Η πρόσκληση ήρθε το καλοκαίρι του 2016. Στην επιστολή που έστειλαν τότε στην Αναστασία Γραμματικάκη-Αλεξίου την ενημέρωναν πως είχε επιλεγεί για να διδάξει –τρία χρόνια αργότερα– στο παγκοσμίως φημισμένο θερινό τμήμα της Ακαδημίας Διεθνούς Δικαίου της Χάγης. Δεν έμαθε ποτέ πώς κατέληξαν στην τιμητική αυτή πρόταση, αλλά η χαρά της ήταν μεγάλη. Οχι μόνο γιατί επρόκειτο για μια πραγματικά σπουδαία αναγνώριση –είναι η πρώτη Ελληνίδα ιδιωτικοδιεθνολόγος που διδάσκει εκεί– αλλά και γιατί θα επέστρεφε μετά 50 χρόνια στην Ακαδημία που και η ίδια είχε βρεθεί ως φοιτήτρια.
Το μόνο που της ζητούσαν ήταν να προτείνει τρία θέματα που θα την ενδιέφερε να διδάξει. Εκείνοι θα επέλεγαν ένα και στη συνέχεια θα είχε τρία χρόνια να προετοιμαστεί. Το θέμα στο οποίο κατέληξαν ήταν το «Συμφέρον του παιδιού σε Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο». Κάποια επιμέρους θέματα –διεθνής απαγωγή ή παρένθετη μητρότητα– αποτελούν ειδικότητά της με πολλές διαλέξεις και δημοσιεύσεις στο βιογραφικό της, αλλά ακόμα και για αυτά έπρεπε να προετοιμαστεί. «Το επίπεδο είναι πολύ υψηλό. Πρέπει να είσαι απολύτως ενημερωμένη, να ξέρεις τι έχει ειπωθεί σχετικά παντού», εξηγεί στην «Κ».
Οι διαλέξεις
Οταν μιλήσαμε στο τέλος της περασμένης εβδομάδας βρισκόταν ακόμα στη Χάγη. Είχε μόλις ολοκληρώσει τον κύκλο των μαθημάτων της, είχαν δοθεί τα διπλώματα στους 306 φοιτητές της (ανάμεσά τους δικαστές ή λέκτορες από πανεπιστήμια των πιο απίθανων χωρών), αλλά η ίδια είχε ακόμα δουλειά. Αφενός γιατί οι διαλέξεις της θα δημοσιευθούν σε ειδική τετράτομη έκδοση και είχε να παραδώσει το τελικό κείμενο που έπρεπε να πληροί αυστηρές προδιαγραφές, αφετέρου γιατί είχε αρχίσει να δέχεται πολλά αιτήματα από τους φοιτητές της: «Κάποιος μου ζήτησε να δω το πλάνο του διδακτορικού του, άλλος να τον συμβουλεύσω για βιβλιογραφία μιας δημοσίευσης ή να συζητήσουμε μια υπόθεση». Οι επαφές που δημιουργούνται, είναι για εκείνη από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα που προσφέρει η Ακαδημία στους συμμετέχοντες.
Το είχε διαπιστώσει και η ίδια όταν το ’69 βρέθηκε εκεί, πρώτη φορά σε ακαδημαϊκό περιβάλλον εκτός ελληνικού πανεπιστημίου. «Για εμάς, νέα φοιτητάκια τότε, ήταν ίσως πολύ περισσότερα από αυτά που μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε, αλλά τα ερεθίσματα ήταν αμέτρητα. Είχα πραγματικά εντυπωσιαστεί», θυμάται. Ξαναπήγε το ’74 να παρακολουθήσει μαθήματα μαζί με τον σύζυγό της –επίσης νομικό– και εκεί στο Παλάτι της Ειρήνης όπου γίνονται οι διαλέξεις, και στεγάζεται και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, βίωσε από πρώτο χέρι και τον ειρηνευτικό χαρακτήρα της Ακαδημίας: «Εκείνες τις ημέρες έγινε η τουρκική εισβολή και υπήρχε το ενδεχόμενο να επιστρέψουμε Ελλάδα λόγω γενικής επιστράτευσης. Το ίδιο θέμα είχε και ένας Τούρκος συνάδελφος με τον οποίο κάναμε πολλή παρέα. Μόλις τελειώναμε τα μαθήματα συναντιόμασταν και προσπαθούσαμε να επικοινωνήσουμε με τις πρεσβείες των χωρών μας και λέγαμε μάλιστα ο ένας στον άλλον, πώς είναι δυνατόν τώρα ξαφνικά εσύ και εγώ να βρεθούμε απέναντι εάν γίνει κάποια έκρηξη πολεμική;» θυμάται. «Το όμορφο είναι πως μέχρι σήμερα διατηρούμε επαφή. Φέτος μάλιστα είμαι καλεσμένη στην Κωνσταντινούπολη να κάνω διάλεξη στο πανεπιστήμιό του».
Πολύτιμες εμπειρίες
Οι ιστορίες και οι πολύτιμες εμπειρίες από την Ακαδημία της Χάγης ήταν αμέτρητες – γι’ αυτό και η ίδια αργότερα ως καθηγήτρια στο ΑΠΘ προσπάθησε να είναι δραστήρια και να προσφέρει στους φοιτητές της ανάλογα ερεθίσματα, όπως για παράδειγμα τη συμμετοχή τους στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Εικονικής Δίκης (Ph. Jessup International Law Moot Court Competition) στην Ουάσιγκτον. «Τέτοια προγράμματα είναι ό,τι καλύτερο. Πέρα από το να ανοίγεις τα μάτια στους φοιτητές, ένα παράθυρο στον έξω κόσμο, τους αναγκάζει να δουλέψουν πολύ επιστημονικά. Είναι πολλές φορές καλύτερο από ένα μεταπτυχιακό στο Διεθνές Δίκαιο», εξηγεί. Στα χρόνια της κρίσης βέβαια το να βρει τα απαραίτητα κονδύλια ήταν εξαιρετικά δύσκολο. Το 2016 με κόπο βρήκε μια ιδιωτική χορηγία για να μπορέσουν να πάρουν μέρος οι άριστοι και όχι αυτοί που απλά είχαν τη δυνατότητα να καλύψουν τα έξοδα. Την επόμενη χρονιά δεν τα κατάφερε και υπήρξε αναγκαστικά μια παύση που της είχε στοιχίσει. Με χαρά ενημερώθηκε πως φέτος το ανέλαβαν δύο νέοι συνάδελφοι στη Νομική Θεσσαλονίκης και έτσι συνεχίζεται η παράδοση.
Για την κ. Γραμματικάκη-Αλεξίου που έχει διδάξει επανειλημμένως ως επισκέπτρια καθηγήτρια σε νομικές σχολές του εξωτερικού, τα πανεπιστήμιά μας δεν υστερούν σε τίποτα ακαδημαϊκά – έχουν εξαιρετικό επιστημονικό δυναμικό.
Αυτό που λείπει είναι η εξωστρέφεια αλλά και τρόποι να ξεπεραστούν οι αντικειμενικές δυσκολίες: «Αφενός γιατί δεν υπάρχουν πλέον αρκετά κονδύλια για να μπορέσουν οι διδάσκοντες να φέρουν σε πέρας το έργο τους όπως πρέπει και αφετέρου γιατί είμαστε αυτή τη στιγμή στο έλεος μιας πρακτικής που έχει καταστεί αντικείμενο διαμάχης και μεγάλης πολιτικής εκμετάλλευσης: το άσυλο. Η ουσία είναι ότι εδώ και πολλά χρόνια δεν αισθανόμαστε ασφαλείς στο πανεπιστήμιο. Και δεν είναι αυτή ατμόσφαιρα επιστημονική που προάγει τη γνώση. Αν προσπαθούμε να προστατευθούμε από καταστάσεις όπως η δικτατορία, δεν θα μας ρωτήσουν για να μας περιορίσουν τις ελευθερίες μας. Εάν είμαστε μια δημοκρατική χώρα, γιατί να χρειαζόμαστε ειδικό νόμο για το άσυλο;» σημειώνει. «Περιμένω να δω τώρα τις εξελίξεις. Εάν πραγματικά θα μπορέσουν να βάλουν τάξη. Είναι το μεγάλο στοίχημα», καταλήγει.