«Λίγοι στον χώρο της βιοτεχνολογίας έχουν την πείρα της Αννας Πρωτόπαπα και το ταλέντο της να δίνει λύσεις σε σύνθετα προβλήματα. Πρέπει οπωσδήποτε να τη γνωρίσεις», μου είχε πει σε ανύποπτο χρόνο ο Στέλιος Παπαδόπουλος, πρόεδρος της Biogen και θεμελιωτής της βιοτεχνολογίας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είχα την τύχη να τη συναντήσω το καλοκαίρι, στη Θεσσαλονίκη, και να διαπιστώσω πόσο δίκιο είχε.
Κατάγεται από την Κύπρο. Η μητέρα της ήταν το πρώτο κορίτσι από το χωριό της που φοίτησε στο γυμνάσιο –«γιατί τότε δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπήρχε μόνο στη Λευκωσία κι αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να αποχωριστεί την οικογένειά της και να φιλοξενηθεί σε κάποιο συγγενικό ή φιλικό σπίτι»– και συνέχισε τις σπουδές της στη Βρετανία. Ο πατέρας της σπούδασε χημικός επίσης σε βρετανικό πανεπιστήμιο. Θα μπορούσαν να έχουν μείνει στο εξωτερικό και να κάνουν εκεί καριέρα. Ομως, από αγάπη για την πατρίδα τους, επέστρεψαν στην Κύπρο, στα πατρογονικά τους εδάφη, στην περιοχή της Μόρφου, και αποφάσισαν να επενδύσουν στις αγροτικές καλλιέργειες.
Ο «Αττίλας» ανέτρεψε τα πάντα. «Με την τουρκική στρατιωτική εισβολή και κατοχή έχασαν το σπίτι, τη γη τους, όλα όσα με κόπο είχαν δημιουργήσει. Εμειναν μόνο τα χρέη στις τράπεζες για τα δάνεια που είχαν πάρει», λέει η Αννα Πρωτόπαπα. «Ημουν δέκα ετών και θυμάμαι την απόγνωσή τους. Επρεπε να ξεκινήσουν ξανά από το μηδέν. Μετακομίσαμε στη Λευκωσία, ο πατέρας μου έπιασε δουλειά ως καθηγητής Χημείας σε ιδιωτικό σχολείο και η μητέρα μου στο υπουργείο Παιδείας. Ομως τότε άλλαξε ο τρόπος που έβλεπαν τη ζωή στην Κύπρο και το δικό μας μέλλον, των τριών παιδιών τους, δηλαδή. “Αυτός ο τόπος είναι μικρός. Πρέπει να φύγεις, για να σπουδάσεις και να αποκτήσεις εφόδια, να γίνεις αυτάρκης. Η μόρφωση είναι το μόνο πράγμα που δεν θα μπορέσει ποτέ κανείς να σου πάρει”, μου είπε μια μέρα ο πατέρας μου…».
Πράγματι, τελειώνοντας το λύκειο η Αννα Πρωτόπαπα έφυγε για τις ΗΠΑ. Πήρε πτυχίο χημικού μηχανικού από το Πρίνστον και στη συνέχεια πήγε στο ΜΙΤ για το διδακτορικό της. «Εκεί συνειδητοποίησα ότι αγαπούσα την έρευνα αλλά δεν ήμουν έτοιμη να της αφιερωθώ για τα υπόλοιπα χρόνια μου· ήθελα πιο ανοιχτούς ορίζοντες. Εκανα μάστερ, εργάστηκα για λίγα χρόνια σε μεγάλες εταιρείες σε Ευρώπη και Ιαπωνία και επέστρεψα στην Αμερική για να σπουδάσω Διοίκηση Επιχειρήσεων στο Στάνφορντ. Είχα βρει τον τρόπο να συνδυάσω όλα όσα αγαπούσα».
Οι μεγάλες φαρμακευτικές θεωρούν ότι η αγορά ενός φαρμάκου για τον καρκίνο των ωοθηκών είναι περιορισμένη κι έτσι δεν επενδύουν. Για εμάς, δεν γίνονται όλα για τα χρήματα…
Στα χρόνια που ακολούθησαν η Αννα Πρωτόπαπα έχει καταφέρει να διαγράψει μια αξιοθαύμαστη πορεία. Το 1997 ανέλαβε κομβικό ρόλο στη Millenium Pharmaceutical, μια startup βιοτεχνολογίας που ανέπτυσσε πρωτοποριακές θεραπείες για τον καρκίνο, αξιοποιώντας την αλματώδη πρόοδο της Γονιδιωματικής Ιατρικής. «Ανέλαβα τη στρατηγική και επιχειρηματική ανάπτυξή της μέσω συνεργασιών και συγχωνεύσεων με άλλες φαρμακευτικές εταιρείες. Μέσα σε λίγα χρόνια η εταιρεία έγινε ταγός στον χώρο, βγάζοντας μάλιστα στην αγορά το πρώτο φάρμακο για το πολλαπλό μυέλωμα».
Το 2008 η Millenium πωλήθηκε στην Takeda, τη μεγαλύτερη φαρμακευτική της Ιαπωνίας, και ο νέος ιδιοκτήτης ζήτησε από την κ. Πρωτόπαπα να γίνει μέλος του διοικητικού συμβουλίου της. «Με αυτόν τον ρόλο συνέβαλα στο να αποκτήσει η εταιρεία διεθνή παρουσία και κύρος και είμαι υπερήφανη γι’ αυτό», λέει. «Ομως και αυτός ο κύκλος έκλεισε και το 2005 επέστρεψα στις επιχειρηματικές ρίζες μου: ανέλαβα τη Mersana, μικρή startup που εστιάζει σε θεραπείες για διάφορες μορφές καρκίνων. Ξεκινήσαμε με ελάχιστους εργαζομένους και σήμερα έχουμε ξεπεράσει τους διακόσιους».
Ενα φάρμακο για τον καρκίνο των ωοθηκών είναι ο πρώτος στόχος της Mersana και όλα δείχνουν ότι είναι πολύ κοντά στην επίτευξή του. Θα είναι άθλος, γιατί πρόκειται για μια από τις πιο δύσκολες εκφάνσεις της νόσου. «Ο καρκίνος των ωοθηκών δυστυχώς διαγιγνώσκεται σε προχωρημένο στάδιο περίπου στο 80% των περιπτώσεων. Από αυτές τις γυναίκες, υπολογίζεται ότι το 75% θα υποτροπιάσει μέσα σε δύο χρόνια από την αρχική διάγνωση. Επίσης, η βιολογία αυτού του καρκίνου ανεβάζει τον πήχυ της δυσκολίας: συχνά παρουσιάζει αντοχή στην πλατίνα, τη χημειοθεραπευτική αγωγή που χρησιμοποιείται. Ετσι, τα ποσοστά επιβίωσης είναι χαμηλά: είναι η πρώτη αιτία θανάτου από γυναικολογική κακοήθεια. Τέλος, οι μεγάλες φαρμακευτικές θεωρούν ότι η αγορά ενός φαρμάκου για τον καρκίνο των ωοθηκών είναι περιορισμένη κι έτσι δεν επενδύουν», εξηγεί η Αννα Πρωτόποπα, και δεν μπορώ παρά να τη ρωτήσω: Γιατί, λοιπόν, η δική της εταιρεία επενδύει σε κάτι που έχει τόσο ρίσκο και ίσως δεν της αποφέρει κέρδη;
«Αυτή είναι η διαφορά της βιοτεχνολογίας από αυτό που στην Αμερική λέμε “Big Pharma”, τις μεγάλες φαρμακευτικές. Δεν γίνονται όλα για τα χρήματα. Για εμάς ο ασθενής και η επιβίωσή του είναι πάνω απ’ όλα. Πείτε μας ρομαντικούς, ίσως και αφελείς, αλλά έτσι σκεφτόμαστε, έτσι αισθανόμαστε, μ’ αυτό το κίνητρο αποφασίζουμε καθετί…».
Διεθνώς, μας αποκαλούν τρυφερά «The Greek Mafia»
– Τι βρήκατε στην Αμερική που σας κράτησε εκεί;
– Αγαπώ την επιστήμη, αλλά και τον τρόπο που μπορείς να της δώσεις ακόμη μεγαλύτερη αξία, μετουσιώνοντάς τη σε κάτι απτό, χρήσιμο για τους ανθρώπους. Αυτό μου πρόσφερε η βιοτεχνολογία στις ΗΠΑ. Το να στέκεσαι δίπλα στους ασθενείς που δίνουν μάχη για τη ζωή τους δίνει νόημα και στη δική σου ζωή, σε προσγειώνει σε όσα έχουν πραγματική αξία, σε κάνει ολοένα πιο δυνατό.
– Ποια προσόντα πρέπει να έχει κανείς για να τον προσλάβετε στην εταιρεία σας;
– Σίγουρα παίζουν ρόλο οι σπουδές και η εμπειρία, αλλά το πνεύμα συνεργασίας και η έλλειψη ανταγωνισμού και αλαζονείας είναι εκ των ων ουκ άνευ. Η ανάπτυξη νέων φαρμάκων είναι το πιο πολύπλοκο και απαιτητικό ομαδικό σπορ. Πρέπει να δεις καθετί από πάρα πολλές διαφορετικές προοπτικές, να ανταλλάσσεις διαρκώς ιδέες με τους συνεργάτες σου, να λύνετε προβλήματα μαζί.
– Ο ρόλος του μέντορα είναι επίσης σημαντικό κομμάτι της δουλειάς σας;
– Φυσικά. Επειδή μεγάλωσα σε μια μικρή χώρα, όπου η οικογένεια και οι φίλοι είχαν ανέκαθεν μεγάλη σημασία, λατρεύω το να χτίζω ομάδες, να εμπνέω νέους ανθρώπους, να τους στηρίζω και να τους κα-
θοδηγώ ως μέντορας.
– Είναι ισχυρή η ελληνική κοινότητα στη διεθνή βιοτεχνολογία;
– Ναι, αναμφίβολα. Ο Στέλιος Παπαδόπουλος ήταν και παραμένει ο καθοριστικός παράγοντας γι’ αυτό. Μας αποκαλούν «Τhe Greek Mafia»! (Γελάει) Με τρυφερότητα, όμως, όχι για να μας κατηγορήσουν. Εννοούν ότι ο ελληνισμός είναι δεσμός ισχυρός για εμάς, ο ένας πάντα υποστηρίζει τον άλλον.
– Πόσο επηρέασε η πανδημία τη φαρμακευτική βιομηχανία;
– Πολύ και με θετικό τρόπο. Το ότι κινητοποιήθηκε τόσο γρήγορα και έβγαλε στην αγορά αποτελεσματικά εμβόλια και αντιιικά φάρμακα είναι απόδειξη του ισχυρού DNA και των εξαιρετικών αντανακλαστικών της. Και, ταυτόχρονα, μια κληρονομιά για το μέλλον, γιατί όλοι πια κατάλαβαν πως όταν η επιστημονική γνώση και η καινοτομία συνδυάζονται με το νοιάξιμο για τους ανθρώπους, τα αποτελέσματα είναι θαυμαστά.
– Πώς φαντάζεστε το μέλλον της Mersana;
– Κι εμάς μας ωφέλησε η πανδημία, όσο κι αν ακούγεται παράξενο. Μάθαμε να δουλεύουμε με διαφορετικούς τρόπους, αποκτήσαμε νέες δεξιότητες, γίναμε πιο ευέλικτοι και πιο ανθεκτικοί. Η απόσταση της επικοινωνίας μέσω zoom καλύφθηκε από την επιθυμία μας να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά και να έχουμε αποτελέσματα σε τόσο αντίξοες συνθήκες. Σύντομα θα ξεκινήσουμε κλινικές μελέτες για άλλα δύο νέα φάρμακα, για τον καρκίνο του μαστού.
Ο ορισμός της επιτυχίας
«Στον τελικό απολογισμό μου, όταν θα αποσυρθώ, δεν θα βαρύνουν τόσο οι επιτυχίες (αγορές, συγχωνεύσεις, κέρδη) αλλά διαφορετικού είδους επιτεύγματα: πόσων ανθρώπων η ζωή θα έχει αλλάξει προς το καλύτερο χάρη και στη δική μου συμβολή. Αυτό το έμαθα μέσα από το πώς λειτουργεί η ίδια η βιοτεχνολογία. Δεν ξέρεις αν ένα πείραμα θα ευοδωθεί, ποιο φάρμακο θα δουλέψει και ποιο όχι. Σημασία έχει το λιθαράκι που βάζεις στην ομαδική προσπάθεια. Στους συνεργάτες μου αναφέρω συχνά την “Ιθάκη” του Καβάφη – Να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις…».
H συνάντηση
Πήραμε μαζί πρωινό στο roof garden του ξενοδοχείου Electra Palace, με θέα στην πλατεία Αριστοτέλους και στον Θερμαϊκό. «Αχ, πόσο ωραίος είναι ο ελληνικός καφές!», είπε η Αννα Πρωτόπαπα με την πρώτη γουλιά. Μιλήσαμε για τον Καναδό σύζυγό της, τον οποίο γνώρισε στο ΜΙΤ, και τα τρία παιδιά τους, που θεωρούν τον εαυτό τους κομμάτι του ελληνισμού. Καριέρα και οικογένεια, απαιτητική εξίσωση… «Πράγματι, είναι δύσκολο, ειδικά αν είσαι παραδοσιακή Ελληνίδα μάνα, όπως εγώ! (Γελάει) Αλλά πάντα θυμάμαι αυτό που μου έλεγε η μητέρα μου: “Κάθε φορά που βρίσκεις μπροστά σου ένα εμπόδιο, να σκέφτεσαι μόνο πώς θα το ξεπεράσεις. Μην αφήνεις τα εμπόδια και τα όρια που σου θέτουν οι άλλοι να σε καθορίζουν. Ούτε να σε σταματούν”. Με αυτή τη συμβουλή πορεύομαι».
