Τον ρόλο που διαδραματίζουν τα σύνορα τον αντιληφθήκαμε πλήρως οι Ελληνες τις τελευταίες ημέρες. Η τεράστια πίεση από τους πρόσφυγες και μετανάστες που δέχεται η χώρα σε ξηρά και θάλασσα έφερε ξανά στην επιφάνεια ένα θέμα που η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία αιχμής είχαν υποβαθμίσει στην πράξη. Μπορεί να είχαμε συνηθίσει τα κεφάλαια, οι πληροφορίες, τα αγαθά και οι πολίτες να διακινούνται ελεύθερα σε μεγάλες γεωγραφικές ζώνες (κυρίως οι ιοί…), «όμως τα κράτη δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς σύνορα», υπογραμμίζει ο διπλωμάτης και γεωγράφος Μισέλ Φουσέ, που βρέθηκε προσφάτως στην Αθήνα, καθώς επρόκειτο να μιλήσει στο αναβληθέν Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, και παραχώρησε συνέντευξη στην «Κ».
Ο Γάλλος έχει καταπιαστεί με το ζήτημα των συνόρων –για να ακριβολογούμε, με την αναγκαιότητα της ύπαρξής τους– ήδη από τη δεκαετία του 1980. Εχει διατελέσει διπλωματικός σύμβουλος του Φρανσουά Μιτεράν στη νιότη του για να χρηματίσει αργότερα καθηγητής στην Ecole Normale Superieure (το φυτώριο στελεχών της ανώτατης κρατικής γαλλικής διοίκησης), πρεσβευτής της Γαλλίας στη Λετονία και διευθυντής σπουδών στο Ινστιτούτο Ανωτάτων Σπουδών Εθνικής Αμύνης της χώρας του.
Προνομιακός συνομιλητής πρωθυπουργών και υπουργών, έχει σωρεύσει πείρα ως άμεσος γνώστης της διεύρυνσης της Ε.Ε. αλλά και της παγκόσμιας γεωπολιτικής σκακιέρας. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν δύο βιβλία του: «Η Μάχη των Χαρτών» σε συνεργασία με τον Γιώργο Πρεβελάκη, από τις εκδόσεις Κέρκυρα, και «Η Επιστροφή των Συνόρων», από την Ποικίλη Στοά.
Για τον Φουσέ, όχι μόνον τα σύνορα αλλά ούτε οι χάρτες δεν έχασαν ποτέ τη δύναμή τους, κυρίως για το πόσο εικονογραφούν τις φιλοδοξίες ορισμένων: «Το γεωπολιτικό τοπίο σήμερα; Θα μπορούσαμε να το αναλύσουμε καταφεύγοντας σε όρους όπως ο αυτοκράτορας της Κίνας, ο τσάρος, ο σουλτάνος, κάπου μακρύτερα απομονωμένος ο αγιατολάχ. Η δυσκολία της Ε.Ε. είναι πως ευτυχώς δεν έχουμε πλέον αυτοκράτορες, να η δύναμη και η αδυναμία μας», τονίζει ο Φουσέ.
Δύο προσεγγίσεις
«Ολες αυτές οι αναδυόμενες δυνάμεις επαναβεβαιώνουν την παρουσία τους, έχουν εδαφικές διεκδικήσεις, επιζητούν τη δημιουργία ζωνών επιρροής. Σε αυτή την προσπάθειά τους χρησιμοποιούν τους χάρτες. Θα έχετε δει ασφαλώς ηγέτες να εμφανίζονται σε δημόσια διαγγέλματα με φόντο χάρτες που προωθούν την ατζέντα τους. Ο Ερντογάν με τον χάρτη της Μεσογείου, που εστιάζει κυρίως στη γειτνίαση Τουρκίας – Λιβύης, είναι ένα παράδειγμα. Από την άλλη, ορισμένες δυνάμεις, π.χ. οι ΗΠΑ, ακολουθούν τη λογική της περιχαράκωσης στον εαυτό τους που τους δίδει μια ψευδαίσθηση ασφαλείας. Η Ευρώπη έχει μια δυσκολία να βρει τον βηματισμό της ανάμεσα σε αυτές τις δύο προσεγγίσεις.
Σε αυτή λοιπόν τη λογική της απεικόνισης των συνόρων, θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό πως ο πρωθυπουργός της Ελλάδος στάθηκε με τους πλέον σημαντικούς εκπροσώπους των ευρωπαϊκών θεσμών ώστε να εκπέμψουν από κοινού το μήνυμα στον σουλτάνο, στους Ελληνες αλλά και στους Ευρωπαίους ότι τα ελληνικά σύνορα είναι και σύνορα της Ευρώπης και πως αυτός ο εκβιασμός δεν θα περάσει».
«Βεβαίως υπάρχει και ένας περιορισμός στη διατύπωση αυτή: τα σύνορα είναι πάντοτε μια υπόθεση εθνική, δηλώνουν την περίμετρο μιας γεωγραφικής επικράτειας επί της οποίας ασκούνται κυριαρχικά δικαιώματα. Η Ε.Ε. δεν είναι κράτος αλλά μια ένωση κρατών, έτσι δεν μπορεί να ασκήσει κυριαρχικά δικαιώματα περιφρούρησης, ανοίγματος ή κλεισίματος συνόρων σε ελληνικό έδαφος. Ισως αυτό να εξηγεί γιατί οι Ευρωπαίοι δείχνουν την αλληλεγγύη τους δίνοντας χρήματα και όχι με άλλους, πιο χειροπιαστούς τρόπους», εξηγεί ο Φουσέ, προσθέτοντας ότι, ως ένωση κρατών δημοκρατικού πολιτεύματος, «η Ε.Ε. πρέπει να περιφρουρηθεί διότι περικυκλώνεται από δυνάμεις που δεν σέβονται τους κανόνες ή τις δημοκρατικές αξίες».
Για τον Φουσέ, οι διεκδικήσεις του Ερντογάν είναι διάφανες και ταυτίζονται σε αυτή τη φάση με εκείνες του Πούτιν: «Ο Τούρκος πρόεδρος θέλει η Ε.Ε. να χρηματοδοτήσει την ανοικοδόμηση της Συρίας και την εγκατάσταση των Σύρων προσφύγων στη ζώνη επιρροής στον Βορρά της Συρίας. Θέλει την Ε.Ε. με το πλευρό του, κοινώς να καταλήγουν κατευθείαν στην κυβέρνηση της Αγκυρας τα ευρωπαϊκά χρήματα που τώρα μοιράζονται σε δεκάδες πρότζεκτ για το προσφυγικό σε τουρκικό έδαφος».
Τα κίνητρα
Ο ίδιος συμπληρώνει ότι οι Ευρωπαίοι δεν δίνουν ποτέ απευθείας οικονομική ενίσχυση σε κυβερνήσεις τρίτων χωρών. «Ο Ερντογάν θα προτιμούσε να διαχειρίζεται εκείνος αυτούς τους πόρους που δαπανώνται για τη βελτίωση της διαβίωσης των εν Τουρκία προσφύγων (π.χ. στην εκπαίδευσή τους), έτσι ώστε να διοχετεύσει τα χρήματα στην επιστροφή και εγκατάστασή τους σε αυτή τη ζώνη του Βορρά, ανάμεσα στη χώρα του και τη Συρία. Επίσης, ο Ερντογάν θέλει να ενισχυθεί από εξοπλιστικής πλευράς».
Ο Μισέλ Φουσέ θεωρεί πως η κατάσταση που βιώνει η Ελλάδα στα σύνορά της δεν πρόκειται να τερματιστεί άμεσα, μιας και βασίζεται σε ψυχρούς και καίριους υπολογισμούς από την πλευρά της Τουρκίας. Θα χρειαστεί σθένος, ομοψυχία και καλό σχεδιασμό από την πλευρά μας ώστε να αντέξουμε τις πιέσεις. Είναι πεπεισμένος, πάντως, ότι οι Ευρωπαίοι θα δείξουν την αλληλεγγύη τους στη χώρα μας, αλλά δεν θα απομονώσουν τον Ερντογάν με τον οποίον οφείλουν να κρατούν ανοικτό το κανάλι της επικοινωνίας, καθώς θα πρέπει να γίνει μια αναδιατύπωση της συμφωνίας για το προσφυγικό που είχε κάνει ο Τούρκος ηγέτης με τη Μέρκελ.
Ο πόλεμος προπαγάνδας
Καθώς η Ελλάδα έχει εισέλθει σε έναν μαραθώνιο ασφυκτικής πίεσης σε πραγματικό αλλά και επικοινωνιακό επίπεδο, το πιο σημαντικό που οφείλει να κάνει, σύμφωνα με τον Γάλλο διπλωμάτη, είναι να αντικρούει μεθοδικά και αδιάκοπα τον πόλεμο προπαγάνδας από τη μεριά της Τουρκίας. Ο Μισέλ Φουσέ εξηγεί: «Οταν η ρητορική που επικρατεί για μια χώρα δεν εκπορεύεται από την ίδια τη χώρα αλλά από άλλες πηγές, τότε η κατάσταση γίνεται επικίνδυνη. Το να ορίζει κάποιος τρίτος την εικόνα που έχουν οι υπόλοιποι για τη χώρα αυτή είναι σαν να της αφαιρεί ένα κυριαρχικό δικαίωμα. Χρειάζεται εξαιρετικά μεγάλη προσοχή». Σύμφωνα με τον Φουσέ, η Ελλάδα πρέπει το επόμενο διάστημα και για όσο θα διαρκέσει η έκτακτη κατάσταση στα σύνορά της να επιδείξει αποφασιστικότητα στο επίπεδο της επικοινωνίας και να μην αφήνει fake news, ανακοινώσεις και δημοσιεύματα χωρίς επίσημη απάντηση. Για τον Γάλλο διπλωμάτη, η Ελλάδα πρέπει να βγαίνει συνεχώς μπροστά με δημόσιες τοποθετήσεις προς κάθε πλευρά και να εξηγεί τη δική της τοποθέτηση στα γεγονότα. «Δεν αρκεί μόνον να αντιδράς σωστά στον κίνδυνο. Πρέπει να φροντίζεις μεθοδικά και αποτελεσματικά να δημοσιοποιείς όλα αυτά που έκανες. Η Ελλάδα, αντί να αντιδρά, θα καθορίζει η ίδια το επικοινωνιακό παιχνίδι εντυπώσεων. Θα κάνει ξεκάθαρα τα πράγματα τόσο στην ελληνική όσο και στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη: “Ιδού τι συνέβη, ιδού ποια είναι η τοποθέτησή μας σε αυτό, ιδού τι κάναμε μόνοι μας για να λύσουμε το θέμα, ιδού τι δεν μπορούμε να κάνουμε μόνοι μας”».