Ετσι όπως κάθεται απέναντί μου ο Λουκάς Καρυτινός, με ένα φρεσκοσιδερωμένο λινό πουκάμισο, το κομψό ρολόι του στον καρπό και τις εκπληκτικές κινήσεις ακριβείας των χεριών, που πετυχαίνουν οι μαέστροι, δύσκολα μπορώ να τον φανταστώ κοντοκουρεμένο πιτσιρίκι να παίζει μπάλα στις αλάνες της Νέας Σμύρνης. Θα έλεγα ότι περνούσε τις ώρες του μελετώντας πιάνο, αλλά εκείνος ορκίζεται ότι η παιδική του ζωή μοιραζόταν ανάμεσα στο σχολείο, στη μουσική και το παιχνίδι στους δρόμους της γειτονιάς όπου μεγάλωσε και ακόμα ζει. Ωστόσο, όπως μου εξηγεί ο διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, υπήρξε ένα καθοριστικό βίωμα που έσπρωξε την πλάστιγγα προς τη μια μεριά. «Οι γονείς μου γνωρίστηκαν και ερωτεύτηκαν ως μαθητές του ωδείου, αλλά δεν ακολούθησαν επαγγελματικά τον δρόμο αυτό, όμως το τραγούδι τους γέμιζε συχνά το σπίτι μας. Στον ελεύθερό του χρόνο ο πατέρας μου, που είχε εκπληκτική φωνή δραματικού τενόρου, πήγαινε σε χορωδίες. Κάπως έτσι βρέθηκε να μαθαίνει τα χορωδιακά μέρη από τους “Ορνιθες”, που πρωτοανέβαζε ο Μάνος Χατζιδάκις το 1963».
«Τον άκουγα και μου άρεσε τόσο πολύ η μελωδία, που προσπαθούσα να τον συνοδεύσω στο πιάνο», συνεχίζει. «Είχα ερωτευθεί παράφορα αυτή τη σύνθεση και θυμάμαι την απίστευτη απογοήτευσή μου, πως όταν ανέβηκε το μπαλέτο στο Ηρώδειο δεν με πήραν μαζί οι γονείς μου, προφανώς διότι δεν θα εξασφάλισαν εισιτήριο. Κάθισα και το άκουσα εκστασιασμένος στο ραδιόφωνο. Ημουν 11 χρόνων. Φανταστείτε πως όταν πια έγινα επικεφαλής στην Εθνική Λυρική Σκηνή, δεκαετίες αργότερα, πήρα την απόφαση να ανεβάσουμε ξανά το έργο. Δεν μπορώ να σας περιγράψω τη συγκίνησή μου. Ηταν σαν να έκλεισε ένας μεγάλος προσωπικός κύκλος που συνδέθηκε με τις επιλογές μου».
Αν η κλίση του στη μουσική ήταν τόσο μεγάλη, πώς βρέθηκε να σπουδάζει στη Νομική; «Είναι μια αστεία ιστορία», ομολογεί. «Οταν τελείωνα τη Λεόντειο οι γονείς μου πίστευαν στο ταλέντο μου και ουδέποτε με είχαν πιέσει να επιλέξω και κάποια άλλη πανεπιστημιακή σχολή για να έχω εξασφαλίσει τα προς το ζην στο μέλλον. Στο σχολείο γνώρισα τον καλύτερό μου φίλο που είμαστε και σήμερα τόσο κοντά όσο τότε, λέγεται Φώτης Χατζής. Αυτός ήθελε να γίνει δικηγόρος. Την κρίσιμη εποχή μου είπε: “Βρε Λουκά, δεν δίνεις κι εσύ μαζί μου εξετάσεις; Μη χαλάσουμε την παρέα μας. Η Νομική έχει πολύ πιο ωραίες κοπέλες από αυτές που πηγαίνουν στο Ωδείο”. Ε, λοιπόν, στο τέλος μ’ έριξε. Εδωσα, πέτυχα και καθίσαμε και στα φοιτητικά έδρανα της Νομικής μαζί, αν και εγώ συνέχιζα και τις μουσικές μου σπουδές. Πριν από ένα-δυο χρόνια ο Φώτης μού ομολόγησε: “Η μάνα σου με είχε βάλει να σε πείσω να σπουδάσεις και κάτι άλλο και τα κατάφερα!”. Μα το πιστεύετε;».
Η νομική σκευή έπιασε τόπο μόνον όταν κλήθηκα να υπηρετήσω και σε διοικητικές θέσεις.
Γελάσαμε και οι δύο. Αναρωτήθηκα αν του φάνηκαν πουθενά χρήσιμες οι νομικές γνώσεις. «Η μουσική οργανώνει τον εγκέφαλο με τον δικό της μοναδικό τρόπο, είναι κάτι ανάμεσα στη μαγεία και τα μαθηματικά. Η νομική σκευή έπιασε τόπο μόνον όταν κλήθηκα να υπηρετήσω και σε διοικητικές θέσεις», υπογραμμίζει ο επικεφαλής της ΚΟΑ.
Η εισβολή στην Κύπρο –που τον βρήκε να υπηρετεί το στρατιωτικό του– επέκτεινε τη θητεία του, αποκλείοντάς τον έτσι από μια υποτροφία στο Παρίσι. Πήγε τελικά να σπουδάσει στο Βερολίνο, που έγινε η πόλη της καρδιάς του, αν και δεν ήξερε λέξη γερμανικά. Πολύ γρήγορα τα έμαθε απταίστως και εξοικειώθηκε με τον τρόπο σκέψης των Γερμανών: «Ηταν η πρώτη φορά που αισθάνθηκα ότι είμαι ο εαυτός μου και ότι έκανα αυτό που πραγματικά ήθελα με εκπληκτικούς δασκάλους στο πλευρό μου. Οι Γερμανοί είναι πολύ ειλικρινείς, δεν σου χαρίζονται και αυτό βοηθάει πολύ να προχωρήσεις, να εξελιχθείς. Δεν είναι όπως εμείς οι Ελληνες που αποφεύγουμε να είμαστε απολύτως σαφείς, κρυβόμαστε πίσω από τις φιλοφρονήσεις για τις δυνατότητες κάποιου, ώστε να μην τον στενοχωρήσουμε ή τον πληγώσουμε. Συνεπώς, ωρίμασα ευκολότερα. Ολα αυτά μου έδωσαν αυτοπεποίθηση, διότι μαέστρος δίχως να πιστεύει στον εαυτό του δεν γίνεται. Πρέπει να είσαι στέρεος μέσα σου πως αυτό που κάνεις είναι το σωστό και αυτή η αίσθηση περνάει και στην ορχήστρα», λέει ο Καρυτινός.
«Επειτα από μια δεκαετία στη Γερμανία γύρισα το 1985 στην Ελλάδα, ως μόνιμος αρχιμουσικός στην Εθνική Λυρική Σκηνή, κάτι που μου έδινε τη δυνατότητα να επιλέγω κάθε έργο και να κάνω τη δική μου παραγωγή. Αυτό σημαίνει ότι το στήνω από την αρχή πάνω σε δικές μου ιδέες. Ηταν πρόταση που δεν μπορούσα να αρνηθώ και επέστρεψα στα πάτρια, παρότι συνέχισα να κάνω και άλλα πράγματα στο εξωτερικό. Στη Λυρική είδα εξαιρετικά ταλαντούχους ανθρώπους, δυνάμεις απίστευτες που ήταν σε ύπνωση. Πείσμωσα πολύ –φανατίστηκα είναι η κατάλληλη λέξη– και αποφάσισα ότι έπρεπε αυτό να αντιστραφεί. Εργαστήκαμε όλοι πολύ σκληρά στη Λυρική για να αναζωογονήσουμε το δυναμικό της και τελικά τα καταφέραμε», επισημαίνει ο μαέστρος.
Δεν πρόλαβε να απολαύσει αυτή τη νίκη και στις αρχές του 1990 εμφανίστηκε στον ορίζοντα το Μέγαρο του Χρήστου Λαμπράκη, της προσωπικότητας που άλλαξε τα πάντα στο θέμα της κλασικής μουσικής στην Ελλάδα, κάτι που του αναγνωρίζουν όλοι, είτε τον συμπαθούσαν είτε όχι.
Η μουσική δεν πρέπει να είναι μόνο εύκολη και να μας χαλαρώνει
«Αρχικά αισθανθήκαμε στη Λυρική ότι εμείς θα εξαφανιστούμε από την έλευση του Μεγάρου, κυριολεκτικά θα μας καταπιεί. Ο αείμνηστος (σ.σ. Χρήστος Λαμπράκης) θα μπορούσε να έχει ό,τι ήθελε από την πολιτεία, εμείς θα έπρεπε να παλέψουμε σε αντίξοες συνθήκες. Είχε ξεκαθαρίσει άλλωστε εξαρχής ότι δεν ήθελε την ΕΛΣ εντός Μεγάρου, φοβούμενος τον συνδικαλισμό, τα σωματεία, τις στάσεις εργασίας κ.λπ. Επιθυμούσε να φτιάξει έναν φορέα που να ελέγχει απολύτως ο ίδιος. Τότε είχα πολύ άσχημα αισθήματα για τον άνθρωπο αυτό. Σήμερα μπορώ να σας πω ότι ευτυχώς που υπήρξε διότι άλλαξε τη σχέση του Ελληνα με την κλασική μουσική σε μεγάλο βαθμό», τονίζει ο Καρυτινός. «Εμείς τότε σηκώσαμε παντιέρα και απαιτήσαμε καλύτερη μόνιμη στέγη για την ΕΛΣ. Ταυτόχρονα ανεβάσαμε ακόμα περισσότερο το επίπεδό μας για να είμαστε και μέσα στον ανταγωνισμό. Φτιάξαμε μια νέα σκηνή στο Ακροπόλ και κάναμε συνεχώς παραστάσεις που ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς, δεν καταθέσαμε τα όπλα».
Η φιλότιμη προσπάθεια του Καρυτινού και της ΕΛΣ αναγνωρίστηκε χρόνια αργότερα από τον ίδιο τον Χρήστο Λαμπράκη. «Με τον καιρό τα πράγματα εξομαλύνθηκαν και αρχίσαμε ως και συμπαραγωγές», σχολιάζει ο αρχιμουσικός. Κάναμε μια μικρή παύση. Σκέφτηκα πόσο άλλαξαν τα πράγματα σήμερα. Η Λυρική Σκηνή είναι στο ολοκαίνουργιο κτίριο του ΚΠΣΙΝ, ενώ το Μέγαρο έχασε τις οικονομικές ανέσεις αλλά και τη μονοκρατορία του μετά τον θάνατο του Λαμπράκη και τις οικονομικές περιπέτειες του φορέα.
Τελικά, πώς αντιλαμβάνεται ο μέσος Ελληνας τη μουσική; «Δυστυχώς πιστεύει ότι πρέπει να είναι εύκολη και να μας χαλαρώνει. Δεν είναι μόνον ελληνικό το φαινόμενο, αλλά διεθνές. Στην προσπάθεια να γίνει εύπεπτη η μουσική, να την ακούμε δίχως κόπο, εξουδετερώθηκε και η ίδια και το κοινό. Αλλά το πρόβλημα σήμερα δεν είναι μονάχα αυτό. Οταν γράφτηκαν τα σπουδαία έργα του κλασικού ρεπερτορίου, τούτο έγινε για να βρουν έκφραση ομαδικά ιδεώδη, αυτό πέτυχαν οι ιδιοφυείς συνθέτες όπως ο Μπετόβεν. Η μουσική είναι μια τέχνη που προέρχεται από την κοινωνική συλλογική δράση του ανθρώπου. Οταν αυτός ξεκόβει από την κοινότητά του, όταν γίνεται άτομο, αλλάζει και η σχέση του με τη μουσική. Δεν έχει την αίσθηση του κοινού σφυγμού, της συγκίνησης που τη χαρακτηρίζει», λέει παθιασμένα ο Καρυτινός. «Δηλαδή, όταν ακούω ένα τραγούδι που μου αρέσει φορώντας τα ακουστικά μου, χάνω κάτι;» τον ρωτώ. «Και βέβαια. Ιδιο είναι να βλέπετε ένα θεατρικό έργο ή μια ταινία και να νιώθετε τη δόνηση της αίθουσας και ίδιο είναι να το βλέπετε στον καναπέ σας; Είναι κάτι συλλογικό που μειώνεται σε κάτι εξατομικευμένο. Η μουσική δεν είναι για το εγώ, δεν είναι για ξεκούραση, είναι επικοινωνία με τους άλλους και με τον πνευματικό μας κόσμο. Και αυτό θέλει αφοσίωση και συγκέντρωση».
Ο Μίκης
«Είμαι εξαιρετικά υπερήφανος που είμαι επικεφαλής στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, την πρώτη ορχήστρα της χώρας. Είναι ένας ιστορικός θεσμός που έχει κάνει πολλά για να αναδείξει Ελληνες συνθέτες, μαέστρους και μουσικούς. Ηταν το μοναδικό βήμα, το αποκούμπι που είχε ένας ταλαντούχος συμπατριώτης μας για να καταξιωθεί. Θα σας πω μόνο ένα παράδειγμα.
Ο μεγάλος Μίκης Θεοδωράκης ως έφηβος ήταν στα κρουστά της ΚΟΑ και από εκεί έμαθε τι σημαίνει ορχήστρα. Ηταν ένας καταπληκτικός συνθέτης συμφωνικής μουσικής, μια πτυχή του που δεν πήρε τόσο μεγάλη αναγνώριση όσο οι συνθέσεις του στο τραγούδι. Στόχος μας είναι λοιπόν να συνεχίσουμε αυτή τη μεγάλη παράδοση της ΚΟΑ και να τη διευρύνουμε στο φετινό μας πρόγραμμα που μόλις ανακοινώσαμε, ώστε να δώσουμε στους Ελληνες να καταλάβουν τη δύναμη των εξαιρετικών μουσικών που έχει η πατρίδα μας και για τους οποίους πρέπει να καμαρώνουμε».
H συνάντηση
Βρεθήκαμε ένα απομεσήμερο καθημερινής στο εστιατόριο Cookoοvaya δίπλα στο Χίλτον. Ο μαέστρος παρήγγειλε ένα σκέτο φιλέτο δίχως λαχανικά και εγώ ένα ορεκτικό, ταρτάρ ψάρι ημέρας που ήταν μαγιάτικο με λάιμ, τσίλι και κόλιανδρο – πολύ νόστιμο. Παρήγγειλα και ένα αναψυκτικό.
Ο λογαριασμός ήρθε «τσουχτερός», 57 ευρώ. Πριν φύγουμε τον ρώτησα αν γενικά τρώει τόσο ελαφρά: «Εννοείται! Ο μαέστρος πρέπει να είναι ευκίνητος, σε φόρμα, αλλιώς δεν μπορεί να σταθεί στο πόντιουμ», μου είπε.
