά πάντα συγκινούμαι όταν τη θυμάμαι. Μας ενέπνεε, τις αδελφές μου και εμένα, να γινόμαστε καλύτεροι.
– Σας μετέδωσαν οι γονείς σας την αγάπη τους για την Ελλάδα;
– Σε απόλυτο βαθμό. Τέτοια ήταν η αγωνία τους να μάθω τη γλώσσα της πατρίδας μας, που μου μιλούσαν μόνο ελληνικά μέχρι να πάω στο νηπιαγωγείο. Από εκεί και μετά έμαθα δύο τρόπους να εκφράζομαι.
– Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την καρδιοχειρουργική;
– Οταν τελείωσα το Κολέγιο του Γέιλ, η συγκεκριμένη ειδικότητα ήταν ακόμα στα σπάργανα και ο πήχυς της δυσκολίας πολύ υψηλός. Σκεφτείτε ότι μια επέμβαση τότε μπορεί να διαρκούσε 12 ή 16 ώρες. Δεν υπήρχαν ούτε τα μέσα ούτε η γνώση που διαθέτουμε σήμερα. Οι καρδιοχειρουργοί θεωρούνταν κάτι σαν τους πιλότους μαχητικών αεροσκαφών! Ως κάτι καινούργιο, λοιπόν, και με τέτοιο ρίσκο, η καρδιοχειρουργική με γοήτευσε.
Ηταν τέτοια η αγωνία των γονιών μου να μάθω τη γλώσσα της πατρίδας μας, που μου μιλούσαν μόνο ελληνικά μέχρι να πάω στο νηπιαγωγείο.
– Ανεύρυσμα αορτής: στο άκουσμά της τρομοκρατούμαστε. Τι ακριβώς είναι;
– Η αορτή, το μεγαλύτερο αγγείο του σώματός μας, που ξεκινάει από την καρδιά, φυσιολογικά έχει διάμετρο περίπου 2 εκατοστών (εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από το φύλο, την ηλικία και τα σωματομετρικά χαρακτηριστικά). Ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής είναι όταν η διάμετρός της υπερβεί τα 3 εκατοστά. Κι αν η διάταση, δηλαδή το ξεχείλωμα, μεγαλώσει περισσότερο, όπως συνήθως συμβαίνει με τον καιρό, η αορτή κινδυνεύει με ρήξη, μια απειλητική για τη ζωή του ασθενούς κατάσταση, γιατί προκαλεί μεγάλη εσωτερική αιμορραγία.
– Πώς γίνεται η διάγνωση;
– Οι περισσότεροι ασθενείς δεν έχουν συμπτώματα, μέχρι να είναι πλέον αργά. Ομως, υπάρχει δυνατότητα πρόληψης. Με έναν υπέρηχο –ανώδυνα και με μικρό κόστος, δηλαδή– το ανεύρυσμα μπορεί να διαγνωστεί. Μετά τα 60-65 έτη, λοιπόν, καλό είναι να υποβάλλονται σε τέτοια εξέταση ιδιαίτερα οι άνδρες. Ο έλεγχος πρέπει να ξεκινάει νωρίτερα, στα 50 έτη, για όλα τα άτομα, γυναίκες και άνδρες, που έχουν συγγενή πρώτου βαθμού με ανεύρυσμα ή περιστατικό αιφνίδιου θανάτου στην οικογένεια.
– Πρόσφατη μελέτη σας, δημοσιευμένη στο American Journal of Cardiology, επιβεβαιώνει την αξία ενός τεστ. Περί τίνος πρόκειται;
– Είναι ένα απλό τεστ που μπορεί, έως έναν βαθμό, να δείξει την πιθανή ύπαρξη ανευρύσματος αορτής. Θέλετε να το κάνουμε μαζί; Σηκώστε το χέρι σας και κρατήστε την παλάμη σας επίπεδη, σαν να μου ζητάτε να σταματήσω. Τεντώστε τον αντίχειρά σας όσο περισσότερο γίνεται προς το εσωτερικό της παλάμης σας, δηλαδή προς το μικρό δάχτυλό σας. Εάν ο αντίχειρας μπορεί να τεντωθεί πέρα από την άκρη του χεριού σας, αυτό ίσως είναι σημάδι «κρυμμένου» ανευρύσματος.
– Πώς συνδέεται ο αντίχειρας με την αορτή;
– Οι αρθρώσεις των δακτύλων μας αποτελούνται από συνδέσμους και τένοντες· κύριο συστατικό τους είναι το κολλαγόνο. Εάν το κολλαγόνο είναι αδύναμο, ο αντίχειράς μας μπορεί να μετακινηθεί μακρύτερα από το κανονικό. Η αορτή αποτελείται από το ίδιο είδος κολλαγόνου κι αυτό, όπως διαπιστώσαμε, είναι επίσης αδύναμο σε ασθενείς με θετικό τεστ αντίχειρα – παλάμης. Ετσι η αορτή τους διαστέλλεται περισσότερο, προκαλώντας ανεύρυσμα. Αν και το τεστ δεν είναι από μόνο του επαρκές εργαλείο για την επιβεβαίωση της διάγνωσης, έχει διαγνωστική αξία, ειδικά για όσους έχουν οικογενειακό ιστορικό.
Nα είμαστε υπερήφανοι ως ανθρωπότητα για τα εμβόλια κατά της COVID-19
– Ποιο είναι το καλύτερο και ποιο το χειρότερο κομμάτι της δουλειάς σας;
– Το όμορφο κομμάτι είναι η απερίγραπτη χαρά και η δικαίωση την οποία νιώθω κάθε φορά που μια πολύπλοκη και επικίνδυνη χειρουργική επέμβαση ολοκληρώνεται με επιτυχία και ένας άνθρωπος κερδίζει τη μάχη για τη ζωή. Το δύσκολο είναι όταν πρέπει να στερούμαι πολύτιμο χρόνο με την οικογένεια και τους φίλους μου λόγω δουλειάς, κάτι που συμβαίνει πολύ συχνά, και όταν –ολοένα και σπανιότερα στις μέρες μας– ένας ασθενής δεν επιβιώνει, παρά τις τεράστιες προσπάθειές μας στο χειρουργείο.
– Και ο ορισμός σας για τον καλό χειρουργό;
– Κατ’ αρχάς να μπορεί να παίρνει γρήγορα αποφάσεις. Διδάσκω στους φοιτητές μου δύο βασικούς κανόνες: Να μην αφήνουν τίποτα κακό πίσω –εννοώ άλλα προβλήματα που ίσως εντοπίσουν στο χειρουργείο–, αλλά ταυτόχρονα να μην κάνουν μια μεγάλη επέμβαση μεγαλύτερη από όσο χρειάζεται. Ενας καλός χειρουργός πρέπει επίσης να έχει σεβασμό και λεπτότητα στον χειρισμό των ευαίσθητων καρδιακών ιστών. Αλλά και να δείχνει στον ασθενή –και στην οικογένειά του– ότι πραγματικά ενδιαφέρεται να γίνει καλά. Οι άνθρωποι νιώθουν την ενσυναίσθηση και το νοιάξιμό μας, όταν είναι γνήσια.
– Για την εξέλιξη της πανδημίας είστε αισιόδοξος;
– Είμαι γενικά αισιόδοξος άνθρωπος. Η τόσο γρήγορη ανάπτυξη των εμβολίων κατά της COVID-19 ήταν εντυπωσιακή. Πρέπει να είμαστε υπερήφανοι ως ανθρωπότητα. Ωστόσο, με τρομάζει η δυνατότητα του ιού να μεταλλάσσεται. Η ιατρική επιστήμη είναι πολύ έξυπνη, αλλά μέχρι στιγμής αποδεικνύεται όχι τόσο έξυπνη όσο αυτός ο μικροσκοπικός μολυσματικός παράγοντας: εξακολουθούμε να τρέχουμε πίσω του και δεν μπορούμε να τον φτάσουμε. Οι ιοί έχουν μια ακατανίκητη επιθυμία να αναπαράγονται. Αναρωτιέται κανείς από πού προέρχεται αυτή η επιθυμία, αυτή η δύναμή τους, μια και δεν είναι ζώντες οργανισμοί. Κάτι άλλο που με ανησυχεί είναι ότι πολλοί άνθρωποι φοβούνται να πάνε στα νοσοκομεία για εξετάσεις κι έτσι έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τα περιστατικά καρκίνων, καθώς και εμφραγμάτων και άλλων καρδιαγγειακών παθήσεων.
– Τελικά πώς προφυλάσσουμε την καρδιά μας πιο αποτελεσματικά;
– Επιλέγουμε καλούς γονείς, με υγιή καρδιά! (Γελάει) Αναφέρομαι στη σημασία της κληρονομικότητας, όπως καταλαβαίνετε. Από εκεί και πέρα υπάρχουν τα γνωστά: καλή διατροφή, άσκηση, όχι κάπνισμα και αλκοόλ, όχι στρες. Για εμένα, όμως, το καλύτερο φάρμακο είναι η αγάπη: ένα υποστηρικτικό περιβάλλον γύρω μας, ανθρώπων που μας κάνουν να νιώθουμε οικειότητα, ζεστασιά και ασφάλεια.
Ιατρικά θαύματα
– Τι σημαίνει ο τίτλος «Ξεχωριστές καρδιές» στο βιβλίο σας;
– Aφηγούμαι τις ιστορίες δέκα ασθενών μου. Χρησιμοποιώ τη φράση κατ’ αρχάς κυριολεκτικά: οι καρδιές, τα όργανά τους, παρουσίαζαν εκπληκτικά ανατομικά και λειτουργικά προβλήματα, για τα οποία η σύγχρονη Ιατρική προσφέρει αξιοσημείωτες θεραπείες και λύσεις. Αλλά περισσότερο μιλάω για ξεχωριστές καρδιές με τη μη κυριολεκτική έννοια – αυτή στην οποία η «καρδιά» εμπερικλείει τα βασικά χαρίσματα και χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου. Σ’ αυτό το βιβλίο, λοιπόν, παραθέτω δέκα παραδείγματα των θαυμάτων της σύγχρονης Ιατρικής και συγκεκριμένα της Καρδιοχειρουργικής.
Η συνάντηση
Η συνέντευξη έγινε Κυριακή, μέσω Skype, με πρωινό καφέ για τον δρα Ελευθεριάδη και απογευματινό για εμένα. Τον ευχαρίστησα που μου επέτρεψε να «κλέψω» λίγο από τον ελεύθερο χρόνο του, αυτόν που αφιερώνει στη σύζυγό του, στα δύο παιδιά και στα τρία εγγόνια τους. «Χαίρομαι πολύ για τη σημερινή επικοινωνία μας γιατί δεν έχω συχνά την ευκαιρία να μιλάω ελληνικά», μου είπε. Ευχηθήκαμε την επόμενη φορά να βρεθούμε σε μια ταβέρνα, στην Ελλάδα, απολαμβάνοντας κρασί και μεζέδες. «Τι πρόποση θα κάνατε αν ήμασταν σήμερα σε ένα τέτοιο περιβάλλον;» τον ρώτησα. «Θα εξέφραζα την αγάπη μου για την πατρίδα μας και τη ζήλια μου για όλους εσάς που έχετε το προνόμιο να ζείτε σε μια τόσο όμορφη χώρα».
