Η γυναίκα που υποδύεται φέτος στη σκηνή η Ρένη Πιττακή δεν είναι από αυτές που έχουμε συνηθίσει. Η Μπρουνχίλντε Πόμσελ ήταν μια από τις γραμματείς του Γιόζεφ Γκέμπελς, του υπουργού Προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας και στενού συνεργάτη του Χίτλερ. Πέθανε 106 ετών, όμως, ένα χρόνο πριν, μίλησε για πρώτη φορά δημόσια ύστερα από εβδομήντα χρόνια για την εποχή που υπηρετούσε τους ναζί.
Το ντοκιμαντέρ «Ein Deutsches Leben» (Μια γερμανική ζωή) του 2016, με σκηνοθέτες τη βιεννέζικη κολεκτίβα: Κρίστιαν Κρούνες, Φλόριαν Βέιγκενσμερ, Ρόλαντ Σρότχοφερ και Ολαφ Σ. Μίλερ, αποτυπώνει κάθε στιγμή των εξομολογήσεών της. Δηλώσεις όπως «δεν έκανα τίποτα παραπάνω απ’ το να δακτυλογραφώ σε μια γραφομηχανή που ήταν στο γραφείο του Γκέμπελς» ή «δεν είχα την παραμικρή ιδέα τι γινόταν (…) Αρα δεν μπορείτε να με κάνετε να νιώθω ένοχη».
Οι απομαγνητοφωνημένες σελίδες των συζητήσεων της ομάδας αυτής μαζί της ήταν το βασικό υλικό για να γράψει ο Κρίστοφερ Χάμπτον τον μονόλογο «Μια Γερμανίδα γραμματέας» που πέρυσι έπαιξε η Μάγκι Σμιθ στο Λονδίνο, σκηνοθετημένη από τον Τζόναθαν Κεντ. Από τις 28 Οκτωβρίου τον ερμηνεύει η Ρένη Πιττακή σε σκηνοθεσία Γιάννη Μόσχου στο θέατρο «Ιλίσια-Βολανάκης».
«Υπερασπίζομαι τον ρόλο και ας είναι αντιπαθής η γυναίκα αυτή. Ζητούμενο δεν είναι να αηδιάσω εγώ με όσα υποστηρίζει, αλλά να κάνω τον θεατή να σιχτιρίσει με κάποιες πλευρές», λέει στην «Κ» η Ρένη Πιττακή για τον καινούργιο της ρόλο.
Η Μπρουνχίλντε Πόμσελ μεγάλωσε σε ένα αυστηρό περιβάλλον, μέσα στην πρωσική πειθαρχία που επέβαλε ο πατέρας της, ο οποίος, επιστρέφοντας από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, απαγόρευσε στην επτάχρονη τότε Μπρουνχίλντε και στα αδέρφια της τα δοχεία νυκτός. «Αν θέλαμε να πάμε στην τουαλέτα το βράδυ, θα έπρεπε να βγούμε έξω και με γενναιότητα να αγνοήσουμε τις κακές μάγισσες και τα σατανικά δαιμόνια ή ό,τι άλλο φοβόμασταν, ώστε να πάμε να κάνουμε την ανάγκη μας», αφηγήθηκε η ίδια. Μεγαλώνοντας, έγινε μέλος του ναζιστικού κόμματος και εργάστηκε ως γραμματέας στο κρατικό ραδιόφωνο. Το 1942 πήρε μετάθεση στο υπουργείο Προπαγάνδας. Αφηγείται τα χρόνια στη ναζιστική Γερμανία και με απόλυτη φυσικότητα περιγράφει ότι, τότε, «όποιον διαφωνούσε τον έστελναν για αναμόρφωση στα στρατόπεδα συγκέντρωσης».
Αθώα ή συνένοχη; «Μια συνηθισμένη γυναίκα που δεν ξέρεις αν πρέπει να συμπονέσεις ή να καταδικάσεις», σημειώνει ο σκηνοθέτης Γιάννης Μόσχος, τονίζοντας ότι το έργο του Χάμπτον «μας βάζει να αντικρίσουμε το παρελθόν ενός κοινού ανθρώπου και μας θέτει μια σειρά ερωτημάτων για το παρόν και το μέλλον μας». Σκοπός της παράστασής του, «να αναρωτηθούμε για τις ηθικές μας αρχές και τις εκπτώσεις που είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε εν ονόματι του προσωπικού μας συμφέροντος».
Η Ρένη Πιττακή μάς μιλάει για τον «τόπο μνήμης» που έστησε ο σκηνοθέτης σε αυτή την παράσταση. «Κλέβοντας τις σκέψεις της Μπρουνχίλντε Πόμσελ, με ευλυγισία με οδήγησε να γλιστράω και να βγαίνω από το μυαλό αυτής της γυναίκας, η οποία στα 105 της, ένα χρόνο πριν από τον θάνατό της, δέχτηκε να μιλήσει για εκείνη την περίοδο».
Πώς ένιωσε όταν διάβασε τις εξομολογήσεις της; «Δεν άλλαξε η αίσθηση και η στάση μου απέναντί της. Στις πρόβες προσπάθησα να τονίσω αδιόρατες, λεπτές –σε πρώτη ματιά–, αλλά αποκαλυπτικές πλευρές της προσωπικότητάς της. Στο παιχνίδι των εντυπώσεων η Πόμσελ επιμελώς φροντίζει να αποκρύψει ή να απαλύνει στιγμές, για να υπερασπιστεί τον εαυτό της, ζώντας στο παρασκήνιο της ιστορίας της Γερμανίας στην πιο σκοτεινή εποχή της. Μιλάει για τα καλύτερά της χρόνια, όπως χαρακτηρίζει την εποχή που εργαζόταν στη ραδιοφωνία. Αλλά και για την πρόσληψή της ως μιας από τις γραμματείς του Γκέμπελς. Δεν έφερε καμία αντίσταση, δεν σκέφτηκε ότι δεν πρέπει να πάει στο υπουργείο Προπαγάνδας του Χίτλερ. Δηλαδή, σ’ εκείνο το υπουργείο που, όπως σημειώνει ο συγγραφέας, επινόησε τις τεχνικές που χρησιμοποιούν οι σημερινοί πολιτικοί για να παραπλανήσουν, να πουν ψέματα, να εκμεταλλευτούν».
έναν μονόλογο του Κρίστοφερ Χάμπτον, βασισμένο σε συνέντευξη που έδωσε μία από τις γραμματείς του Γκέμπελς,
η Μπρουνχίλντε Πόμσελ, στα 105 χρόνια της.
Η αφέλεια της Πόμσελ
Οπως ο καθένας μας, η Πιττακή είχε πολλούς λόγους να αντιπαθήσει την Πόμσελ. Ωστόσο, ο ηθοποιός πρέπει να αγαπά και τον πιο αντιπαθή χαρακτήρα που καλείται να παίξει. Τη ρωτάω εάν εντόπισε κάποιο λόγο για να τη συμπονέσει: «Η υπέρμετρη αφέλειά της είναι ένας λόγος όχι συμπάθειας, αλλά κατανόησης», απαντά η ηθοποιός, προσθέτοντας ότι «ο πιο ισχυρός λόγος είναι η σκέψη πως, στα γεράματά της, ίσως φιλοτέχνησε στο μυαλό της τις δικές της αλήθειες για πρόσωπα και πράγματα. Οχι για να εξωραΐσει, όσο για να αντέξει αυτή τη φάρσα της ζωής. Η μνήμη σε αυτές τις περιπτώσεις είναι επιλεκτική. Με βοηθό τη φαντασία, η Μπρουνχίλντε ξαναπλάθει το παρελθόν για να φαντάζει τόπος χλοερός».
Η γραμματέας του Γκέμπελς πέθανε σε οίκο ευγηρίας του Μονάχου στις 27 Ιανουαρίου, Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος. Στις εξομολογήσεις της στο ντοκιμαντέρ «Μια γερμανική ζωή» ισχυρίστηκε ότι δεν γνώριζε τίποτα για το Ολοκαύτωμα, για τα βασανιστήρια εις βάρος των Εβραίων ή των ομοφυλοφίλων. Δεν αναρωτήθηκε ούτε πού εξαφανίστηκε η Εβραία φίλη της, η Εύα. «Ηταν ένα είδος αυτοάμυνας για να συντηρήσει τον σεβασμό. Ο χαρακτήρας αυτής της γυναίκας έχει μια ελαφρότητα. Το κύριο πράγμα που την απασχολεί είναι οι μικροαστικές εντυπώσεις: τα ρούχα, ένα “φανταστικό” όπως το περιγράφει καπελάκι που της έφερε κάποιος από το Παρίσι, η επίπλωση και τα χαλιά στο υπουργείο Προπαγάνδας, ότι εκεί “ήταν όλοι καλοντυμένοι” και ο Γκέμπελς ευγενικός, τζέντλεμαν, πολιτισμένος και τα νύχια του πάντα περιποιημένα».