Ο 21ος δεν θα είναι αιώνας ηρώων

Ο 21ος δεν θα είναι αιώνας ηρώων

8' 15" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Προτού διαβάσετε τις παρακάτω γραμμές, περιμένετε μισό λεπτό και αναλογιστείτε. Θυμάστε πώς κάνατε Χριστούγεννα; Ηταν μόλις πριν από πέντε μήνες. Πόσο μακρινά σάς φαίνονται; Για τον συγγραφέα Τζον Χιγκς, η εποχή πριν από την πανδημία φαντάζει ένα παρελθόν τόσο μακρινό, που κάνει το βιβλίο του «Το μέλλον αρχίζει εδώ και τώρα» να μοιάζει ότι μιλάει για ένα μέλλον που έχει έρθει.

«Είμαστε σε έναν διαφορετικό κόσμο τώρα και ακόμη και οι φωτογραφίες που είμαστε αγκαλιά με φίλους πριν από μερικούς μήνες μάς γεμίζουν νοσταλγία», λέει στην «Κ» και τονίζει ότι «το βιβλίο έχει γίνει περισσότερο μια ανάλυση του τι συμβαίνει τώρα παρά μια πρόβλεψη για το μέλλον», παρόλο που κυκλοφόρησε στα αγγλικά μόλις πριν από ένα χρόνο. Στην Ελλάδα κυκλοφορεί στις 4 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση του Ανδρέα Παπά.

Η υγειονομική κρίση, λέει ο Χιγκς, λειτούργησε ως επιταχυντής για την προώθηση ιδεών που μέχρι πριν από λίγο καιρό ήταν στη σφαίρα της φαντασίας. Από καθαρά πρακτικά ζητήματα, όπως η υιοθέτηση ενός βασικού εισοδήματος από χώρες σαν την Ισπανία, για την ανακούφιση όσων ζημιώθηκαν από την επιδημία, αλλά και σε επίπεδο αξιών. «Με την επιβολή της καραντίνας, είναι σαν να μπήκε όλος ο κόσμος σε ένα μοναστήρι και οι άνθρωποι θα εξέλθουν με αλλαγμένες αξίες και στόχους. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι έλεγαν ότι είναι απολύτως απαραίτητο να ταξιδεύουμε με αεροπλάνο αρκετές φορές μέσα στη χρονιά και ότι δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Τώρα δεν υπάρχει αυτό το επιχείρημα. Η επιδημία άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε πολλά πράγματα», επισημαίνει και παραλληλίζει τη σημερινή κατάσταση με την ανάδυση του μοντερνισμού μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρόλο που πολλές από τις ιδέες υπήρχαν πιο πριν. «Ο πόλεμος ανέτρεψε την αδράνεια και την παράδοση και ξαφνικά όλες αυτές οι νέες ιδέες και αξίες ήταν προσβάσιμες».

Πάντως, ο Χιγκς δεν θα πρόσθετε κάποιο επιπλέον κεφάλαιο στο βιβλίο, των περίπου 400 σελίδων, αφιερωμένο σε μια «μελλοντική» επιδημία. Η Ιστορία είναι γεμάτη από λοιμούς και πανούκλες. Αυτές οι ασθένειες, λέει, αξίζουν τον σεβασμό μας και την προσοχή μας. Πρέπει να αναπτύξουμε εμβόλια, να είμαστε προετοιμασμένοι, όμως θεωρεί ότι πρέπει να επικεντρωθούμε στα προβλήματα που μεγαλώνουν μεν αργά, αλλά δεν φαίνεται να τα αντιμετωπίζουμε, όπως οι ανισότητες, η κλιματική αλλαγή και η κατάρρευση της βιοποικιλότητας.

Στη μεγάλη εικόνα είναι που εστιάζει ο συγγραφέας, μιλώντας για τις περιπέτειες του 21ου αιώνα στο βιβλίο του. Με τρόπο απλό και κατανοητό, ο Χιγκς απευθύνεται στο πλατύ κοινό θίγοντας μεγάλα θέματα της εποχής μας, όπως η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, η αυτοματοποίηση, η εξερεύνηση και τα ταξίδια στο Διάστημα, η επίδραση των αλγορίθμων στην ψυχολογία και στις προτιμήσεις μας, η νέα γενιά των μετά Μιλένιαλς και οι ευαισθησίες τους και, βέβαια, το μεγάλο θέμα της κλιματικής αλλαγής. Το ασυνήθιστο είναι ότι ο Χιγκς δεν βλέπει ένα δυστοπικό, σκοτεινό, μέλλον, αλλά κοιτάζει τα πράγματα από μιαν αισιόδοξη οπτική γωνία.

Το Σταρ Τρεκ

Σκεφτείτε το Σταρ Τρεκ, αναφέρει σε ένα σημείο του βιβλίου, και το όραμα του σεναριογράφου Τζιν Ροντενμπέρι, ο οποίος φανταζόταν έναν κόσμο όπου θα επικρατούσαν η ειρήνη και η εξερεύνηση άλλων πολιτισμών. Μετά, όμως, ήρθαν ο Mad Max και άλλες ταινίες του Χόλιγουντ, και από τη δεκαετία του ’80 και έπειτα το μέλλον έμοιαζε έρημο και ζοφερό στα μάτια των δημιουργών. Μέχρι και το Σταρ Τρεκ αναγκάστηκε να προσαρμοστεί με το δυστοπικό όραμα.

Ο 21ος δεν θα είναι αιώνας ηρώων-1

Το βιβλίο του «Το μέλλον αρχίζει εδώ και τώρα» κυκλοφορεί στις 4 Ιουνίου.

Γιατί όμως μας προσελκύει η προοπτική ενός σκοτεινού μέλλοντος; «Νομίζω ότι είναι πιο εύκολο να φανταστεί κάποιος ένα φρικιαστικό μέλλον από ένα θετικό και οι αφηγητές μας μάλλον τεμπέλιασαν και διάλεξαν τον εύκολο δρόμο. Είναι κατανοητό, διότι είναι πιο δραματικό να πεις ότι τα πράγματα θα είναι χάλια», λέει στην «Κ» ο συγγραφέας. Οταν βλέπουμε στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας υπολογιστές τεχνητής νοημοσύνης να γίνονται ευερέθιστοι, ανθρώπους να εφορμούν σε εξωγήινους πλανήτες ή φονικά ρομπότ να παίρνουν τη θέση μας, καταλαβαίνει κανείς ότι τίποτε από όλα αυτά δεν ανήκει στο κοντινό μας μέλλον. «Πολλοί από αυτούς που ισχυρίζονται ότι φαντάζονται το πιθανό μέλλον, στην πραγματικότητα δεν το κάνουν», σημειώνει ο Χιγκς και τονίζει πως, αν αληθεύει ότι πρέπει να φανταστούμε το μέλλον πριν το κατασκευάσουμε, τότε ας αρχίσουμε να ανησυχούμε.

Στο βιβλίο ο Τζον Χιγκς χρησιμοποιεί και τη δημοσιογραφική του ιδιότητα για να προσεγγίσει τα θέματά του και να αποφύγει την τεχνική γλώσσα, που μπορεί να κουράσει και να απομακρύνει τους αναγνώστες που δεν είναι εξοικειωμένοι με αυτήν. Ετσι, θα διαβάσετε για τις επισκέψεις του συγγραφέα σε φίλους του ζωγράφους, σκηνοθέτες και πρώην χάκερ, τη συνέντευξη που πήρε από ένα «δείγμα τεχνητής νοημοσύνης», την Alexa, που κατοικεί στον μαύρο κύλινδρο της έξυπνης συσκευής Amazon Echo, και πολλές, πάρα πολλές αναφορές σε ταινίες και τηλεοπτικές σειρές από την εποχή του «Breakfast Club», το 1985, μέχρι την εποχή που ο Doctor Who έγινε γυναίκα.

Ενα ζήτημα που απασχολεί τον συγγραφέα και συζητήθηκε εκτενώς τις ημέρες της έξαρσης της πανδημίας είναι αυτό των λεγόμενων «μεγάλων δεδομένων» (big data). Τα data ήταν, άλλωστε, αυτά που μας έβαλαν σε καραντίνα κι εκείνα που μας έβγαλαν. Ωστόσο, η διαχείρισή τους από κυβερνήσεις και ιδιωτικές εταιρείες προβληματίζει αρκετούς. «Νομίζω πως αυτή η ανησυχία θα μεγαλώσει. Ηδη βλέπετε ανθρώπους να απομακρύνονται από εταιρείες και προϊόντα λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης. Εταιρείες σαν το Facebook έχουν καταλάβει ότι δίχως εμπιστοσύνη δεν θα προσελκύσουν τη νεότερη γενιά χρηστών, που χρειάζονται για να παραμείνουν βιώσιμες», σχολιάζει.

Ο Χιγκς εκτιμά πως οι άνθρωποι θα δεχθούν το ψηφιακό tracking αυτή την περίοδο διότι η επιτυχημένη αντιμετώπιση της πανδημίας αφορά το κοινό καλό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα το υπομείνουμε και μετά. «Γίνεται μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με τη διαφάνεια στον χώρο των επιχειρήσεων και των κυβερνήσεων, το οποίο είναι καλό, αλλά εμείς, το κοινό, πρέπει να επαγρυπνούμε. Οταν προσέχεις ποιον εμπιστεύεσαι, εκτιμάς τη σχέση εμπιστοσύνης που έχεις. Στον 21ο αιώνα η αξιοπιστία θα είναι προσοδοφόρα».

Και αν το άτομο και η ατομικότητα ήταν στο επίκεντρο του 20ού αιώνα, τι αλλάζει τώρα; «Ο 21ος αιώνας είναι η εποχή που αντιληφθήκαμε ότι η ιδέα του ατόμου δεν αρκεί για να εξηγήσει τις ζωές μας, την κοινωνία και την κουλτούρα μας. Αντιθέτως, τώρα καταλαβαίνουμε ότι το δίκτυο των σχέσεων που είναι γύρω από το άτομο θεωρείται σημαντικό κομμάτι για τους ίδιους και για το τι μπορούν να πετύχουν», τονίζει ο συγγραφέας. Αυτή η συνειδητοποίηση ωρίμαζε με την ανάπτυξη του Διαδικτύου, αλλά η επιδημία την έφερε ακόμη περισσότερο στο επίκεντρο. «Οι συνδέσεις μεταξύ των ανθρώπων είναι το ίδιο κανάλι μέσα από το οποίο ταξιδεύει και ο ιός, οπότε η προσοχή μας επικεντρώνεται πάνω τους όπως ποτέ άλλοτε. Ενα πράγμα που μας έδειξε η καραντίνα είναι το πόσο σημαντικές είναι αυτές οι συνδέσεις. Η Αμερική, πιστεύω, θα δυσκολευθεί στον 21ο αιώνα διότι η ιδέα της ατομικότητας είναι βαθιά ριζωμένη στην αίσθηση της ταυτότητάς της».

Με τον τρόπο του, ο Τζον Χιγκς μάς λέει μην περιμένετε ήρωες ή μεγάλες προσωπικότητες να βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά. «Αυτοί που θα αλλάξουν τα πράγματα (game changers) θα είναι ομάδες, όχι άτομα. Στον 20ό αιώνα, ένα άτομο, όπως ο Αλμπερτ Αϊνστάιν, μπορούσε να ξαναγράψει τη Φυσική. Στον 21ο αιώνα, χρειάζονται μεγάλες ομάδες, όπως αυτές που εργάζονται στους επιταχυντές του CERN, για να γίνει κάτι αντίστοιχο. Οσοι δεν μπορούν να συνεργαστούν εύκολα με άλλους θα τα βρουν σκούρα», σημειώνει.

Οι προσωπικότητες

Βέβαια, δεν θα μας λείψουν οι επιδραστικές προσωπικότητες, που θα λειτουργήσουν κυρίως ως εμψυχωτές ή εμπνευστές. Στο βιβλίο γίνεται λόγος για τον Ελον Μασκ και την Γκρέτα Τούνμπεργκ. «Μερικές φορές χρειάζεται ένα εκπληκτικό άτομο για να ξεκινήσει αυτές τις ομάδες, αλλά από μόνο του αυτό το άτομο δεν θα μπορεί να πετύχει κάτι χωρίς τη σύμφωνη γνώμη και την υποστήριξη των υπολοίπων. Η Γκρέτα Τούνμπεργκ είναι ένα τέτοιο καλό παράδειγμα· ως μια απλή μαθήτρια δεν έχει δύναμη, αλλά ως μέρος ενός μαζικού κινήματος μπορεί να αλλάξει τον κόσμο».

Στο βιβλίο, ο συγγραφέας περιγράφει μερικές ειδυλλιακές εικόνες από την αγαπημένη του παραλία στο Μπράιτον αρκετό καιρό πριν από το ξέσπασμα της COVID-19. Η βρετανική κυβέρνηση, μας λέει, αντέδρασε πολύ αργά και εδώ και περίπου μία δεκαετία υποχρηματοδοτείται το σύστημα υγείας. «Το αποτέλεσμα ήταν να έχουμε τον χειρότερο δείκτη θνησιμότητας στην Ευρώπη», παρατηρεί και προσθέτει ότι «εμείς οι Βρετανοί έχουμε μια περίεργη αίσθηση του χιούμορ και για κάποιον λόγο μάς αρέσει να εκλέγουμε ηλίθιους. Το βρίσκουμε αστείο όταν στα άτομα με τα λιγότερα προσόντα δίνονται οι πιο απαιτητικές εργασίες, ειδικά όταν είναι τόσο ανόητα για να καταλάβουν πόσο έξω από τα νερά τους βρίσκονται. Μάλλον πρέπει να το σταματήσουμε αυτό».

Βρετανία και ΗΠΑ

Μακροπρόθεσμα, ο ίδιος διαβλέπει κάτι θετικό στον τρόπο που κινούνται η Βρετανία και οι ΗΠΑ, δηλαδή προς τον διαχωρισμό και την απομόνωση. «Νομίζω ότι αυτό τελικά θα δημιουργήσει περισσότερη συνεργασία αργότερα. Η Βρετανία και η Αμερική δείχνουν τη ζημιά που μπορούν να προκαλέσουν οι χώρες στον εαυτό τους όταν απομονώνονται, οπότε λειτουργούν προειδοποιητικά στους άλλους. Δεν υπάρχει άλλωστε ιστορικό παράδειγμα που να μας δείχνει ότι μια κίνηση προς τον λαϊκιστικό εθνικισμό είχε καλό τέλος».

Η κοινωνία, λέει ο συγγραφέας, συνήθως θεωρεί τους απαισιόδοξους ανθρώπους σοβαρούς και σεβαστούς, ενώ αντίθετα επιφυλάσσει για τους αισιόδοξους την ταμπέλα των ελαφρόμυαλων ιδεαλιστών. «Ομως, όλες οι εποχές είναι ένα μείγμα καλών και κακών πραγμάτων και το μέλλον δεν θα είναι διαφορετικό. Πρέπει να δώσουμε στο καλό την προσοχή που δίνουμε στο κακό. Αν παρακολουθείτε έναν συγγραφέα ή έναν αρθρογράφο και προσέξετε ότι έχει μιαν απαισιόδοξη ματιά για καθετί που γράφει, αυτό πρέπει να σας προειδοποιήσει ότι δεν βλέπει τη συνολική εικόνα», μας λέει.

Ο ίδιος ακόμη και εν μέσω πανδημίας επιμένει να μην κοιτάζει το ποτήρι μισοάδειο. Δεν είναι πάντως τυφλά αισιόδοξος. «Δεν μπορείς απλώς να αγνοήσεις τα προβλήματα και να πεις ότι όλα θα πάνε καλά. Πρέπει να καταλάβεις τους κινδύνους που αντιμετωπίζουμε και να υιοθετήσεις ένα αισιόδοξο πνεύμα για να τους αντιμετωπίσεις». Αυτό, σημειώνει, ονομάζει ρεαλιστική αισιοδοξία. «Ενας αισιόδοξος θα βρει δεκάδες πιθανές λύσεις σε ένα πρόβλημα, ενώ ένας απαισιόδοξος θα τα παρατήσει και θα συμπεράνει ότι όλα είναι χαμένα. Κάποιες από τις λύσεις, όμως, ίσως λειτουργήσουν. Η ρεαλιστική αισιοδοξία είναι η πιο λογική προσέγγιση για να φτιάξουμε ένα καλύτερο μέλλον».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή