«Οταν η χώρα όπου γεννήθηκες δεν υπάρχει πια, όταν έχεις δει μνημεία καταστραμμένα από βομβαρδισμούς, τότε πατρίδα σου γίνεται συμβολικά ο πολιτισμός, διότι είναι αυτό που ενώνει εμάς τους ανθρώπους. Να τι με έκανε να ασχοληθώ από πολύ νωρίς με το ζήτημα αυτό».
H Σνέσκα Μιχαΐλοβιτς, γενική γραμματέας της Europa Nostra, της «ομπρέλας» εκατοντάδων πολιτιστικών οργανώσεων της Γηραιάς Ηπείρου, κάθεται απέναντί μου σε ένα ωραίο καφέ των Δελφών. Είναι μια καταπληκτική βεράντα με θέα την Ιτέα και το αλώβητο τοπίο. Η συζήτηση πηγαίνει κατευθείαν στα βαθιά, όταν ρωτώ την κ. Μιχαΐλοβιτς, που ήρθε στον κόσμο στη Γιουγκοσλαβία το 1963, πώς αποφάσισε να ταχθεί στην προστασία της φύσης και του πολιτισμού. Για την προσωπική της εξομολόγηση –το ότι μπήκαμε δηλαδή στην ουσία της συνέντευξης δίχως εισαγωγικές περιστροφές– ίσως «φταίει» και η παλαιά μας γνωριμία. Εδώ και τουλάχιστον 15 χρόνια γνωρίζω τόσο την ίδια όσο και τον ρόλο του φορέα της, καθώς συνεργάζεται στενότατα με την Ελληνική Εταιρεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος. Ο Κώστας Καρράς, που «έφυγε» τέλη Φεβρουαρίου, είχε μάλιστα χρηματίσει πολλά χρόνια και αντιπρόεδρος του θεσμού.
«Προσωπικά, του οφείλω πολλά, ήταν ο μέντοράς μου όταν ξεκίνησα την πορεία μου», τονίζει η συνομιλήτριά μου. «Το κενό που αφήνει πίσω του είναι δυσαναπλήρωτο, όχι μόνο διότι διέθετε τεράστιες γνώσεις στην Ιστορία, στη λογοτεχνία, στην αρχαιολογία, στην αρχιτεκτονική, στα μαθηματικά. Ηταν ένας αναγεννησιακός άνθρωπος με ολιστική προσέγγιση στην προστασία του πολιτισμού και του περιβάλλοντος. Το μεγαλύτερό του προσόν ήταν το πολιτικό του αισθητήριο, η ικανότητά του να καταλαβαίνει πως τα αιτήματά μας ξεκινούν μεν από την κοινωνία των πολιτών, αλλά πρέπει να περάσουν και από τις συμπληγάδες πέτρες της πολιτικής. Ετσι κατάφερνε κάθε φορά να κτίσει ερείσματα, συμμαχίες και συναινέσεις, τόσο απαραίτητες για τον σκοπό για τον οποίο εργαζόμαστε.
Παράλληλα ο Καρράς, που ξεκίνησε με τη γυναίκα του Λυδία την οργάνωση μέσα στην επταετία, όπου έγιναν καταπατήσεις και πολιτιστικές βαρβαρότητες στην Ελλάδα, ήξερε πολύ καλά πως η μάχη για τη φύση και τα μνημεία είναι και μάχη έναντι της αυθαιρεσίας, αγώνας για τις δημοκρατικές αξίες και κυρίως για τις επόμενες γενιές», λέει η κ. Μιχαΐλοβιτς.
Η προστασία της φύσης, η αποκατάσταση των μνημείων στις πόλεις ή στην περιφέρεια είναι αναπό- σπαστο μέρος της ποιότητας ζωής.
Η Europa Nostra ευαισθητοποιήθηκε για πολλά από τα κακώς κείμενα στον τόπο μας, κινητοποιήθηκε για να προστατεύσει τοπία και σπαράγματα του παρελθόντος, αλλά και να αναδείξει προσπάθειες καλών πρακτικών αποκατάστασης. Σε λίγες ημέρες μάλιστα αναμένεται να ανακοινωθούν τα σπουδαία βραβεία πολιτιστικής κληρονομιάς της Europa Nostra, με την Ελλάδα να διεκδικεί διακρίσεις.
Γλωσσομαθής, ευφυής, οργανωτική, η Σέρβα είναι πραγματικά αφοσιωμένη σε αυτό που κάνει. Το καταλαβαίνει όποιος μιλάει μαζί της από την ένταση και τον ενθουσιασμό στη φωνή της, στην ευρυμάθεια, μα κυρίως το μεταδοτικό της πάθος. Για εκείνη η φύση και η παράδοση είναι συγκοινωνούντα δοχεία, δεν μπορείς να σώσεις το ένα και να αδιαφορήσεις για το άλλο, ιδιαίτερα στη Γηραιά Ηπειρο.
«Νομίζω ότι η συνειδητοποίηση αυτής της σύνδεσης είναι ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα των δεκαετιών της δράσης της Europa Nostra. Η Ευρώπη είναι συνυφασμένη με την ιστορική παράδοση, ακόμα και στο φυσικό της τοπίο. Δεν υπάρχει μέρος όπου το περιβάλλον να μην αγκαλιάζει την Ιστορία και το αντίστροφο. Δεν υπάρχει πόλη και χωριό που να μη συνδέεται με το παρελθόν, δεν υπάρχει δάσος ή ακρογιάλι που να μην έχει ένα αφήγημα για την προϊστορία, την αρχαιότητα, τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση. Αυτό που μας κάνει υπερήφανους λοιπόν είναι ότι την τελευταία δεκαετία αυτή η σύζευξη έχει γίνει αισθητή από την πλειονότητα των Ευρωπαίων, κάτι που δεν ήταν αυτονόητο πριν», μου λέει.
Και συνεχίζει: «Οταν ξεκινήσαμε στη Europa Nostra και τις οργανώσεις που συγκέντρωσε υπό την αιγίδα της από όλες τις χώρες, μοιάζαμε με μερικούς μοναχικούς και αφοσιωμένους “λύκους” σε έναν σκοπό, που έδιναν αγώνα από το δικό τους μετερίζι. Σήμερα νομίζω ότι όλοι αισθάνονται πως η προστασία της φύσης, η αποκατάσταση των μνημείων στις πόλεις ή στην περιφέρεια είναι αναπόσπαστο μέρος της ποιότητας ζωής. Δεν γίνεται να ζήσεις κάπου αδιαφορώντας για αυτά, είναι τα κοινά μας αγαθά. Είναι κτήμα της κοινωνίας και όχι έγνοια των ολίγων».
Σύμφωνα με τη Σνέσκα Μιχαΐλοβιτς, επιταχυντής σε αυτή την ευαισθητοποίηση ήταν και η πανδημία. Ο κόσμος επιβράδυνε τους ρυθμούς του, κλείστηκε σπίτι του και άρχισε να αντιλαμβάνεται τη σημασία του πρασίνου, των πάρκων, του δημόσιου χώρου, των μνημείων, ως ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της καθημερινότητάς του. «Η έννοια της υγείας επίσης απέκτησε άλλο νόημα, δεν είναι πλέον να μην είμαστε άρρωστοι, αλλά το περιβάλλον που ζούμε να μην ασθενεί και αυτό από τη μόλυνση ή την καταστροφή και την καταπάτηση. Μέσα από όλες αυτές τις δοκιμασίες που έζησε η ανθρωπότητα, τελευταία η νέα γενιά έχει επηρεαστεί πολύ. Παλεύει, ευαισθητοποιείται και απαιτεί πια από τις παγκόσμιες ηγεσίες να προστατευθούν ο πλανήτης και ο πολιτισμός. Το βλέπω και από τα δικά μου παιδιά».
Μάχη για τις δημοκρατικές αξίες παντού, όχι μόνο σε προηγμένες χώρες
Το σημερινό ζητούμενο ποιο είναι τελικά; «Μα η αειφόρος ανάπτυξη», λέει η Σνέσκα. «Το 2015 η Europa Nostra και οι εταίροι της δημοσίευσαν μια μελέτη 300 σελίδων που λεγόταν “Η πολιτιστική κληρονομιά μετράει για την Ευρώπη”. Εως τότε η σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στη Γηραιά Ηπειρο μετριόταν κυρίως με όρους οικονομικούς – πόσες θέσεις εργασίας, πόσο εισόδημα εισφέρει σε ένα κράτος.
Εμείς προτείναμε να κοιτάξουμε το θέμα ολιστικά. Ναι, σίγουρα δημιουργούνται δουλειές, όμως υπάρχει καίρια επίδραση στις τοπικές κοινωνίες, στην ταυτότητα μιας χώρας και των πολιτών της. Παράλληλα έχει άμεση σχέση για το πώς συνδέονται οι Ευρωπαίοι μεταξύ τους, το κοινό τους μονοπάτι στον χρόνο που τους φέρνει πιο κοντά στο παρόν αλλά και το μέλλον. Η αίσθηση του συνανήκειν από εκεί προέρχεται και είναι αυτή που θα καθορίσει αν μπορέσουμε τελικά εμείς που γεννηθήκαμε στα Βαλκάνια –τη Βόρεια, τη Νότια ή την Κεντρική Ευρώπη– να πετύχουμε αυτό το είδος της ανάπτυξης που θα σέβεται τη φύση και τους ανθρώπους τις επόμενες δεκαετίες. Αν δηλαδή θα θεωρήσουμε πως πρέπει να πάμε όλοι μαζί μπροστά, δίχως εξαιρέσεις στην πρόοδο που κάποια στιγμή θα πληρώσουμε. Δεν γίνεται να φροντίζουμε για την ευημερία και τη δημοκρατία σε ένα μέρος και να αδιαφορούμε για το τι γίνεται σε μια γειτονική χώρα».
«Θα ξαναγυρίσω στο δικό μου παράδειγμα», λέει η Σνέσκα. «Σήμερα έχω σερβικό διαβατήριο αλλά και ολλανδικό από τον σύζυγό μου. Στην ουσία όμως έχω ένα είδος πολιτιστικού διαβατηρίου, μια ταυτότητα υπερεθνική. Οταν η χώρα μου διαλύθηκε, η Ευρώπη με έσωσε. Το να αφιερώσω τη ζωή μου και να υπερασπίζομαι τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, τα μνημεία κάθε χώρας σαν να έχω μεγαλώσει δίπλα σε αυτά μου φαίνεται απολύτως λογικό. Η Ευρώπη είναι ένα επιτυχημένο πείραμα συνένωσης σε έναν κόσμο που περνάει απίστευτους κλυδωνισμούς. Δείτε τι συμβαίνει τους τελευταίους μήνες στην Ουκρανία, πόσο υποφέρουν οι άνθρωποι, πώς οι πόλεις και τα σπίτια τους εξαφανίζονται από τον χάρτη, πώς μνημεία και μουσεία είναι σε απόλυτο κίνδυνο, πώς οι φανατικοί απειλούν να συμπαρασύρουν τον κόσμο στη βία με τη μανία τους.
Η ενδυνάμωση της Ευρώπης, των θεσμών της, της κοινωνίας των πολιτών, είναι η μόνη απάντηση σε αυτό που ζούμε. Εμείς οι Ευρωπαίοι, λοιπόν, καλούμαστε τώρα να σχεδιάσουμε το μέλλον μας και το μέλλον των παιδιών μας. Οι προτεραιότητες που θα βάλουμε, η πίεση που θα ασκήσουμε στις ηγεσίες είναι πιο κρίσιμες από ποτέ. Η προστασία της φύσης, η ανάδειξη του πολιτισμού, η οικοδόμηση μιας ενιαίας ταυτότητας, η μάχη για τις δημοκρατικές αξίες παντού– και όχι μόνο σε μερικές προηγμένες χώρες– πρέπει να είναι ο στόχος μας…».
Τα βραβεία
«Είμαστε υπερήφανοι για τα βραβεία της Europa Nostra που αφορούν τέσσερις ξεχωριστές κατηγορίες: αποκατάσταση, έρευνα, εξειδικευμένες περιβαλλοντικές ή πολιτιστικές υπηρεσίες από οργανισμούς και ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση. Οι υποψηφιότητες είναι δεκάδες, προέρχονται από όλες τις χώρες της Ευρώπης και είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Εχουν όμως έναν κοινό παρονομαστή. Κάθε πρόταση για τα βραβεία είναι και μια ιστορία απίστευτης αφοσίωσης, εξειδίκευσης, συνεργασίας, αγάπης, ψυχικής και υλικής γενναιοδωρίας για έναν τόπο, για ένα μνημείο. Διαπιστώνουμε επίσης κάθε φορά που ανακοινώνεται μια βράβευση πόσο υπερήφανοι αισθάνονται οι υπεύθυνοι του έργου αλλά και οι κάτοικοι ενός μέρους για τη διάκριση αυτή. Τους δίνει το κουράγιο και την ώθηση να κάνουν και άλλα πράγματα για να βελτιώσουν ό,τι υπάρχει γύρω τους. Ελληνικά εγχειρήματα έχουν αποσπάσει πολλά βραβεία και φέτος έχουμε και πάλι ελληνικές υποψηφιότητες».
H συνάντηση
Με τη Σνέσκα Μιχαΐλοβιτς καθίσαμε στο εστιατόριο «Αστρα» στους Δελφούς, μια «βίγλα» για να ατενίζει κανείς με την άνεσή του τη θάλασσα. Περιτριγυρισμένες από τουρίστες που ήταν αποκαμωμένοι από τις βόλτες στο μουσείο και στον αρχαιολογικό χώρο, απολαύσαμε την απογευματινή δροσιά. Παραγγείλαμε δύο ποτήρια κρασί και μια μεγάλη ποικιλία με αλλαντικά και τυριά, τα οποία τιμήσαμε δεόντως μαζί με τα κριτσίνια.
Ο λογαριασμός ήρθε 32 ευρώ.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr