Την απότομη πτώση πιθανότατα θα ακολουθήσει μια πολύ πιο αργή ανάκαμψη, σχηματίζοντας το σήμα της Nike, στα πρότυπα του αγάλματος της θεάς Νίκης. Την εκτίμηση αυτή διατυπώνει στην «Κ», ως επικρατέστερο σενάριο για την καμπύλη της παγκόσμιας οικονομίας μετά την πανδημία, ο καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, πρώην ανώτερος σύμβουλος Πολιτικής στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Μπάρι Αϊχενγκριν. Οσο για την Ελλάδα; Χάραξε σωστή πορεία, αλλά η επιστροφή της εξαρτάται αναπόδραστα από τις εξελίξεις στο επιστημονικό πεδίο.
Ο καθηγητής Αϊχενγκριν εκτιμά ότι το μεσοπρόθεσμο αποτέλεσμα της πανδημίας στο διεθνές εμπόριο θα είναι «απλώς μέτριο», όπως προμηνύει και η αντίδραση μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Θεωρεί δεδομένες τις κρίσεις χρέους και μάλλον εκτεταμένες τις αναδιαρθρώσεις που θα ακολουθήσουν. Στο σημείο που βρίσκονται θα παραμείνουν τα επιτόκια. «Παγώνουν» οι ιδιωτικές επενδύσεις: η σκυτάλη προσωρινά στις δημόσιες. Τι δεν έκαναν οι ΗΠΑ και καλπάζει η ανεργία. Σε τι διαφέρει αυτή η κρίση από τη Μεγάλη Υφεση και άλλες ανάλογες περιόδους της Ιστορίας.
– Με ποια άλλη φάση της Ιστορίας θα συγκρίνατε αυτήν την οικονομική κρίση;
– Ολες οι προφανείς συγκρίσεις έχουν τα όριά τους. Η πανδημία της ισπανικής γρίπης 1918-19 ήταν λιγότερο αποδιοργανωτική οικονομικά επειδή οι οικονομίες ήταν λιγότερο αστικές και λιγότερο διασυνδεδεμένες. Η Μεγάλη Υφεση του 1929-33 και η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008-9 ήταν διαφορετικές επειδή ξεκίνησαν ως χρηματοοικονομικές κρίσεις πριν μολύνουν την πραγματική οικονομία. Αντιθέτως, αυτή η κρίση ξεκίνησε στην πραγματική πλευρά –με τον ιό και το lockdown– και τώρα θα εξαπλωθεί στη χρηματοοικονομική πλευρά. Οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι είναι διαφορετικοί επειδή στην πραγματικότητα αποτελούσαν αγώνα για την επιβίωση του έθνους. Αντιθέτως, αυτός είναι ένας αγώνας για την επιβίωση του ανθρώπου, κατά τον οποίο το έθνος το πιθανότερο είναι πως θα επιβιώσει. Προσωπικά λοιπόν βρίσκω τις ιστορικές συγκρίσεις χρήσιμες κυρίως για να επισημαίνει κανείς τι είναι διαφορετικό και όχι τι είναι το ίδιο.
– Τι θα καθορίσει την τελική οικονομική ζημία και πότε θα έχουμε, κατά τη γνώμη σας, μια ασφαλή εκτίμηση για το μέγεθος του προβλήματος;
– Πρώτον, και πριν απ’ όλα, η επιδημιολογία του ιού. Θα καταλαγιάσει το καλοκαίρι; Θα επιστρέψει το φθινόπωρο; Θα μεταλλαχθεί; Θα αναπτύξουν ανοσία αυτοί που θα προσβληθούν; Δεύτερον, η επιτυχία μας στην ανάπτυξη θεραπειών και εμβολίων.
Το νωρίτερο που θα έχουμε ένα εμβόλιο είναι στις αρχές του 2021, και ακόμη και αυτό είναι ιδιαιτέρως αισιόδοξο. Το νωρίτερο που θα γνωρίζουμε εάν ο ιός θα επιστρέψει ή θα μεταλλαχθεί τον επόμενο χρόνο είναι λοιπόν στον επόμενο χρόνο. Μόνο τότε θα έχουμε μια σαφή αίσθηση για το μέγεθος του προβλήματος.
– Ποιο είναι το επικρατέστερο σενάριο για τη μορφή που θα έχει η ανάκαμψη στις οικονομίες των ΗΠΑ και της Ευρωζώνης; Σχήμα V; Σχήμα U;
– Προσωπικά τείνω περισσότερο προς ένα σχήμα που θα παραπέμπει στον λογότυπο της Nike, δηλαδή στην ιδέα μιας απότομης πτώσης που ακολουθείται από μια πολύ πιο αργή ανάκαμψη, αν όλα πάνε καλά. Αλλιώς, εναλλακτικά, ένα σχήμα W ή μια διαδοχή από W, εάν απελευθερώνουμε τις καραντίνες γρήγορα ή επιστρέφει ο ιός.
– Πώς θα επηρεαστεί το διεθνές εμπόριο μεσοπρόθεσμα;
– Βραχυπρόθεσμα, πολύ αρνητικά, όπως ήδη βλέπουμε. Μεσοπρόθεσμα, θεωρώ ότι το αρνητικό αποτέλεσμα θα είναι απλώς μέτριο. Πολλοί προέβλεπαν μια έντονη αρνητική επίδραση στο εμπόριο μετά την 11η Σεπτεμβρίου – ότι οι κυβερνήσεις θα κατέληγαν στο συμπέρασμα πως το εμπόριο και τα ταξίδια δεν θα ήταν πλέον ασφαλή και θα λάμβαναν μέτρα περιοριστικής πολιτικής. Η πραγματικότητα ήταν ότι αναπτύξαμε νέα πρωτόκολλα (επιθεώρηση ασφάλειας αεροδρομίων) και τεχνολογικές λύσεις (χρήση ακτίνων Χ για τον έλεγχο των εμπορευματοκιβωτίων). Ως εκ τούτου, το εμπόριο επέζησε και, στην πραγματικότητα, συνέχισε να αυξάνεται. Τα οικονομικά επιχειρήματα για το εμπόριο είναι αδιάσειστα, επομένως υποψιάζομαι ότι θα βρούμε και πάλι τεχνολογικές λύσεις που θα μας επιτρέψουν να συνεχίσουμε.
– Ανησυχείτε ότι η τρέχουσα κρίση προσφοράς και ζήτησης θα μετασχηματιστεί σε μια κρίση χρέους; Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι θα χρειαστούν αναδιαρθρώσεις χρεών;
– Για πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος η κρίση χρέους είναι ήδη εδώ. Το πόση αναδιάρθρωση θα απαιτηθεί θα εξαρτηθεί από το σχήμα καθώς και το εύρος της ανάκαμψης, το οποίο είναι αβέβαιο σε αυτό το στάδιο. Υποψιάζομαι πάντως ότι οι αναδιαρθρώσεις θα είναι εκτεταμένες.
– Πώς αξιολογείτε τις ενέργειες των κεντρικών τραπεζών και τι προβλέπετε ως προς την πορεία των επιτοκίων;
– Οι κεντρικές τράπεζες έχουν αντιδράσει καλά. Είναι επιθετικές και γρήγορες, περισσότερο απ’ ό,τι το 2008-9. Η ανάγκη για νομισματική υποστήριξη θα συνεχιστεί για κάποιο χρονικό διάστημα. Οι πληθωριστικές πιέσεις παραμένουν συγκρατημένες.
Επομένως, περιμένω τα επιτόκια να παραμείνουν εκεί όπου βρίσκονται για το προβλέψιμο μέλλον.
– Επικρατεί η εντύπωση ότι, την περίοδο που θα ακολουθήσει, οι ιδιωτικές επενδύσεις θα δώσουν τη θέση τους σε δημόσιες επενδύσεις, οι οποίες θα αναλάβουν το κύριο βάρος της ανάκαμψης. Ποια είναι η γνώμη σας;
– Οι εταιρείες θα είναι απρόθυμες να δεσμευθούν σε μεγάλα επενδυτικά προγράμματα έως ότου θα είναι πεπεισμένες ότι ο ιός δεν θα επιστρέψει και μέχρι να έχουν μια σαφέστερη αίσθηση της μορφής που θα πάρει η μετά την πανδημία οικονομία.
Ετσι, πράγματι, οι δημόσιες επενδύσεις θα πρέπει να αντικαταστήσουν τις ιδιωτικές επενδύσεις που έχουν χαθεί.
– Ποιος είναι ο λόγος για την ιδιαιτέρως υψηλή αύξηση του ποσοστού ανεργίας στις ΗΠΑ, ιδίως σε σύγκριση με την Ευρωζώνη;
– Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν κάνει περισσότερα για να επιδοτήσουν ή να ενθαρρύνουν με άλλους τρόπους τις επιχειρήσεις να διατηρούν τους εργαζομένους τους.
H Ελλάδα
– Η Ελλάδα είναι μια οικονομία με ιδιαίτερα υψηλό χρέος και με σαφώς υψηλή εξάρτηση από τον τουρισμό. Τι να περιμένει κάποιος για την ελληνική οικονομία τους επόμενους μήνες;
– Η Ελλάδα έχει διαχειριστεί την κρίση σχετικά καλά, αλλά οι καιροί θα παραμείνουν δύσκολοι, καθώς δεν πρόκειται να υπάρξει γρήγορη ανάκαμψη πουθενά. Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να διατηρεί τα επιτόκια του δημόσιου χρέους χαμηλά για το προβλέψιμο μέλλον. Ο τουρισμός θα επιστρέψει μόλις υπάρξει ένα εμβόλιο και όταν θα υπάρχουν «όπλα – θερμόμετρα» για να παίρνουν τη θερμοκρασία των ταξιδιωτών σε κάθε λόμπι αεροδρομίου και ξενοδοχείου. Eτσι, για την επιστροφή της θα πρέπει να υπάρξει πρόοδος τόσο στο επιστημονικό όσο και στο οργανωτικό μέτωπο.