Τα καινούργια τραγούδια του γεννήθηκαν στην κινούμενη άμμο των τελευταίων ετών, «με την ψυχή ταραγμένη, μειλίχια ή σε έκσταση και με την κιθάρα σαν ένα είδος προέκτασής της». Μιλούν για τον έρωτα, την κοινωνία και τον εαυτό, τη βία και το δόσιμο, τον πόλεμο και τα παιδιά. Με το που κυκλοφόρησε το «Anime», από την Inner Ear Records, έγινε μια έκρηξη, όπως λέει ο Φοίβος Δεληβοριάς. «Οι δύο πρώτες εκδόσεις εξαντλήθηκαν αμέσως και παίρνω αμέτρητα μηνύματα με υπέροχα λόγια. Είναι σαν να έχω γενέθλια! Ολη αυτή η διάθεση οφείλεται, νομίζω, σ’ ένα αίσθημα εξόδου: έπειτα από δύο και πλέον χρόνια πανδημίας θέλουμε να ξανασυναντηθούμε, να μοιραστούμε όσα ζήσαμε, να αγκαλιαστούμε. Κι αυτά τα τραγούδια είναι μια αφορμή να το κάνουμε…».
– Είναι διαφορετικός ο Φοίβος του «Anime»;
– Κάθε άνθρωπος μετά τα 45 του είναι αυτό που έχει φροντίσει να γίνει, με τις πράξεις και τις επιλογές του. Ετσι κι εγώ, στα 48 μου, έχω «χτίσει» τον εαυτό μου: έχω την οικογένεια που ονειρευόμουν, κάνω αυτό που αγαπώ, έχω τους φίλους που μου ταιριάζουν. Στους προηγούμενους δίσκους μου πάλευα ακόμα γι’ αυτό, σήμερα το έχω κατακτήσει. Το ένιωσα και στη διαδικασία της ηχογράφησης. Δεν είχα καθόλου άγχος! Συνέβαλε, βέβαια, σε αυτό και η πανδημία. Κανείς δεν περίμενε τίποτε από εμένα –χωρίς δισκογραφία, χωρίς live– κι αυτό με απελευθέρωσε. Υπάρχει και κάτι άλλο: η πιο λαϊκή, η πιο «πανηγυριώτικη» εκδοχή μου εκφράζεται στην «Ταράτσα» και αφήνει περισσότερο χώρο στην πιο εσωτερική πλευρά μου.
– Τα θετικά σχόλια από τους ομοτέχνους σου σε εξέπληξαν;
– Οι άνθρωποι του ελληνικού τραγουδιού, που υπέφεραν πολύ τα τελευταία χρόνια –με την κατάρρευση και της δισκογραφίας, και των δικαιωμάτων, αλλά και με την πανδημία– ήρθαν μέσα στις δυσκολίες πιο κοντά. Γνώρισα συναδέλφους που δεν τους ήξερα καθόλου και τους αγάπησα πραγματικά. Πολλοί έχουν περάσει από την «Ταράτσα» μου, άλλοι με έχουν καλέσει στα δικά τους πρότζεκτ, πραγματοποιήσαμε συναυλίες για κοινούς σκοπούς, δεθήκαμε. Κι ενώ στα «καλά χρόνια» ούτε καφέ δεν πίναμε με τα καλλιτεχνικά μας αδέλφια, τώρα, με όλες τις διαφορές μας, νοιαζόμαστε ο ένας τον άλλον, βρισκόμαστε. Είναι ωραίο αυτό, γιατί ζηλεύαμε τους παλιούς, που τις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70 ήταν καθημερινά μαζί στα καφενεία.
– Γενικότερα, ως κοινωνία, μας άλλαξε προς το καλύτερο η πανδημία;
– Δεν θέλω να μιλάω σαν τους life coachers των πρωινάδικων που λένε «έχετε κατάθλιψη; Είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να σας συμβεί, ευκαιρία να γίνετε… καινούργιοι!». (Γελάει) Τα ίδια λέγαμε και για την οικονομική κρίση. Από την άλλη, είναι αλήθεια ότι μια μεγάλη απώλεια, ένα πένθος, μπορεί να μας κάνει καλύτερους, και ότι σε δύσκολες περιόδους οι άνθρωποι νιώθουν μεγαλύτερη ανάγκη να δημιουργήσουν. Δεν θα κάνω πρόβλεψη, αλλά ευχή: να ξαναγυρίσουμε στην κανονικότητα την οποία ουσιαστικά στερούμαστε από το 2010. Ολα αυτά τα χρόνια προχωράμε βαριανασαίνοντας καθένας στον Γολγοθά του.
Το ελληνικό τραγούδι είναι ρυθμιστικός παράγων. Οποτε παρεμβαίνει δίνει μάχες, αλλά και όποτε βγαίνει μπροστά με την αλήθεια, κερδίζει.
– H θητεία σου στην Ενωση Δικαιούχων Εργων Μουσικής (ΕΔΕΜ) τελειώνει. Ενας απολογισμός;
– Η γνώμη που θα διατυπώσω είναι αυστηρά προσωπική. Η Ελλάδα δεν έφτιαξε εγκαίρως, όπως άλλες χώρες, αυτοδιαχειριζόμενους οργανισμούς διαχείρισης δικαιωμάτων. Υπήρχε μια ανώνυμη εταιρεία, η ΑΕΠΙ, που έφτασε να έχει πολλούς εξαιρετικούς εργαζομένους και έναν δαιμόνιο –με την καλή, αλλά και με την κακή έννοια– διευθυντή, όμως, εκσυγχρονισμός με τον σωστό τρόπο και προς τη σωστή κατεύθυνση δεν είχε γίνει και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα γνωστά φαινόμενα διαφθοράς.
Το 2013 οι δημιουργοί είδαμε τα εισοδήματά μας να μειώνονται κατά 70%. Από τότε αγωνιζόμαστε σ’ ένα πολύ σκληρό τοπίο να συνδιαμορφώσουμε την επόμενη ημέρα. Στο τέλος της θητείας μου, ως προέδρου του Δ.Σ. της ΕΔΕΜ, ένα μπορώ να πω: το ελληνικό τραγούδι είναι ρυθμιστικός παράγων στον τόπο μας. Οποτε παρεμβαίνει δυναμικά και δίνει μάχες, αλλά και όποτε βγαίνει μπροστά με την αλήθεια, κερδίζει. Το ότι υπάρχουν κάποιοι που θέλουν να απομακρυνθεί από το διεθνώς ενδεδειγμένο μοντέλο η διαχείριση των δικαιωμάτων –από εγχώριες ιδιωτικές εταιρείες μέχρι ξένα συμφέροντα– είναι αναμενόμενο και η τιτανομαχία ανάμεσά τους μας έχει γονατίσει. Αλλά αν οι καλλιτέχνες μείνουμε ενωμένοι και αποφασισμένοι, δεν υπάρχει περίπτωση να μην πετύχουμε τους στόχους μας.
– Εσύ πώς βίωσες την κατάρρευση της ΑΕΠΙ το 2013;
– Πολύ ζόρικα. Τι να σου πω, ότι στις 20 κάθε μήνα δεν είχαμε ούτε ένα ευρώ; Είναι, βλέπεις, και η Βάσω καλλιτέχνις, ηθοποιός, και δεν έχουμε πλούσιους γονείς.
– Σε επηρέασε και καλλιτεχνικά αυτό το ζόρι;
– Κάθε άλλο! Τα χρόνια της οικονομικής δυσπραγίας ήταν τα πιο δημιουργικά. Αντιθέτως, μετά την επιτυχία του «Η ζωή μόνο έτσι είναι ωραία» και του «Χάλια», όταν όλοι περίμεναν το επόμενο βήμα μου, η πίεση με είχε αγχώσει πολύ. Πήγα φαντάρος για να ηρεμήσω! (Γέλια) Τότε έγραψα τον «Καθρέφτη».
– Η υστεροφημία σου σε απασχολεί;
– Οχι. Οταν ξέρεις ότι θα πεθάνεις κάποια στιγμή, το παρόν πρέπει να σε απασχολεί, όχι το μετά. Θέλω να με αγαπάνε εδώ και να μου το δείχνουν, να κάνουμε ωραίους δίσκους και live, να μοιραζόμαστε όμορφες στιγμές. Το μόνο που με απασχολεί για το «μετά θάνατον» είναι να έχει γίνει η κόρη μου καλός άνθρωπος, να είναι υγιής και ευτυχισμένη.
Ενα τραγούδι για την Ελένη Τοπαλούδη, μία υπόθεση που με διέλυσε
– Γιατί έγραψες τραγούδι για την Ελένη Τοπαλούδη;
– Δεν βλέπω πολλή τηλεόραση ούτε ασχολούμαι εμμονικά με την επικαιρότητα. Αλλά από την πρώτη στιγμή αυτή η υπόθεση με διέλυσε. Την παρακολούθησα σε όλες τις λεπτομέρειές της. Θυμάμαι, στην αρχή, πόσο με είχαν θυμώσει κάποια σχόλια για το κορίτσι, τα φρικτά «πήγαινε γυρεύοντας», «τα ήθελε»… Αρχισα να αισθάνομαι ότι αυτή η ιστορία είναι σαν το «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές» της Αγκαθα Κρίστι, που στο τέλος αποδεικνύεται ότι όλοι είναι ένοχοι. Αν, δηλαδή, ένας ντετέκτιβ μας μάζευε, ως κοινωνία, για να μας πει ποιος σκότωσε την Ελένη –και όλα τα κορίτσια που είχαν αντίστοιχο τέλος–, θα έπρεπε να δείξει όχι μόνον αυτούς που κρατούσαν το μαχαίρι, αλλά και όλους εμάς τους εξωτερικούς σχολιαστές, τη δομή που έχουμε φτιάξει και μέσα της ζούμε. Είδα πολλά και σε μένα, ανομολόγητα έως τότε, στον τρόπο που μεγάλωσα, στην εφηβεία μου, στα αστεία που έκανα με τους φίλους μου. Και θέλησα να μιλήσω για την Ελένη ως φταίχτης – τίποτα λιγότερο. Στη διάρκεια ενός αεροπορικού ταξιδιού, λοιπόν, ακούγοντας το «Canzone di Marinella» του Φαμπρίτσιο ντε Αντρέ, γραμμένο για ένα κορίτσι που πνίγηκε, έγραψα το τραγούδι για την Ελένη. Από το δίλημμα για το αν πρέπει να αναφέρω την ίδια ή όχι βγήκα γρήγορα. Μιλώντας γενικότερα για «καταστάσεις» και μην παίρνοντας θέση, είμαστε πληκτικοί συνήγοροι, κομπογιαννίτες κοινωνικοί λειτουργοί.
– Το ότι είσαι πατέρας ενός κοριτσιού σίγουρα σε επηρέασε…
– Αναμφίβολα. Τα αγόρια βλέπουν τα κορίτσια είτε μυθοποιητικά, είτε ανταγωνιστικά, είτε υποτιμητικά. Και οι τρεις προσεγγίσεις είναι λάθος. Εγώ παραδέχομαι ότι ρέπω προς τη μυθοποίηση, το μαρτυρούν και τα τραγούδια μου. Οταν, όμως, ζεις με μια γυναίκα, και πολύ περισσότερο όταν μεγαλώνεις ένα κορίτσι, βλέπεις και την αλήθεια τους, που είναι ωραιότερη από τον μύθο. Η Ιόλη είναι εννέα ετών. Με ρώτησε γιατί έγραψα αυτό το τραγούδι. Της ζήτησα να κάνει υπομονή ένα-δυο χρόνια για να συζητήσουμε το θέμα διεξοδικά. Σε αυτή την ηλικία δεν μπορεί να αντέξει τις λεπτομέρειες ενός τέτοιου εγκλήματος.
– Με τους γονείς της μίλησες;
– Είχα την τιμή να μου τηλεφωνήσει ο πατέρας της, τις μέρες της πρώτης δίκης, όταν είχα συμπεριλάβει το τραγούδι στο πρόγραμμά μου στο «Κύτταρο». Μετά την κυκλοφορία του «Anime» μιλήσαμε ξανά. Μου έκαναν εντύπωση η ηρεμία, η καλοσύνη, η ευθύτητα και η αξιοπρέπειά του. Τα ίδια με είχαν εντυπωσιάσει και σε συνομιλία μου, παλαιότερα, με τη Μάγδα Φύσσα. Ο λόγος αυτών των ανθρώπων δεν έχει τίποτα δραματικό ή πομπώδες. Καταλαβαίνεις, όμως, ότι κάτι ιερό έχει πεθάνει μέσα τους.
Το σύμπαν μου
«Τη ζωή μου έχουν αλλάξει οι μουσικές του Μάνου Χατζιδάκι και του Διονύση Σαββόπουλου και οι ταινίες του Φεντερίκο Φελίνι. Ετυχε να τους ανακαλύψω σε τρυφερή ηλικία και μου έδωσαν πολλές απαντήσεις. Από εκεί και πέρα, υπάρχει μια σειρά Ελλήνων λογοτεχνών που με επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό: από τον Γιώργο Ιωάννου μέχρι τον Οδυσσέα Ελύτη, τον οποίο θεωρώ πολύ παρεξηγημένο, γιατί οι περισσότεροι στέκονται σε επιδερμικές αναγνώσεις των ποιημάτων του, ενώ έχουν απίστευτο βάθος. Υπάρχει, όμως, και η Αμερική εντός μου: ο Γούντι Αλεν και ο Λέοναρντ Κοέν, ο Μπομπ Ντίλαν, ο Τομ Γουέιτς και ο Ράντι Νιούμαν. Και δεν μπορώ να μην αναφέρω δύο σχολές τροβαδούρων που πάντα με γοήτευαν: τη γαλλική και την ιταλική. Βλέποντας και ακούγοντάς τους, πριν καν μάθω κιθάρα, ένιωθα ότι είμαι ένας από αυτούς».
Η συνάντηση
Πρότεινε την τρατορία Cupola, στο Παγκράτι. Επέλεξε χειροποίητα νιόκι πατάτας. Προτίμησα παπαρδέλες με μανιτάρια και ξύσμα λεμονιού. Μοιραστήκαμε μια Vegana, με πράσινα σαλατικά, αβοκάντο, ρόδι και λιναρόσπορο. Με την πανακότα, κέρασμα του μαγαζιού, ήρθε η είδηση: «Ετοιμάζω μια κωμική σειρά στην ΕΡΤ με τίτλο “Τα νούμερα” και θα αφηγείται την ιστορία ενός ξοφλημένου τραγουδοποιού που ονειρεύεται αναβίωση της Μάντρας του Αττίκ. Θα έχουμε έναν κεντρικό καλεσμένο κάθε φορά, που είτε θα αναδεικνύει μια αστεία εκδοχή του είτε θα υποδύεται ένα χαρακτήρα κόντρα στον εαυτό του. Μου αρέσει πολύ η ΕΡΤ, όπως έχει γίνει, με το “Μουσικό κουτί” και τόσα άλλα. Η καλύτερη εκδοχή της δημόσιας τηλεόρασης που θυμάμαι…».
