Τον έβλεπα να πλησιάζει στο σημείο του ραντεβού μας στο λόμπι του αθηναϊκού ξενοδοχείου, παρέα με την αγαπημένη του Σοφία, τη γυναίκα του, και είχε εκείνο το ίδιο βλέμμα, το συγκεντρωμένο και οξυδερκές, που τον χαρακτήριζε στις αμέτρητες ανταποκρίσεις του από το Λονδίνο. Εκείνο το ίδιο συλλογισμένο, ελαφρύ σμίξιμο των φρυδιών. Αστραπιαία πέρασαν μπροστά από τα μάτια μου σαν κινηματογραφική ταινία δεκάδες εικόνες του Λάμπη Τσιριγωτάκη με φόντο το Μπιγκ Μπεν, το Χέρφιλντ, την Ντάουνινγκ Στριτ, τον Λευκό Οίκο… Δεκάδες στιγμιότυπα του ανταποκριτή της ΕΡΤ (του Αθηναϊκού Πρακτορείου και του «Εθνους»), αυθεντία στα βρετανικά και διεθνή θέματα, συνώνυμο της αντικειμενικότητας και της ευπρέπειας, να μεταδίδει ειδήσεις, να μιλάει με ηγέτες, να αφηγείται ιστορίες προσωπικοτήτων, απλών ανθρώπων και λαών – μέσα σε τέσσερις δεκαετίες οι κοινωνίες βιώνουν τεράστιες, ενίοτε βίαιες αλλαγές.
Καθίσαμε και αρχίσαμε αμέσως να μιλάμε για τον «ατελείωτο, δύσκολο, αλλά όχι βαρετό» επαγγελματικό Μαραθώνιο, όταν «κάθε μέρα ήταν διαφορετική» και συχνά το κυνήγι της είδησης έμπαινε «πάνω από την προσωπική μου ζωή». Ο Λάμπης Τσιριγωτάκης μιλάει απλά και ευθύβολα, όπως ακριβώς μετέδιδε τα γεγονότα και όπως έχει αποτυπώσει τα κορυφαία δημοσιογραφικά του βιώματα στο βιβλίο του «Αναμνήσεις ζωής. Από τον Τζον Λένον στον Νέλσον Μαντέλα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη – μια αλυσίδα από 57 πυκνές ιστορίες με άγνωστο παρασκήνιο, που πετούν από πάνω τους περιρρέουσες κατασκευές σαν ξένο σώμα.
Δεν έφευγε η Δήμητρα Λιάνη από το Χέρφιλντ, όπως είχε γραφτεί σε ρεπορτάζ, για να αγοράσει ακριβές δερμάτινες φούστες και φορέματα στις μπουτίκ του Λονδίνου. «Η Λιάνη ήταν συνεχώς δίπλα στον Ανδρέα. Μετά την επέμβαση ζήτησε να εγκατασταθεί σε δωμάτιο δίπλα στην εντατική για να παρακολουθεί τη φαρμακευτική του αγωγή. Ο Γιακούμπ, που σχεδόν κάθε βράδυ μετά τη δουλειά πήγαινε στη σουίτα του Ανδρέα και συζητούσαν, είχε πει ότι η Δήμητρα Λιάνη ήταν το κίνητρο για τον Ανδρέα να θέλει να ζήσει περισσότερο». Δεν είχε συζητηθεί ποτέ η περίπτωση μεταμόσχευσης τεχνητής καρδιάς στον Ανδρέα. «Συνάδελφοι από εφημερίδες της αντιπολίτευσης, προκειμένου να νομιμοποιήσουν αυτά που ήθελαν να γράψουν, εισήγαγαν στην καθημερινή ενημέρωση Τύπου τη δική τους ατζέντα. Υπήρχε πολύ μεγάλος ανταγωνισμός, το θέμα, που πουλούσε πολύ, ήταν πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ των δελφίνων του ΠΑΣΟΚ και μεταξύ αντιπολίτευσης και κυβέρνησης. Και στόχος ήταν πάντα ο Ανδρέας και η Λιάνη, η οποία ήταν πρώτη στις σκέψεις του Ελληνα πρωθυπουργού. Το περίφημο νεύμα του Ανδρέα στη Λιάνη από τη σκάλα του αεροπλάνου στο Ελληνικό, να έρθει δίπλα του, ήταν μελετημένο και προγραμματισμένο με τον σκηνοθέτη της ΕΡΤ Τάσο Μπιρσίμ».
Το περίφημο νεύμα του Ανδρέα στη Λιάνη από τη σκάλα του αεροπλάνου στο Ελληνικό, να έρθει δίπλα του, ήταν μελετημένο και προγραμματισμένο.
Από τα 30 ντοκιμαντέρ που γύρισε ανά τον κόσμο για την ΕΡΤ, δύο είναι για το Βιετνάμ. «Μετά τον εμφύλιο έριξαν αυλαία στο παρελθόν και έβλεπαν μόνο μπροστά. Νεαρός φρουρός στη σήραγγα Χο Τσι Μιν, που συνδέει το Βόρειο με το Νότιο Βιετνάμ και έδωσε τη νίκη στους Βιετκόνγκ –τουριστική ατραξιόν σήμερα–, αν και έχασε έξι συγγενείς κατά τους αμερικανικούς βομβαρδισμούς, ένιωθε συμπάθεια για τους Αμερικανούς τουρίστες – φέρνουν λεφτά στην οικονομία μας, είπε. Ο Νίεν Γκι Λάι, υπουργός Οικονομικών στο Νότιο Βιετνάμ, φυλακίστηκε από τους Βόρειους μετά τη νίκη τους. Καθώς όμως δεν πήγαινε καλά η οικονομία, τον αποφυλάκισαν και τον έκαναν υπουργό Οικονομικών. Εφάρμοσε τη market economy. Οταν τον ρώτησα πώς γίνεται να έχει καπιταλιστική οικονομία ένα κομμουνιστικό καθεστώς, μου είπε ότι ο Χο Τσι Μιν, ο πατέρας του έθνους μας, είναι πρώτα πατριώτης και μετά κομμουνιστής. Οι χώρες της ΝΑ Ασίας μου δίδαξαν να είμαι πραγματιστής, να βλέπω μπροστά, όχι πίσω. Εμείς στην Ελλάδα αναμοχλεύουμε συνεχώς το παρελθόν».
«Ισχυρές, σπάνιες προσωπικότητες» ήταν για τον Λάμπη Τσιριγωτάκη «ο Τζον Λένον και ο Νέλσον Μαντέλα. Οταν οι Beatles ήρθαν στην Ελλάδα τον Αύγουστο του 1967, «τον ακολουθούσα όπου πήγαινε, στην Αράχωβα, στους Δελφούς. Ο Λένον ήταν ένας χαμογελαστός, ήρεμος άνθρωπος, ζούσε τη νιρβάνα του, αλλά μέσα του ήταν βαθιά προβληματισμένος. Τον τραυμάτιζε ψυχολογικά η κοινωνική ανισότητα στην Αγγλία, ήταν οργισμένος με το Εργατικό Κόμμα –ήταν μέλος του– που δεν έκανε τίποτα για την εργατική τάξη. Αυτό τον έκανε να θέλει να ζήσει σε μια χώρα πιο ανθρώπινη. Σκεφτόταν να αγοράσει με τα άλλα μέλη του συγκροτήματος ένα ελληνικό νησί. Είχαν καταλήξει στον Τσουγκριά, το σχέδιο όμως δεν πραγματοποιήθηκε μετά τη σύσταση του δικηγόρου τους ότι θα συναντούσαν μεγάλα γραφειοκρατικά προβλήματα στην Ελλάδα.
Ο Μαντέλα ήταν ένας σύγχρονος φιλόσοφος· ακόμη δεν έχει αξιολογηθεί η μεγάλη προσφορά στη χώρα του. Κατάφερε να πείσει τους μαύρους να ξεχάσουν το παρελθόν, να κοιτάξουν στο μέλλον και η μετάβαση από το απαρτχάιντ στη διακυβέρνηση των μαύρων έγινε αναίμακτα, χωρίς βία, χωρίς ρεβανσισμό εναντίον των λευκών, όπως συνέβη στη Ζιμπάμπουε και η χώρα καταστράφηκε. «Η Ελλάδα είναι η μητέρα της δημοκρατίας και σύντομα η Νότια Αφρική θα είναι η μικρή της κόρη», μου είχε πει. Ηταν άνθρωπος σοφός, με βαθιά γνώση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Οταν ήταν φυλακισμένος στο νησί Ρόμπεν είχε ανεβάσει με άλλους φυλακισμένους την Αντιγόνη του Σοφοκλή και ο ίδιος είχε τον ρόλο του Κρέοντα».
Το «unfair» και η αναγνώριση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη
«Στο Ιράν πήγα επίσημα από την ΕΡΤ, όμως στην πραγματικότητα από το CBS, που δεν μπορούσε να στείλει Αμερικανούς δημοσιογράφους για να καλύψουν τα γεγονότα της ισλαμικής επανάστασης – υπήρχε απαγορευτικό από τον Χομεϊνί. Η συμβουλή ήταν, μη βρεθείς σε λάθος τόπο τη λάθος ώρα, όπως στη Βουλή όταν απουσιάζει ο Ραφσαντζανί. Πέντε μέρες πριν το Κοινοβούλιο είχε ανατιναχθεί, είχαν σκοτωθεί 60 βουλευτές και ο τότε πρωθυπουργός». Με τις διασυνδέσεις του συνεργείου του «κατάφερα να πάρω συνέντευξη από τον πανίσχυρο, άφαντο, Ραφσαντζανί. Πάνω στο γραφείο του είχε ένα αυτόματο όπλο και σε δύο καναπέδες απέναντι κάθονταν έξι βαριά οπλισμένοι Φρουροί της Επανάστασης. Αποκάλυψη για μένα ήταν ο φανατισμός του κόσμου, εξέλιξη που δεν προέβλεψαν οι χώρες της Δύσης για τη μετά Σάχη εποχή. Μάνα φώναζε έξω από τη φυλακή στον καταδικασμένο σε θάνατο γιο της για ενέργειες εναντίον της επανάστασης, “δεν αξίζει να ζεις, πρέπει να πεθάνεις”. Μορφωμένοι στο εξωτερικό νέοι, όπως ο διευθυντής του ξενοδοχείου μας, με διδακτορικό από το ΜΙΤ της Βοστώνης, ήθελαν να γίνουν μάρτυρες».
Τη φρίκη έζησε «στην Καμπότζη. Οι Ερυθροί Χμερ του Πολ Ποτ είχαν αφανίσει τη μεσαία τάξη· αποχωρώντας, ναρκοθέτησαν την ύπαιθρο, χιλιάδες ήταν τα θύματα και οι ακρωτηριασμοί από τις νάρκες».
Η πιο δύσκολη ανταπόκριση; «Το “unfair” του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη το 1988 στο Λονδίνο. Οι Ελληνες απεσταλμένοι αποφάσισαν να μη μεταδώσουν τη θετική απάντηση του κ. Μητσοτάκη σε ερώτηση Πολωνού δημοσιογράφου, αν το δημοψήφισμα το 1974 ήταν “unfair” (άδικο) για τον τέως βασιλιά, αλλά διορθωτική δήλωση. Είχα μαγνητοφωνήσει το επίμαχο σημείο και, για να προστατεύσω την αξιοπιστία μου, το παίξαμε στην ΕΡΤ. Δύο χρόνια αργότερα ο Κων. Μητσοτάκης έγινε πρωθυπουργός. Κανείς δεν με ενόχλησε. Σε επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον, μου είπε, “έκανες σωστά τη δουλειά σου, χαίρομαι που είσαι εδώ”».
Στον άτυπο πόλεμο στα νησιά Φόκλαντς μεταξύ Αγγλίας και Αργεντινής «είχαν πρωτοστατήσει δυο πρόσωπα με ελληνική καταγωγή. Ο στρατηγός Κριστίνο Νικολαΐδης, από Ελληνα πατέρα και Ισπανίδα μητέρα. Ηταν ηγετικό στέλεχος της στρατιωτικής χούντας της Αργεντινής που κήρυξε τον πόλεμο. Και ο Κωνσταντίνος Μπαρζόφ, από Βούλγαρο πατέρα και Ελληνίδα μητέρα. Σε αντίθεση με τον Νικολαΐδη, αυτός μιλούσε άπταιστα ελληνικά. Ο Μπαρζόφ, επιχειρηματίας, ήταν αυτός που ύψωσε τη σημαία της Αργεντινής σε νησί του συμπλέγματος, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση της Θάτσερ με αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων. Τα ίχνη του Μπαρζόφ χάθηκαν μετά το τέλος του πολέμου».
Οι κανόνες
Οι φίλοι του τον λατρεύουν. Οι Ελληνες συνάδελφοί του που επισκέπτονται το Λονδίνο περιγράφουν πόσο γενναιόδωρος και δοτικός είναι. Και διηγούνται τα απίθανα γεύματα που τους προσφέρει στο εξαιρετικό εστιατόριο του κλαμπ Les Ambassadeurs στο Mayfair, όπου είναι μέλος. «Πηγαίνουμε σε θέατρα, σε ιπποδρομίες, σε γήπεδα –ένας φίλος είχε σουίτα στην Αρσεναλ–, εκδρομές στο σπίτι του Τσώρτσιλ κοντά στην Οξφόρδη, η αγγλική ύπαιθρος είναι μοναδική. Πάντα όταν έρχεται ένας συνάδελφος θέλω να τον περιποιηθώ, να κάνουμε παρέα, να ανταλλάξουμε απόψεις». Εχει αμέτρητες διασυνδέσεις, που αποβαίνουν ορισμένες φορές καταλυτικές και πολλές καλές και σταθερές πηγές. Διότι εμπνέει ένα βαθύ αίσθημα εμπιστοσύνης. Πώς; «Δεν διαστρεβλώνω, τηρώ όσα έχουμε συμφωνήσει, τεκμηριώνω την κάθε λέξη. Ο δημοσιογράφος πρέπει να κάνει καλή έρευνα και να παρουσιάζει και τις δύο πλευρές. Κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις».
Η συνάντηση
Γευματίσαμε στο εστιατόριο του ξενοδοχείου Intercontinental. Ο κ. Τσιριγωτάκης πήρε σπαγκέτι με κόκκινη σάλτσα κι εγώ ριζότο με μανιτάρια. Μοιραστήκαμε μια πράσινη σαλάτα. Επέμεινε να πληρώσει τον λογαριασμό. Μιλήσαμε για τον πόλεμο στην Ουκρανία. «Είναι μια δυσάρεστη, μεγάλης έκτασης ανθρώπινη τραγωδία, που νομίζω ότι θα τελειώσει χωρίς νικητή», είπε. «Και οι δύο χώρες θα είναι εξαντλημένες οικονομικά, εθνικά, με κατεστραμμένο το ανθρώπινο δυναμικό τους. Καταλαβαίνει κανείς τα κίνητρα της Ρωσίας, γιατί η Ουκρανία ήταν πάντα το οξυγόνο της οικονομίας της, με πολεμικές βιομηχανίες και μεγάλο ορυκτό πλούτο. Ωστόσο, και εάν υπάρχουν ιστορικά λάθη από την πλευρά της Ρωσίας, αυτά δεν διορθώνονται με στρατιωτικές εισβολές και παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου. Ο κόσμος, η Ευρώπη, δεν χρειάζονταν αυτόν τον πόλεμο».
