«Παντού σε κίνδυνο η Δημοκρατία»

«Παντού σε κίνδυνο η Δημοκρατία»

5' 5" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Το ερώτημα είναι γιατί η απολυταρχία βρίσκεται ξανά σε άνοδο», λέει στην «Κ» ο καθηγητής Ιστορίας και διευθυντής του τμήματος Ιστορίας του Πανεπιστημίου Γέιλ Αλαν Μίκχαϊλ σχετικά με την επικράτηση μιας ομάδας αυταρχικών ηγετών στην παγκόσμια σκηνή.
Το όνομα του καθηγητή έκανε πρόσφατα τον γύρο του Διαδικτύου χάρη στην ανάλυση που υπέγραψε για το περιοδικό «Time» σχετικά με τα χαρακτηριστικά που δείχνουν τον θαυμασμό του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για τον σουλτάνο Σελίμ τον Α’, γνωστό για τη μεγάλη επέκταση των συνόρων της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

«Παντού σε κίνδυνο η Δημοκρατία»-1Οι κατακτήσεις του Σελίμ και ο ρόλος του ως φύλακα των ιερών προσκυνημάτων στη Μέκκα και τη Μεδίνα καθιέρωσαν την οθωμανική αυτοκρατορία ανάμεσα στα μουσουλμανικά κράτη. Σκληρός και αυταρχικός μονάρχης, ήταν ανελέητος με τους εχθρούς του αλλά και με τους οικείους του.

Η ταραχώδης ζωή και η επεκτατική στρατηγική του Σελίμ είναι στο επίκεντρο του πρόσφατου βιβλίου του Αλαν Μίχκαϊλ «God’s shadow: Sultan Selim, His Ottoman Empire, and the Making of the Modern World» που κυκλοφορεί στα αγγλικά από τις εκδόσεις Liveright. Στο βιβλίο του ο καθηγητής, που είναι ειδικός στην ιστορία της Μέσης Ανατολής, υποστηρίζει ότι ο σύγχρονος κόσμος χρωστάει πολλά στην οθωμανική αυτοκρατορία και παρουσιάζει την απαρχή της Ιστορίας της Δύσης με μια αναθεωρητική ματιά.
Το παρελθόν όμως είναι αρκετά πολύπλοκο, μας λέει, και δεν πρέπει να επικεντρωνόμαστε σε ό,τι είναι πιο «βολικό» για το παρόν, ξεχνώντας όλα τα υπόλοιπα.

– Πώς σχολιάζετε τις πρόσφατες ανακοινώσεις της Τουρκίας για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας και του Μουσείου της Μονής της Χώρας σε τεμένη; Είναι μια προσπάθεια της Τουρκίας να κόψει τους δεσμούς με το βυζαντινό της παρελθόν;

– Υπάρχει σίγουρα μια μερίδα της τουρκικής πολιτικής ελίτ που έχει συμφέρον να υποβαθμίσει το βυζαντινό παρελθόν τής Κωνσταντινούπολης. Αυτό συμβαίνει για αρκετό καιρό με τρόπους όχι ανόμοιους από το πώς η Ελλάδα και άλλα έθνη που βρέθηκαν υπό την οθωμανική αυτοκρατορία προσπαθούν να καλύψουν το οθωμανικό παρελθόν τους. Ο εθνικισμός είναι αρκετά συνεπής με αυτόν τον τρόπο. Ολα τα έθνη είναι επιλεκτικά στο τι θα αγνοήσουν και τι θα αναπτύξουν από το ιστορικό τους παρελθόν. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μέρος και κομμάτι του να είσαι έθνος.  
 
– Ωστόσο, γιατί πιστεύετε ότι ο πρόεδρος Ερντογάν επέλεξε να μετατρέψει σε τέμενος ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως η Αγία Σοφία, που ήταν επίσης ένα από τα μουσεία με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στην Τουρκία;

– Το κοινό στο οποίο απευθύνεται αυτή η κίνηση είναι κυρίως εσωτερικό. Σε μια περίοδο οικονομικού κινδύνου, εξωτερικών πολέμων και διάσπασης της λαϊκής υποστήριξης, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί λειτουργεί ως αντιπερισπασμός και ως σύμβολο της δύναμης που έχει ο Ερντογάν να διασφαλίζει την παγκόσμια προσοχή.
 
– Συμφωνείτε με την κριτική ότι η Τουρκία διολισθαίνει σε μια νέο-οθωμανική κουλτούρα;

– Δεν υπάρχει φυσικά τίποτα κακό με την αναγνώριση, τη μελέτη και την κατανόηση του οθωμανικού παρελθόντος στην Τουρκία (και αλλού). Ως ιστορικός, καλωσορίζω κάθε σοβαρή ενασχόληση με το παρελθόν. Αυτή όμως θα πρέπει να παρακολουθεί όλες τις πολυπλοκότητες της Ιστορίας και όχι απλώς να επιλέγει να επικεντρωθεί στο τι είναι περισσότερο βολικό για το παρόν και να αγνοεί όλα τα υπόλοιπα.
 
– Σε ένα πρόσφατο άρθρο σας υποστηρίζετε ότι ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θυμίζει τον αδίστακτο σουλτάνο Σελίμ Α΄, γνωστό για την επέκταση της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Γιατί θεωρείτε ότι ο Σελίμ ο Α΄ είναι πρότυπο για τον Ερντογάν;

– Στον Ερντογάν αρέσει o επεκτατισμός της περιόδου του Σελίμ, ο συνδυασμός της κοσμικής και θεϊκής εξουσίας που είχε ως σουλτάνος και χαλίφης και οι δριμείες επιθέσεις του στους ξένους και εγχώριους εχθρούς του.

– Πιστεύετε ότι προσπάθειες «αναβίωσης» μιας πρότερης ιστορικής περιόδου, μιας ατμόσφαιρας αυτοκρατορίας και μεγαλείου μπορούν να έχουν διάρκεια στην εποχή μας;

– Δεν νομίζω ότι κανένας από τους ηγέτες της Τουρκίας σκέφτεται σοβαρά την αναδημιουργία της οθωμανικής αυτοκρατορίας με κάποιον τρόπο. Η αυτοκρατορική κληρονομιά περισσότερο παρέχει ένα «πηγάδι» απ’ όπου κάποιος μπορεί να αντλήσει έμπνευση, παράδειγμα και μια συνέχεια.   
 
– Στο άρθρο σας στο περιοδικό «Time» λέτε ότι οι προσπάθειες του Ερντογάν να επαναφέρει ένα πολιτικό πρόγραμμα που προσομοιάζει στου σουλτάνου Σελίμ είναι μια επικίνδυνη προοπτική για την Τουρκία, τη Μέση Ανατολή και τον κόσμο: «Το να κάνεις την Τουρκία οθωμανική ξανά απαιτεί το είδος της βίας, της λογοκρισίας και της τοξικότητας που ο Ερντογάν φαίνεται ότι είναι έτοιμος να χρησιμοποιήσει». Θεωρείτε ότι κινδυνεύει η Δημοκρατία στην Τουρκία; Πρέπει ο κόσμος να ανησυχεί περισσότερο;

– Νομίζω ότι η Δημοκρατία βρίσκεται παντού σε κίνδυνο. Για τον κόσμο, ό,τι συμβεί έξω από την Τουρκία θα έχει τελικώς μεγαλύτερες συνέπειες σε σχέση με το τι θα συμβεί στο εσωτερικό της.  
 
– Βρίσκετε κοινά στοιχεία με τη ρητορική και την πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ στην Αμερική;

– Υπάρχει αυτή τη στιγμή μια ομάδα απολυταρχικών ηγετών που φαίνεται να έχουν μια συμπάθεια ο ένας για τον άλλο. Οι λόγοι είναι εμφανείς και έχουν μελετηθεί αρκετά. Το μεγαλύτερο και πιο ενδιαφέρον ερώτημα είναι, νομίζω, γιατί τώρα, σε αυτό το σημείο της παγκόσμιας Ιστορίας, βρίσκεται και πάλι σε άνοδο η απολυταρχία. Νομίζω οι απαντήσεις έχουν να κάνουν περισσότερο με την παγκόσμια ανισοκατανομή του πλούτου, τις μετακινήσεις πληθυσμών, τις απειλές στον εθνικισμό (perceived threats to nationalism) και τις περιβαλλοντικές καταστροφές, σε σχέση με μεμονωμένα πρόσωπα. Ειδάλλως, ίσως ο απολυταρχισμός δεν έφυγε ποτέ και είμαστε απλώς σε μια νέα περίοδο της ιστορίας του.
 
– Στο πρόσφατο βιβλίο σας «God’s shadow: Sultan Selim, His Ottoman Empire, and the Making of the Modern World» λέτε, μεταξύ άλλων, ότι η επέκταση της οθωμανικής αυτοκρατορίας έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του σύγχρονου κόσμου. Πώς συνέβαλε σε αυτό ο σουλτάνος Σελίμ;

– Με πολλούς τρόπους και ελπίζω ότι οι αναγνώστες σας θα αναζητήσουν το βιβλίο για να βρουν όλες τις λεπτομέρειες. Ο Σελίμ έδωσε στην οθωμανική αυτοκρατορία το σχήμα που θα διατηρούσε μέσα στον 20ό αιώνα. Εκστράτευσε και νίκησε τους περισσότερους από τους πιο ισχυρούς αντιπάλους του στη Μέση Ανατολή. Στη διάρκεια της ζωής του οι Οθωμανοί έδωσαν ώθηση στα ταξίδια των Ισπανών στον Ατλαντικό Ωκεανό, βοήθησαν στη Θρησκευτική Μεταρρύθμιση (σ.σ. εμφάνιση του Προτεσταντισμού τον 16ο αιώνα) και στη διάδοση του καφέ ανά τον κόσμο. Οι συνέπειες των Οθωμανών έγιναν αισθητές από την Αμερική μέχρι τη Νοτιοανατολική Ασία. Λίγες αυτοκρατορίες διήρκεσαν τόσο πολύ ή επηρέασαν τόσες πολλές και διαφορετικές κοινότητες.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή