Περιέγραφε την Ελλάδα και με… βομβάρδιζε με τη λέξη «lovely». «Ωραία χώρα, ωραίο φαγητό, ωραίοι άνθρωποι! Και τα χρώματα στα νησιά είναι θεϊκά. Μακάρι να μπορούσα να έρθω αυτό το καλοκαίρι…». Βέβαια, η εποχή δεν ενδείκνυται για ταξίδια. Προς το παρόν δεν μπορούμε να τα πραγματοποιούμε, παρά μόνο να τα ονειρευόμαστε.
Διπλωματικός συντάκτης του Sky News (θεωρείται αυθεντία στις διεθνείς σχέσεις), μπαρουτοκαπνισμένος πρώην ρεπόρτερ (πολεμικός ανταποκριτής σε τριάντα και πλέον χώρες) και συγγραφέας σημαντικών βιβλίων όπως «Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας» και «Υψώνοντας τείχη» (στα οποία αναλύει μερικούς από τους καθοριστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν την παγκόσμια ιστορία), ο 61χρονος Τιμ Μάρσαλ μίλησε στην «Κ» εφ’ όλης της ύλης.
Η κουβέντα μας ξεκίνησε από την πανδημία. Ο ίδιος βρίσκεται εδώ και εβδομάδες σε καραντίνα, στο Λονδίνο. «Οι επιστήμονες μας λένε ότι η κορύφωση της επιδημίας έχει παρέλθει αλλά, ταυτόχρονα, μας προειδοποιούν για ένα πιθανό δεύτερο κύμα, γι’ αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί», μου είπε.
«Το μεγαλύτερο μέρος της κοινής γνώμης υποστηρίζει τα μέτρα, αν και κάποια ΜΜΕ κριτικάρουν την κυβέρνηση για τους χειρισμούς της. Η γνώμη μου είναι ότι πάρα πολλοί συνάδελφοί μας δημοσιογράφοι αυτόν τον καιρό μιλούν ελαφρά τη καρδία, χωρίς να καταλαβαίνουν τα επιστημονικά στοιχεία και δεδομένα. Σε γενικές γραμμές τα συναισθήματα είναι μπερδεμένα: από τη μια, έπειτα από τόσες εβδομάδες σε lockdown, ανησυχούμε για την οικονομία και την ανεργία και επιθυμούμε να επιστρέψουμε σε μια κανονικότητα, και από την άλλη φοβόμαστε ότι ένα πολύ βιαστικό “άνοιγμα” ίσως είναι καταστροφικό».
– Στα βιβλία σας εξηγείτε πώς η γεωγραφία και κάποια «τείχη» –το χρήμα, η θρησκεία, η καταγωγή, η πολιτική– μας χωρίζουν. Μήπως τώρα ο κορωνοϊός ήρθε για να εξαλείψει, κατά κάποιον τρόπο, αυτές τις ανισότητες; Είναι απειλή για όλους τους ανθρώπους στον πλανήτη, ανεξαιρέτως…
– Πράγματι, ο κορωνοϊός δεν κάνει εξαιρέσεις, μας απειλεί όλους το ίδιο, αλλά νομίζω ότι, δυστυχώς, και τις ανισότητες ενισχύει, και μας διαιρεί. Τα μέχρι τώρα στοιχεία στο Ηνωμένο Βασίλειο δείχνουν ότι οι φτωχοί έχουν περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από COVID-19. Υπάρχουν επίσης παραδείγματα σε όλο τον κόσμο ανθρώπων που υφίστανται διακρίσεις στη διάρκεια της πανδημίας λόγω φυλής ή / και εθνικότητας: οι Κινέζοι στην Ευρώπη, οι μαύροι στην Κίνα και οι λευκοί στη Νότια Αφρική στοχοποιούνται επειδή «αυτοί έφεραν τον ιό». Ομως και μακροπρόθεσμα, υπάρχοντα προβλήματα θα επιδεινωθούν. Πάρτε για παράδειγμα τις χώρες της Σαχέλ (σ.σ. μια λωρίδα γης στην υποσαχάρια Αφρική που περνάει από δέκα χώρες). Εχοντας ήδη πληγεί από συγκρούσεις, φτώχεια και ξηρασία, όχι μόνο δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν μια πανδημία, αλλά θα έχουν και μεγαλύτερη δυσκολία να ανακάμψουν. Αυτό θα τροφοδοτήσει τη μετανάστευση σε μια εποχή που τα ευρωπαϊκά κράτη θα έχουν υψηλότερη ανεργία –απόρροια κι αυτή του κορωνοϊού– και θα υιοθετούν ολοένα και πιο σκληρή γραμμή απέναντι στις μεταναστευτικές ροές, κάνοντας τα σύνορά τους ακόμη πιο σφιχτά.
«Καλύπτοντας ως ρεπόρτερ τον πόλεμο της Βοσνίας, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, γρήγορα συνειδητοποίησα ότι αν κατανοείς τη σημασία της γεωγραφίας σε μια τέτοια κατάσταση, μπορείς να δεις πιο καθαρά ακόμα και μια τόσο πολύπλοκη, πολυμερή διένεξη», εξηγεί ο Τιμ Μάρσαλ.
– Ηθελα να σας ρωτήσω πώς φαντάζεστε τον κόσμο μετά την πανδημία, αλλά από αυτά που λέτε καταλαβαίνω ότι δεν είστε ιδιαίτερα αισιόδοξος…
– Δεν πιστεύω ότι ο κόσμος θα είναι διαφορετικός στη μετά τον κορωνοϊό εποχή, αν και κάποιες αλλαγές που είχαν ήδη δρομολογηθεί πιθανότατα θα επιταχυνθούν. Η ισπανική γρίπη, μετά το 1919, δεν άλλαξε τον ρου της Ιστορίας. Η αυστροουγγρική αυτοκρατορία είχε ήδη πέσει, όπως και η οθωμανική, η Γερμανία ήταν χολωμένη από τον τρόπο που την αντιμετώπισαν μετά την ήττα της στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και όσα προκλήθηκαν στη συνέχεια δεν είχαν καμία σχέση με τις επιπτώσεις της τότε πανδημίας. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και τώρα: ο υπερπληθυσμός της Γης, η κλιματική αλλαγή, η άνοδος του εθνικισμού – όλα αυτά ήταν ήδη εδώ, πριν από τον ιό. Ωστόσο –και μάλλον θα εκπλαγείτε– είμαι αισιόδοξος για το μέλλον. Τα τελευταία 400 χρόνια, παρά τους πολέμους και τους λοιμούς, έχουν επιτευχθεί πολλά: η σταθερή πρόοδος της επιστήμης, η βελτίωση της υγείας των ανθρώπων και η άνοδος του προσδόκιμου ζωής, η ολοένα και καλύτερη εκπαίδευση, μεταξύ άλλων – αυτή η εξέλιξη δεν μπορεί εύκολα να ανακοπεί.
– Με τις ηγεσίες και τις ιδεολογίες, όμως, τι γίνεται; Δεν δοκιμάζονται περισσότερο αυτή την εποχή;
– Ναι, όλοι οι ηγέτες αμφισβητούνται και θα κριθούν για τον τρόπο που ανταποκρίθηκαν στην πανδημία. Για τον επόμενο χρόνο, τουλάχιστον, δεν θα γνωρίζουμε τα αποτελέσματα των αποφάσεών τους – δηλαδή μέχρι να έχουμε στα χέρια μας αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία και να μπορέσουμε να βγάλουμε συμπεράσματα από αυτά. Στις δημοκρατίες σίγουρα θα δούμε ένα «παιχνίδι κατηγοριών». Ο ρόλος της Κίνας θα μελετηθεί διεξοδικά. Οσον αφορά το ιδεολογικό κομμάτι, σίγουρα θα συζητήσουμε εάν τα κατασταλτικά καθεστώτα είναι καλύτερα «εξοπλισμένα» για την επιβολή μέτρων δημόσιας υγείας.
– Στη Βρετανία τώρα, μήπως ο ιός έκανε κάποιους συμπατριώτες σας να αναθεωρήσουν την άποψή τους για το Brexit;
– Δεν υπάρχουν τέτοιες ενδείξεις. Παραμένουμε διχασμένοι στο θέμα του Brexit με τις ίδιες αναλογίες, όπως και προηγουμένως. Ωστόσο, κάτι που προκύπτει ως διαπίστωση σε αυτή την κρίση είναι η έλλειψη αλληλεγγύης εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ολα τα κράτη-μέλη ανταποκρίθηκαν σε μια παγκόσμια πανδημία με… εθνικό τρόπο. Η Γαλλία αγνόησε τις εκκλήσεις για άρση της απαγόρευσης εξαγωγής ορισμένων φαρμάκων, οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν κατέληξαν σε συμφωνία ώστε να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας για την παροχή προστατευτικού εξοπλισμού όταν η Ιταλία ζητούσε βοήθεια στο αποκορύφωμα της αγωνίας για τη Λομβαρδία –και δικαίως οι Ιταλοί μιλούν για προδοσία–, οι πλουσιότερες χώρες του Βορρά μπλόκαραν την έκδοση του «κορωνο-oμολόγου». Οι Βρυξέλλες προσέφεραν μεν χρήματα από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, αλλά, όπως πολύ καλά γνωρίζει η Ελλάδα, τα ποσά δίνονται με ταπεινωτικούς περιορισμούς στο πώς μπορούν να δαπανηθούν.
Η Ελλάδα πρέπει πάντα να επιδιώκει καλές σχέσεις με την Τουρκία
– Το ενδιαφέρον σας για τη γεωγραφία, την πολιτική και τις διεθνείς σχέσεις πώς και πότε προέκυψε;
– Οταν ήμουν περίπου δέκα ετών άρχισα να ενδιαφέρομαι για τον κόσμο: μέσα σε μια χρονιά είχα δει ντοκιμαντέρ για το Αουσβιτς, πλάνα από την κηδεία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και την πρώτη προσεδάφιση στη Σελήνη και στη συνέχεια άκουσα μια ραδιοφωνική εκπομπή του BBC για την D-Day, την Απόβαση των Συμμάχων στη Νορμανδία. Νομίζω ότι έτσι καλλιεργήθηκε η περιέργειά μου για τα γεγονότα και τις αιτίες που τα προκαλούν.
Τα βιβλία του Τιμ Μάρσαλ «Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας» και «Υψώνοντας τείχη», καθώς και το «Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας: 12 μεγάλοι χάρτες για να ανακαλύψετε την ιστορία και τον πολιτισμό του κόσμου» (εικονογραφημένη έκδοση για παιδιά) κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διόπτρα.
– Πού στοχεύατε γράφοντας το «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας»;
– Καλύπτοντας ως ρεπόρτερ τον πόλεμο της Βοσνίας, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, γρήγορα συνειδητοποίησα ότι αν κατανοείς τη σημασία της γεωγραφίας σε μια τέτοια κατάσταση και έχεις κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις ιστορίας, μπορείς να δεις πιο καθαρά ακόμα και μια τόσο πολύπλοκη, πολυμερή διένεξη. Επέστρεψα στην πατρίδα μου έχοντας πάρει αυτό το μάθημα κι όταν ο κύκλος της δημοσιογραφίας έκλεισε για μένα, θέλησα να το εξηγήσω μέσα από το βιβλίο μου. Γιατί πιστεύω ότι η παράμετρος της γεωγραφίας εξακολουθεί να μην εξηγείται σωστά στα περισσότερα ρεπορτάζ.
– «Η γεωγραφία (της χώρας τους) συχνά κρατά δέσμιους τους ηγέτες μιας χώρας: τους δίνει λιγότερες επιλογές», έχετε γράψει. Τι επιλογές έχει σήμερα ο Ελληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, δίπλα στην Τουρκία του εριστικού Ταγίπ Ερντογάν;
– Πρέπει, κατά τη γνώμη μου, πάντα να επιδιώκει συμβιβασμούς και καλές σχέσεις. Η Ελλάδα είναι η πρώτη γραμμή στο ευρωπαϊκό μέτωπο απέναντι στον Ερντογάν και εκείνος προσπαθεί να τη χρησιμοποιήσει στο πλαίσιο μιας ευρύτερης στρατηγικής του. Εάν οι δύο χώρες μπορούσατε να μοιραστείτε τους πόρους που σας δίνει η γεωγραφία, οι εντάσεις θα μειώνονταν. Αλλά η γεωγραφία σας έχει δώσει κοινά σύνορα, μια… πολυσύχναστη θάλασσα και μια δύσκολη ιστορία. Μπορεί ο Μητσοτάκης να περιμένει να φύγει από την εξουσία ο Ερντογάν; Κάποιες ρωγμές έχουν ήδη εμφανιστεί στην Αγκυρα, αλλά δεν θα στοιχημάτιζα ότι αυτό θα συμβεί σύντομα…
– Ποιο ήταν το δυσκολότερο ρεπορτάζ που έχετε κάνει; Η χειρότερη κρίση που έχετε καλύψει ως δημοσιογράφος;
– Και στα δύο η απάντηση είναι: η Συρία. Από την πρώτη στιγμή που βρέθηκα εκεί είδα πώς άνθρωποι που νόμιζαν ότι ήταν ενωμένοι και ζούσαν μονοιασμένοι έρχεται η στιγμή να συγκρουστούν βίαια. Για εμένα ο συριακός εμφύλιος δεν ήταν έκπληξη. Δεν έχω κρυστάλλινη σφαίρα ούτε είμαι ειδικός, αλλά εξαρχής κατάλαβα τον τρόπο που το καθεστώς, οι ισλαμιστές και οι εξωτερικές δυνάμεις θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ως «εργαλείο» τις θρησκευτικές διαφορές μεταξύ σιιτών, σουνιτών, χριστιανών, δρούζων κ.ο.κ. Αυτός ήταν ο τελευταίος πόλεμος που κάλυψα.
– Από όλες τις προσωπικότητες που έχετε γνωρίσει με αφορμή μια συνέντευξη, ποιος σας έχει εντυπωσιάσει περισσότερο;
– Ο Μπιλ Γκέιτς – με τη συμπόνια του, το εύρος του οράματός του, την προσοχή που δείχνει στην παραμικρή λεπτομέρεια. Απαντούσε σε μια ερώτηση και, πριν καλά καλά προλάβω να του θέσω την επόμενη, απαντούσε και σε αυτήν. Τη μάντευε!
– Τελικά ποιες είναι οι αρετές του καλού δημοσιογράφου;
– Ακρίβεια, δικαιοσύνη, καρδιά και η σοφία να αναγνωρίζει ότι μερικές φορές, εκ των πραγμάτων, είναι προκατειλημμένος, μεροληπτεί. Μόλις αποδεχθεί ότι ο τρόπος που βλέπει τα πράγματα δεν είναι απαραιτήτως ο σωστός, τότε θα μπορέσει να μάθει και στη συνέχεια να αφηγηθεί στο κοινό του και τις δύο πλευρές μιας ιστορίας.