Μαρίνος Δαλάκας: Η πνευματική υγεία θέλει ευδαιμονία

Μαρίνος Δαλάκας: Η πνευματική υγεία θέλει ευδαιμονία

Το πάθος για τη νευρολογία, η διαδρομή στις ΗΠΑ και το πείσμα να προσφέρει στην Ελλάδα, που νίκησε τις απογοητεύσεις

6' 55" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Ασθενείς σε κώμα περπάτησαν μετά από δύο μήνες». Είναι 1η Δεκεμβρίου 2022 και παρακολουθώ διαδικτυακά την ομιλία του Μαρίνου Δαλάκα στην παρουσίαση του βιβλίου «Μονοπάτια κατανόησης» του ακαδημαϊκού, μαθηματικού και ιατρού Θανάση Φωκά. Στέκομαι στη φράση αυτή του ομότιμου καθηγητή Νευρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και εν ενεργεία καθηγητή Νευρολογίας, διευθυντή Νευροανοσολογίας και Νευρομυϊκών Παθήσεων, του Πανεπιστημίου Τhomas Jefferson των ΗΠΑ. Ο καθηγητής, πολύ ήρεμος και ευγενικός, με μια εκλέπτυνση που περισσότερο προσιδιάζει σε καλλιτέχνη ή άνθρωπο των γραμμάτων. Συνομιλητές από την Ακαδημία Αθηνών μού μιλούν για την ιστορία του κ. Δαλάκα, για μια σημαντική διαδρομή στις ΗΠΑ, για εμπόδια που αντιμετώπισε στην Ελλάδα όταν αποφάσισε να συμβάλει στον εκσυγχρονισμό του πεδίου της νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου εξελέγη καθηγητής το 1997, για την επιστροφή του στις ΗΠΑ, τη νέα επιστροφή στην Ελλάδα το 2007 και επανεκλογή του ως καθηγητή Νευρολογίας στο ΕΚΠΑ για δεύτερη φορά το 2013.

Ο καθηγητής Δαλάκας πριν από 25 χρόνια προσπάθησε, αλλά δεν τα κατάφερε, να συμβάλει στον εκσυγχρονισμό της νευρολογίας στην Ελλάδα με τη δημιουργία μιας κλινικής στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο στελεχωμένης με νέους Ελληνες επιστήμονες, κορυφαίους στην ειδικότητά τους, που θα επέστρεφαν και αυτοί στη χώρα μας από μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Ισως δεν έχει νόημα να σκαλίζουμε πάλι αυτές τις ιστορίες, ας πούμε απλώς ότι, παρά την υποστήριξη του αείμνηστου καθηγητή Ψυχιατρικής Κώστα Στεφανή, εμφανίστηκαν κάποια εμπόδια στην εκλογή των Ελλήνων που θα έρχονται από το εξωτερικό και το σχέδιο ματαιώθηκε.

Το σημαντικό είναι ότι το 2007, οπότε αποφάσισε να επιστρέψει για δεύτερη φορά, το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ χορήγησε όργανα αξίας σχεδόν ενός εκατ. δολαρίων για να «χτίσει» ο καθηγητής το εργαστήριό του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Και ιδού σήμερα, που τα τελευταία 15 χρόνια, το εργαστήριο αυτό προσφέρει πρωτοποριακές εξετάσεις που καθοδηγούν τους ασθενείς σε καινοτόμους θεραπείες για τις νευροαυτοάνοσες ασθένειες όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, τα παρανεοπλασματικά σύνδρομα, οι μεταιχμιακές και αυτοάνοσες εγκεφαλίτιδες. Θεραπείες τόσο αποτελεσματικές, ώστε ακόμη και ασθενείς σε κώμα, που η κατάστασή τους οφείλεται σε αυτές τις ασθένειες, μπορεί να ξυπνήσουν και να ζήσουν μια κανονική ζωή μετά τη σωστή διάγνωση και θεραπεία.

– Γιατί γίνατε γιατρός; Και γιατί ο εγκέφαλος εξωθείται να ψάχνει τα «γιατί»;

– Οι δικοί μου ήθελαν να γίνω πολιτικός μηχανικός. Εγώ όμως πίστευα ότι η ιατρική έχει πολλά μυστήρια. Αμέσως με συγκίνησε η ιατρική. Στη σχολή στην αρχή πέρασα για λίγο από διάφορα πεδία της ιατρικής, αλλά η νευρολογία μού άνοιξε το μυαλό και την καρδιά, την αγάπησα αμέσως. Ηθελα να απαντήσω σε όλα τα «γιατί». Γιατί σκεφτόμαστε έτσι, γιατί τα μάτια κινούνται έτσι, γιατί περπατάμε έτσι. Γιατί μας έλκουν τα γιατί; Γιατί έτσι είμαστε φτιαγμένοι.

– Εχετε πει ότι είστε συναισθηματικός. Τι σημαίνει «είμαι συναισθηματικός»; Λειτουργεί αλλιώς ο εγκέφαλος του συναισθηματικού ανθρώπου; Ή είναι θέμα κουλτούρας;

– Είναι θέμα κουλτούρας. Δεν έχουμε βρει να υπάρχει κέντρο συναισθηματισμού. Ισως υπάρχει κέντρο ευδαιμονίας. Πάντως, πιο πολύ είναι θέμα κουλτούρας. Πώς έχεις εκπαιδευτεί από μικρός να εκτιμάς και να αγαπάς κάτι. Και όσο πιο πολύ αγαπάς, τόσο περισσότερο γίνεσαι συναισθηματικός. Αν φύγουν το μίσος και η ζηλοφθονία από μέσα μας, τότε είμαστε όλοι συναισθηματικοί.

– Μήπως είναι εκδήλωση εξυπνάδας το να είσαι συναισθηματικός; Μήπως χρειάζεται εξυπνάδα για να αφήσεις τα συναισθήματά σου να εκφραστούν;

– Ενδεχομένως ναι. Αλλά δεν γίνεσαι συναισθηματικός για να δείξεις. Γιατί τότε φτάνεις στα όρια του ναρκισσισμού.

Ηθελα να απαντήσω σε όλα τα «γιατί». Γιατί σκεφτόμαστε έτσι, γιατί τα μάτια κινούνται έτσι, γιατί περπατάμε έτσι. Γιατί μας έλκουν τα γιατί; Γιατί έτσι είμαστε φτιαγμένοι.

– Είναι δύσκολο να αποφύγει τον ναρκισσισμό ένας τόσο επιτυχημένος καθηγητής;

– Οχι, ο ναρκισσισμός είναι επικίνδυνη παθολογία διότι οι νάρκισσοι τροποποιούν την πραγματικότητα και σε υποτιμούν στους άλλους χτίζοντας την εικόνα του εαυτού τους. Το να σου πει κάποιος «ευχαριστώ πολύ, κάνατε καλή διάγνωση, είστε πολύ καλός», θα τον ευχαριστήσεις και τελείωσε. Το να λες «είμαι ο καλύτερος», είναι λάθος.

– Υπήρχαν εποχές που σας απογοήτευσε η Ελλάδα, αλλά επιστρέψατε. Φύγατε και επιστρέψατε πολλές φορές. Γιατί;

– Φεύγω με απογοήτευση, επιστρέφω με ενθουσιασμό. Ξαναχτίζω την εμπιστοσύνη μου στο αεροπλάνο. Η Ελλάδα με συγκινεί από πολλές πλευρές.

– Γιατί στην Αμερική πραγματοποιούνται υπερβάσεις στις επιστήμες και στις τέχνες που δεν επιτυγχάνονται ποτέ στην Ελλάδα;

– Διότι στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές πλεκτάνες μεταξύ των διαφόρων παραγόντων, που δεν αφήνουν να προχωρήσει κάτι σωστά και αντικειμενικά όπως στην Αμερική.

– Πέρα από τη νευρολογία είστε συλλέκτης έργων τέχνης.

– Συλλέκτης έργων τέχνης και συλλέκτης κρασιών. Και διευκρινίζω ότι δεν συλλέγω ως μορφή επένδυσης. Συλλέγω για την ευδαιμονία. Για παράδειγμα, τα κρασιά προσφέρουν μια μορφή ευδαιμονίας όταν τα χαίρεσαι με τους δικούς σου ανθρώπους και φίλους διευρύνοντας την επικοινωνία.

– Κάνετε επένδυση στην ευδαιμονία.

– Ναι, η πνευματική υγεία χρειάζεται ευδαιμονία.

Μαρίνος Δαλάκας: Η πνευματική υγεία θέλει ευδαιμονία-1
«Δεν συμφωνώ με την ευθανασία. Η αφαίρεση της ζωής είναι πολύ βαρύ πράγμα», λέει ο Μαρίνος Δαλάκας. Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ

Δεν υπάρχει κέντρο του καλού και του κακού στον εγκέφαλο

– Εχω μάθει ότι είστε συλλέκτης πινάκων ζωγραφικής. 

– Αρχισα ως φανατικός συλλέκτης του Τεν Φλωριά (1897-1969), ο οποίος έζησε στην Κέρκυρα και στο Παρίσι. Εχω πάρα πολλά έργα του. Εχει όμως εξελιχθεί η σχέση μου με την τέχνη. Η συλλογή μου άρχισε με τους ιμπρεσιονιστές της σχολής της Ουάσιγκτον και τους μεγάλους Ελληνες αφαιρετικούς ιμπρεσιονιστές της σχολής του Παρισιού 1940-1970, αλλά συνέχισε με τους αφαιρετικούς εξπρεσιονιστές. Η μαγεία με τη ζωγραφική είναι ότι κοιτάζεις έναν πίνακα και σου λείπει κάτι. Κοιτάς ξανά και αποκαλύπτεται αυτό το κάτι. Το ίδιο ισχύει και όταν ακούς ένα κοντσέρτο για βιολί του Μπαχ. Κάθε φορά αποκαλύπτεται διαφορετικά.
 
– Αν όλα είναι θέμα ερμηνείας και οι ερμηνείες διαρκώς αλλάζουν, τότε η πραγματικότητα συνολικά είναι κατασκευή του εγκεφάλου μας ή είναι αντικειμενική και ανεξάρτητη από τον παρατηρητή; 

– Η πραγματικότητα είναι πραγματικότητα, ο εγκέφαλος αναγνωρίζει την πραγματικότητα. Βεβαίως, μας επηρεάζει το περιβάλλον μας και μπορεί να έχουμε διαφορετική αντίληψη της πραγματικότητας. Αλλάζουν οι ερμηνείες, αλλάζουν οι συμπεριφορές.
 
– Ο εγκέφαλος έχει ενσωματωμένη την αίσθηση του δικαίου; 

– Οχι. Το δίκαιο προέρχεται από τη γνώση. Ο εγκέφαλος δεν γνωρίζει από μόνος του το σωστό. Δεν υπάρχει κέντρο του καλού και του κακού στον εγκέφαλο.
 
– Μία από τις πιο βαριές εμπειρίες που επηρεάζουν τον εγκέφαλο σε γνωσιακό επίπεδο είναι ο θάνατος. Γιατί μας επηρεάζει ο θάνατος; Μήπως γιατί αυτό που αποκαλούμε «εγώ» δεν περιέχει μόνο το «εγώ», αλλά και τον «άλλον»; 

– Σίγουρα δεν είμαστε μόνοι μας. Και όταν ζεις μόνος σου είναι σαν να έχεις πεθάνει. Οταν φεύγει ένας δικός σου άνθρωπος ή ένα κατοικίδιο, τότε χάνεται ένα κομμάτι του εαυτού σου. Συχνά η απώλεια ενός κατοικιδίου είναι εξίσου βαριά με την απώλεια ενός ανθρώπου. Και μάλιστα, το ζώο δεν σου έχει κάνει ποτέ κακό. Μόνο αγάπη σού προσφέρει, κάτι που δεν μπορούμε να το πούμε για τους ανθρώπους, αφού άνθρωποι, ακόμη και φίλοι σου, που να προσφέρουν μόνον αγάπη δεν υπάρχουν. Γι’ αυτό η απώλεια ενός ζώου προκαλεί βαρύ πένθος.
 
– Σας προβληματίζει το γεγονός ότι η σύγχρονη ιατρική συχνά προσφέρει μακρά παράταση της ζωής χωρίς ίαση; Θα υποστηρίζατε τη θεσμοθέτηση της ευθανασίας στην Ελλάδα; 

– Ισχύει αυτό που λέτε για την ιατρική, που διατηρεί ανθρώπους στη ζωή χωρίς να προσφέρει θεραπεία. Αλλά δεν συμφωνώ με την ευθανασία. Η αφαίρεση της ζωής είναι πολύ βαρύ πράγμα.

Τα αυτοάνοσα και οι σκέψεις

– Στην ομιλία σας στην Ακαδημία για το βιβλίο του Θανάση Φωκά αφήσατε ανοιχτό το θέμα της σύνδεσης του νευρικού συστήματος με το ανοσοποιητικό σύστημα. Μπορεί τα αυτοάνοσα νοσήματα να οφείλονται σε σκέψεις μας που «διαπερνούν» το νευρικό σύστημα και επηρεάζουν το ανοσοποιητικό; 

– Οχι με την έννοια ότι είναι συνειδητές σκέψεις. Ο εγκέφαλος είναι ρυθμιστής πολλών αυτοάνοσων νοσημάτων παίζοντας ρόλο ακόμη και σε ανταπόκριση σε μια ανοσοθεραπεία. Σκέψεις διαπεραστικές ότι έχεις συμπτώματα συμβατά με μια νευρολογική νόσο οδηγούν, όταν είναι συχνές, στις λεγόμενες «λειτουργικές νευρολογικές παθήσεις», που πολύ συχνά ταλαιπωρούν ασθενείς «χωρίς να είναι ασθενείς». Εδώ η πειστικότητα και η εμπειρία του καλού κλινικού είναι απαραίτητες πριν εξελιχθούν σε έμμονες παθολογικές αντιλήψεις.

Η συνάντηση

Βρεθήκαμε στο παραδοσιακό εστιατόριο Fatsio στο Παγκράτι (Ευφρονίου 5). Δεν είναι μόνο η ποιοτική ελληνική και πολίτικη κουζίνα, αλλά είναι επιπλέον το ήρεμο, ήσυχο και πολιτισμένο περιβάλλον του Fatsio, που επιτρέπει να γίνονται όμορφες συζητήσεις. Προτιμήσαμε την πράσινη σαλάτα και στη συνέχεια ο κ. Δαλάκας παρήγγειλε πένες με μανιτάρια κι εγώ ψητό κοτόπουλο στήθος με πατάτες φούρνου. Ηταν όλα εξαιρετικά. Αντισταθήκαμε στο κρασί και προτιμήσαμε νερό και coca-cola zero, λόγω απογευματινών υποχρεώσεων που ακολουθούσαν μετά το γεύμα. 
Ο λογαριασμός ήταν κάτι παραπάνω από 30 ευρώ. 

Μαρίνος Δαλάκας: Η πνευματική υγεία θέλει ευδαιμονία-2

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή