Αύγουστος 2014, Καλό Λιβάδι, Μύκονος. Τέσσερα αγόρια κάνουν θαλάσσια σπορ. Βρίσκονται πάνω σε tubes. Γέλια, χαρούμενες φωνές. Ξαφνικά σιωπή. Ενα κύμα υψώνεται, ένα αγόρι πέφτει στη θάλασσα, ένας λάθος χειρισμός του οδηγού του σκάφους, μια τραγική απώλεια. Μιχαήλ Πασχαλάκης, ετών 10. Επίσημη αιτία θανάτου: χτυπήθηκε θανάσιμα από την προπέλα. Ομως υπάρχουν και οι ανεπίσημες αιτίες: τα ελλιπή έως ανύπαρκτα μέτρα ασφαλείας, η ασυδοσία μιας επιχείρησης που δεν διέθετε καν άδεια, τα κυκλώματα, οι ασυνείδητοι επιχειρηματίες, οι αρμόδιες κρατικές αρχές που αδιαφόρησαν. Μια μακρά, εγκληματική αλυσίδα λαθών και παραλείψεων.
Το πένθος μπορεί κάνει κάποιον να παραλύσει. Στην περίπτωση του πατέρα του Μιχαήλ, Παναγιώτη Πασχαλάκη, όμως, η οδύνη μετουσιώθηκε σε δύναμη και αποφασιστικότητα.
Το 2015 ο κ. Πασχαλάκης ίδρυσε τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Safe Water Sports, με βασικό στόχο την πρόληψη των πνιγμών και των θαλάσσιων ατυχημάτων. «Κάθε χρόνο περίπου 50.000 Ευρωπαίοι τραυματίζονται –κάποιοι πολύ σοβαρά– συμμετέχοντας σε θαλάσσια σπορ και σε δραστηριότητες με σκάφη. Κάθε μέρα, κάπου στον πλανήτη, δέκα άνθρωποι πνίγονται· οι δύο είναι παιδιά ηλικίας κάτω των 14 ετών», μου εξηγεί. «Ολες οι υπηρεσίες, ιδιωτικές ή δημόσιες, στον χώρο των αθλητικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων στο νερό πρέπει να έχουν τον πολίτη και την ασφάλειά του στο επίκεντρό τους. Εμείς, ως σωματείο, δραστηριοποιούμαστε μεταξύ της οικονομίας της αγοράς, του κράτους και των πολιτών. Το Safe Water Sports συνεργάζεται αλλά ταυτόχρονα ελέγχει το κράτος και τον ιδιωτικό τομέα, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην ενίσχυση της λογοδοσίας και της διαφάνειας»
Η πρόληψη έχει κόστος και για την πολιτεία, και για τις επιχειρήσεις. «Γι’ αυτό και στο ξεκίνημά μας είχαμε αντιδράσεις από κάποιους επιχειρηματίες που με είδαν ως εχθρό, νόμιζαν ότι ήθελα να τους κλείσω. Αλλά εγώ δεν είχα καμιά τιμωρητική διάθεση, επειδή έχασα το παιδί μου. Να μην ξανατύχει σε κανέναν άλλον, αυτό σκεφτόμουν μόνο…».
– Τελικά, σε αυτήν τη χώρα πρέπει να θρηνήσουμε θύματα για να γίνουν μεταρρυθμίσεις;
– Σε ό,τι αφορά τη δική μου περίπτωση –και όχι μόνο– υπάρχει εξήγηση: οι άνθρωποι που βιώνουμε απώλειες βρίσκουμε τη δύναμη να μετακινήσουμε βράχους και τέτοιες προσπάθειες μεγάλων και ουσιαστικών αλλαγών, όπως το Safe Water Sports, απαιτούν τεράστια εσωτερική δύναμη.
– Αυτό αφορά την ατομική πρωτοβουλία κάποιων πολιτών. Η πολιτεία δεν θα έπρεπε να προνοεί και να προλαμβάνει;
Οταν ξεκινήσαμε την προσπάθεια, διαπιστώσαμε ότι περισσότερες από το 80% των επιχειρήσεων εκμίσθωσης θαλάσσιων σπορ δεν ήταν αδειοδοτημένες.
– Αυτό, πράγματι, είναι ένα παράπονο. Από την άλλη, διαχρονικά, τα κινήματα των ενεργών πολιτών επιτυγχάνουν πολλά, καλύπτουν κενά των κυβερνήσεων και των κρατών τους. Ξεπερνούν πολλά εμπόδια που ένας κρατικός μηχανισμός δεν μπορεί εύκολα να υπερβεί: αντικρουόμενα συμφέροντα, αυγά που πρέπει να σπάσουν αλλά κανείς δεν το τολμάει, πρωτοβουλίες που κάποιοι δημόσιοι λειτουργοί, περιχαρακωμένοι στις αρμοδιότητές τους, δεν θέλουν να πάρουν, εύθραυστες ισορροπίες ανάμεσα σε διάφορες υπηρεσίες. Η κοινωνία των πολιτών, λοιπόν, χαράσσει δρόμους, κάνει τεράστιες υπερβάσεις.
– Ηταν κακιά ώρα ο θάνατος του γιου σας, κύριε Πασχαλάκη;
– Σίγουρα όχι. Ηταν αποτέλεσμα μιας σειράς λαθών και παραλείψεων μιας επιχείρησης η οποία απολάμβανε πολύ μεγάλα κέρδη, θησαύριζε ανενόχλητη, παραβιάζοντας το σύνολο των κανονισμών που ισχύουν βάσει της νομοθεσίας. Από τα δέκα άρθρα του σχετικού νόμου είχε καταπατήσει τα… έντεκα, αφού, επιπλέον, λειτουργούσε χωρίς άδεια. Και κανείς δεν είχε έως τότε ασχοληθεί από πλευράς των κρατικών ελεγκτικών μηχανισμών. Τη χρονιά που εμείς ξεκινήσαμε την προσπάθεια του Safe Water Sports, διαπιστώσαμε ότι περισσότερες από το 80% των επιχειρήσεων εκμίσθωσης θαλάσσιων σπορ και μέσων αναψυχής δεν ήταν αδειοδοτημένες. Υπήρχε πλήρης ασυδοσία, δηλαδή.
– Πρόσφατα η υπόθεση εκδικάστηκε σε δεύτερο βαθμό, από το πενταμελές Εφετείο Αιγαίου. Σας ικανοποίησε η απόφαση;
– Οι ποινές που επιβλήθηκαν ήταν για τον ιδιοκτήτη της επιχείρησης πέντε χρόνια κάθειρξη, για την κόρη του τρία και για τον χειριστή του σκάφους τέσσερα. Ο ιδιοκτήτης θα εκτίσει την ποινή του κατ’ οίκον, επειδή έχει συμπληρώσει το εβδομηκοστό έτος της ηλικίας του, στους υπόλοιπους δόθηκε αναστολή. Σε ανθρώπινο επίπεδο, λοιπόν, ως πατέρας του Μιχαήλ, ήθελα να αποδοθεί δικαιοσύνη και, όχι, δεν μπορώ να είμαι ικανοποιημένος, όταν οι υπαίτιοι του θανάτου του συνεχίζουν τη ζωή τους σαν να μη συνέβη τίποτα. Ομως, το αδίκημα της έκθεσης σε κίνδυνο εκδικάστηκε για πρώτη φορά ως κακούργημα, όχι ως πλημμέλημα. Υπάρχει πλέον δεδικασμένο: οι ασυνείδητοι θα γνωρίζουν ότι θα υπάρχουν συνέπειες για τις πράξεις τους. Σε κάθε περίπτωση, αυτός ο δικαστικός αγώνας, που διήρκεσε οκτώ χρόνια, ήταν δεύτερος Γολγοθάς για την οικογένειά μου. Με τις συνεχείς αναβολές, το ποινικό σύστημα είναι σαν να λειτουργεί υπέρ των κατηγορουμένων και όχι των θυμάτων…
– Οικονομικές συνέπειες είχε η συγκεκριμένη επιχείρηση, η οποία, όπως είπατε, θησαύριζε;
– Οχι, γιατί τεχνηέντως την άφησαν να χρεοκοπήσει. Σκεφτείτε ότι οι ιδιοκτήτες δήλωναν στην εφορία ετήσιο εισόδημα που δεν ξεπερνούσε τις 3.000 ευρώ. Οσο και αν φαίνεται αυτονόητο, λοιπόν, ότι οι αρμόδιες οικονομικές αρχές θα είχαν επιληφθεί, κανείς δεν έχει ασχοληθεί με αυτή την πτυχή της υπόθεσης.
Ανέλαβα ισόβια δέσμευση – ελπίζω τα παιδιά μου να συνεχίσουν
– Επτά χρόνια μετράει το Safe Water Sports. Ποια είναι τα πιο σημαντικά βήματα αυτής της διαδρομής;
– Το κομμάτι της εκπαίδευσης ήταν και παραμένει βασικός πυλώνας μας: δεν υπήρχε ούτε μία σελίδα χαρτιού με οδηγίες για τα παιδιά πώς θα είναι ασφαλή στη θάλασσα. Με τη βοήθεια του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος –που μας στήριξε αν και ήμασταν στο ξεκίνημά μας κι εγώ ένας άγνωστος– εκπονήσαμε ένα πρόγραμμα για όλες τις σχολικές βαθμίδες. Επειτα είπαμε ότι πρέπει να μπει τάξη στην αταξία, θεσμικά και ελεγκτικά: να καταγραφούν οι επιχειρήσεις, πόσες είναι, αν έχουν άδεια και τι κάνουν. Διαθέσαμε στο Λιμενικό Σώμα ένα σύστημα πληροφορικής που εμείς αναπτύξαμε. Δεν ήταν εύκολο. Το ελληνικό Δημόσιο συχνά αντιδρά όταν κάτι προσφέρεται δωρεάν…
– Iσως γιατί έτσι δεν υπάρχει μίζα;
– Εσείς το λέτε αυτό… (Γέλια) Υπήρξαν εμπνευσμένοι άνθρωποι στην ΕΛ.ΑΣ. και στο Λιμενικό που το στήριξαν, δίνοντας μάχες με προσωπικό κόστος. Σήμερα, και μετά την επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης, όλες οι επιχειρήσεις λειτουργούν νόμιμα, ενώ η κάλυψη σε ναυαγοσώστες έχει ξεπεράσει το 80%. Φέραμε στην επιφάνεια ένα πρόβλημα και η πολιτεία αναγκάστηκε να το λύσει. Τέλος, η ηλεκτρονική πλατφόρμα και η εφαρμογή που έχουμε φτιάξει υποστηρίζεται από όλους τους μεγάλους ταξιδιωτικούς και τουριστικούς φορείς και είναι καινοτόμος σε διεθνές επίπεδο. Ο χρήστης έχει στη διάθεσή του πληροφορίες για περισσότερες από 3.400 παραλίες, με όλα τα χαρακτηριστικά ασφαλείας τους, τις επιχειρήσεις θαλάσσιων σπορ, τις μαρίνες, τις επιχειρήσεις εκμίσθωσης σκαφών αναψυχής, τα νοσοκομεία, τα λιμεναρχεία, καθώς και τους ισχύοντες κανονισμούς ασφαλείας για κάθε θαλάσσιο σπορ και δραστηριότητα στη θάλασσα.
– Υπήρξαν στιγμές που σκεφτήκατε να εγκαταλείψετε την προσπάθεια;
– Πολλές. Πρέπει να έχω τρελαθεί, έλεγα. Εχασα το παιδί μου κι εγώ ασχoλούμαι με αφίσες και καμπάνιες. Ομως αυτό που ξεκίνησα είναι ισόβια δέσμευση και ελπίζω τα παιδιά μου να αναλάβουν και αυτά δράση όταν μεγαλώσουν. Είναι επτά ετών, αρχίζουν να συνειδητοποιούν περί τίνος πρόκειται και είναι υπερήφανα. Το βλέπω στα μάτια τους.
– Τους μιλάτε για τον αδελφό τους;
– Χωρίς πολλές λεπτομέρειες, για να μην τους δημιουργήσω ανασφάλεια για το μέλλον τους – σε αυτή την ηλικία τα παιδιά νομίζουν ότι μόνο οι ηλικιωμένοι άνθρωποι πεθαίνουν. Γνωρίζουν, όμως, τι έχει συμβεί. Ο Μίνωας και ο Μάξιμος ζουν σαν να έχουν έναν ακόμη αδελφό.
Πρόγραμμα για παιδιά
«Σε συνεργασία με το υφυπουργείο Αθλητισμού θα υλοποιήσουμε το “πρόγραμμα ασφαλούς κολύμβησης” για παιδιά 3 μηνών έως 12 ετών. Σχεδιάστηκε από ερευνητές, προπονητές κολύμβησης, ολυμπιονίκες αθλητές και την Ενωση Σχολών Ναυαγοσωστικής Ελλάδος. Τα παιδιά θα διδαχθούν τα στυλ κολύμβησης, θα αυξήσουν την αντοχή τους στο νερό, θα αναπτύξουν γνώσεις για τους βασικούς κανόνες στο υδάτινο περιβάλλον και δεξιότητες αυτοδιάσωσης. Ο σκοπός της διδασκαλίας της κολύμβησης σε αυτές τις ηλικίες είναι η απόκτηση κολυμβητικής παιδείας και επάρκειας, με στόχο την πρόληψη των πνιγμών, την εξοικείωση των παιδιών με το υδάτινο στοιχείο, την απόκτηση βιωματικής γνώσης των βασικών κανόνων ασφαλείας και υγιεινής, αλλά και την ανάπτυξη της συνεργασίας και της κοινωνικότητας, παραγόντων οι οποίοι συμβάλλουν στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους».
Η συνάντηση
Ζήτησε να συναντηθούμε στο εστιατόριο του Ναυτικού Ομίλου Βουλιαγμένης, που από την αρχή έχει στηρίξει το Safe Water Sports και υλοποιεί το πρόγραμμά του. «Το πιο δύσκολο κομμάτι όταν προσπαθείς να βελτιώσεις μια κατάσταση στρεβλή αλλά παγιωμένη, είναι η νοοτροπία των ανθρώπων», μου είπε ο Παναγιώτης Πασχαλάκης. «Η νομοθεσία, έστω και με πίεση, αλλάζει κάποια στιγμή· οι χορηγοί με επιμονή βρίσκονται. Δεν έχουμε πάρει ούτε ένα ευρώ κρατικού χρήματος, να το πούμε κι αυτό. Το να συνειδητοποιήσουν οι πολίτες την ευθύνη τους και να γίνουν κομμάτι αυτής της αλλαγής απαιτεί πολύ χρόνο και τεράστια προσπάθεια. Εμείς έχουμε φωτίσει όλους τους κινδύνους που ελλοχεύουν στη θάλασσα. Κανένας γονιός δεν θα μπορεί πλέον να πει ότι δεν ήξερε…».
