«Είναι μεγάλη πρόκληση να δημιουργείς φάρμακα· είναι δύσκολο και τις περισσότερες φορές λόγω της πολυπλοκότητας του ανθρώπινου οργανισμού αποτυγχάνεις, όμως η ικανοποίηση είναι μεγάλη κάθε φορά που ο κόπος σου επιβραβεύεται». Με αυτά τα λόγια ο δρ Γιώργος Σκάνγκος, που το 2016 είχε συμπεριληφθεί στην The Power List με τους εκατό πιο σημαντικούς ανθρώπους της φαρμακοβιομηχανίας, συνοψίζει την πολύχρονη εμπειρία του στη μάχη ενάντια σε μολυσματικές ασθένειες, όπως η φυματίωση και ο HIV, και μας προϊδεάζει για μια νέα, πολλά υποσχόμενη θεραπεία για τον κορωνοϊό, της οποίας είναι ο ιθύνων νους. Για τους επαγγελματίες του χώρου ο δρ Σκάνγκος δεν χρειάζεται συστάσεις: καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins κάνει μετάβαση στη φαρμακοβιομηχανία διαγράφοντας μια εντυπωσιακή πορεία σε σημαίνουσες εταιρείες, όπως η Bayer αλλά και η πολυεθνική Biogen, στην οποία υπήρξε διευθύνων σύμβουλος από το 2010 ώς το 2016. Το Harvard Business Review του 2015 τον ενέταξε στους δέκα καλύτερους διευθύνοντες συμβούλους του κόσμου.
Από τον περασμένο Φεβρουάριο ο 72χρονος Ελληνοαμερικανός έχει ταχθεί στη μάχη κατά του κορωνοϊού από διπλό μετερίζι: ως επικεφαλής της Vir Biotechnology, που ετοιμάζεται να διαθέσει στην αγορά το 2021 μια θεραπεία αντισωμάτων και ως ενορχηστρωτής ή «τσάρος» του κλάδου, όπως τον χαρακτήρισε το πρακτορείο Ρόιτερς, καθώς ο Οργανισμός Βιοτεχνολογίας-Καινοτομίας στις ΗΠΑ (Βiotechnology Innovation Organisation), τον όρισε επικεφαλής όλων των προσπαθειών των εταιρειών βιοτεχνολογίας για την καταπολέμηση του κορωνοϊού.
Τον τρόπο δράσης της θεραπείας του περιγράφει στην «Κ» ο δρ Σκάνγκος από το Σαν Φρανσίσκο. «Ξεκινήσαμε το δικό μας πρόγραμμα τον Ιανουάριο του 2020. Ταυτοποιήσαμε, όμως, αντίσωμα τέλη Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου». Εως σήμερα γνωρίζουμε τις θεραπείες μονοκλωνικών αντισωμάτων της Regeneron και της Lilly, με την πρώτη να έχει κερδίσει διεθνώς τις εντυπώσεις χάρη στην ταχεία ανάρρωση του Ντόναλντ Τραμπ, στον οποίο χορηγήθηκε. «Εμείς έχουμε μια διαφορετική προσέγγιση, όλοι δουλεύουμε με αντισώματα, αλλά διαφορετικά αντισώματα λειτουργούν με διαφορετικό τρόπο».
Ως γνωστόν, οι ιοί μεταλλάσσονται: αλλάζουν μορφή και μπορεί να ξεφύγουν από την ανταπόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως συμβαίνει με τον ιό της γρίπης. «Εξίσου μεταλλάσσεται και ο κορωνοϊός – όχι τόσο γρήγορα βέβαια όσο ο ιός της γρίπης. Οταν, λοιπόν, αναπτύσσουμε οποιοδήποτε φάρμακο, πρέπει να αποσκοπούμε στο να μειώσουμε τη δυνατότητα του ιού να μεταλλαχθεί και έτσι να διαφύγει από τη επίδραση του φαρμάκου». Σε αυτή τη βάση αναπτύχθηκε η θεραπεία της Vir Biotechnology.
Διαφορετική τακτική
«Η Regeneron και η Lilly έβαλαν μαζί δύο αντισώματα, ώστε να χρειάζεται ο ιός να διαφύγει και από τα δύο ταυτόχρονα, κάτι που το κάνει πράγματι πιο δύσκολο», παρατηρεί. «Εμείς κινηθήκαμε με μια διαφορετική τακτική: βρήκαμε ένα τμήμα του ιού, το οποίο δεν μπορεί να αλλάξει και κάναμε ένα ταυτόσημο αντίσωμα· για να ταυτοποιήσουμε αυτό το αντίσωμα, το πήραμε από ασθενή που ανέρρωσε από SARS όχι από κορωνοϊό, οπότε προστατεύει και από τον SARS και από την COVID-19, όπως και από τους άλλους τύπους κορωνοϊού. Μετά, στο εργαστήριο διαπιστώσαμε μηδενική αντίσταση του ιού στο αντίσωμα», περιγράφει. «Εκείνοι έχουν δύο αντισώματα, εμείς ένα που θεωρούμε ωστόσο ότι θα δυσκολέψει περισσότερο τον ιό», υπογραμμίζει. «Τα αντισώματα λειτουργούν με τουλάχιστον δύο διαφορετικούς τρόπους. Ο ένας είναι ότι επικολλώνται πάνω στον ιό και τον εμποδίζουν να περάσει στα κύτταρα του οργανισμού και να πολλαπλασιαστεί. Αυτό το κάνουν τα αντισώματα των άλλων εταιρειών και το δικό μας πολύ καλά», διευκρινίζει. «Μια άλλη ιδιότητα ορισμένων αντισωμάτων είναι ότι μπορούν να καταπολεμήσουν τις φλεγμονές εντός των μολυσμένων κυττάρων, κάτι που το δικό μας αντίσωμα κατορθώνει με επιτυχία», λέει.
«Στη θεωρία, λοιπόν, έχουμε ορισμένα πλεονεκτήματα. Αυτό, όμως, που έχω μάθει με το πέρασμα των ετών είναι ότι τα θεωρητικά πλεονεκτήματα άλλοτε κάνουν τη διαφορά στην πράξη και άλλοτε όχι», συνοψίζει ο ίδιος. Τη δεδομένη στιγμή βρίσκεται εν εξελίξει σε ΗΠΑ και Καναδά η φάση ΙΙΙ των δοκιμών με το «τυφλό» σύστημα, όπου συμμετέχουν 1.300 άτομα με κορωνοϊό, που δεν νοσηλεύονται, εκ των οποίων οι μισοί λαμβάνουν το σκεύασμα και οι μισοί το placebo στις πρώτες πέντε μέρες μετά την αρχική διάγνωση. Προσεχώς, οι δοκιμές θα επεκταθούν στη Μ. Βρετανία, την Ισπανία, τη Βραζιλία και τη Χιλή. «Τώρα ούτε καν οι γιατροί γνωρίζουν ποιοι έχουν πάρει τα μεν και ποιοι τα δε, αυτό θα ταυτοποιηθεί στο τέλος των δοκιμών τον Ιανουάριο και θα αξιολογηθεί σε συνάρτηση με την εξέλιξη της λοίμωξης στον καθένα», εξηγεί ο δρ Σκάνγκος.
Η θεραπεία της Vir Biotechnology αποτελείται από μία δόση και δεν απαιτεί ιδιαίτερα χαμηλή θερμοκρασία για να διατηρηθεί, πρέπει απλώς να φυλάσσεται σε ψυγείο. Το σκεύασμα αναμένεται να περάσει τον τελικό έλεγχο το πρώτο τρίμηνο του 2021, δηλαδή σε λιγότερο από έναν χρόνο από την έναρξη της προσπάθειας. «Ελπίζουμε ότι θα βοηθήσει τους ασθενείς, στους οποίους θα χορηγηθεί». Δυστυχώς, δεν είναι δυνατή η μαζική παραγωγή τέτοιων φαρμάκων, ωστόσο η εταιρεία υπολογίζει να έχει εντός του 2021 διαθέσιμα κάποια εκατομμύρια δόσεις, ενώ ήδη έχουν γίνει εκατομμύρια παραγγελίες.
Και σε βαριά ασθενείς
Ο 72χρονος Ελληνοαμερικανός σχεδιάζει σε συνεργασία με τις αμερικανικές αρχές τη χορήγηση της θεραπείας και σε ασθενείς που νοσηλεύονται με βαριά συμπτώματα. «Ζητούμενο είναι να ελέγξουμε αν η θεραπεία θα αναχαιτίσει τη λοίμωξη, ώστε να μη χρειαστεί να μπουν σε ΜΕΘ και να μην καταλήξουν». Αν το φάρμακο αποδίδει, θα δοθεί συστηματικά σε νοσηλευόμενους. «Οι ρυθμιστικές αρχές στις ΗΠΑ προβλέπουν την “επείγουσα χρήση” ενός σκευάσματος με θετικά κλινικά αποτελέσματα, ακόμα και όταν δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία αδειοδότησης, προκειμένου να αντιμετωπιστεί μια επικίνδυνη υγειονομική κρίση, όπως η τωρινή, αντίστοιχη εξαίρεση υφίσταται και στη Μ. Βρετανία», επισημαίνει.
Στην Ευρωπαϊκή Ενωση η νομοθεσία είναι λιγότερο ευέλικτη, ωστόσο η Vir Biotechnology εκτιμά ότι θα λάβει τη σχετική αδειοδότηση, ίσως όμως να έχει φτάσει το καλοκαίρι. «Στο μεταξύ, βέβαια, θα κυκλοφορούν τα εμβόλια, όμως θα προηγηθούμε χρονικά της φάσης, κατά την οποία όλος ο πληθυσμός θα έχει εμβολιαστεί και θα έχει αποκτήσει ανοσία». Το στοίχημα, επομένως, θα ήταν να χορηγηθεί το σκεύασμα σε ασθενείς στο πρώτο μισό του 2021. «Θέλω πολύ να φέρω το φάρμακο και στην Ελλάδα και βρίσκομαι σε επικοινωνία με τις Αρχές», απαντά στο εύλογο ερώτημα· «θα πρέπει, όμως, να ξεπεραστούν αρκετά γραφειοκρατικά κωλύματα».
«Κανονικά χρειαζόμαστε οκτώ χρόνια για να ολοκληρώσουμε όλες τις φάσεις δοκιμών ενός φαρμάκου και να λάβουμε αδειοδότηση, αλλά στην περίπτωση του κορωνοϊού τα συμπιέσαμε σε έναν χρόνο ή ακόμα και λιγότερο», λέει με περηφάνια. «Για να το κατορθώσουμε αυτό, χρειάστηκε να εφεύρουμε νέους τρόπους στην κατασκευή των φαρμάκων και στον έλεγχο, εργαστήκαμε από κοινού με τις ρυθμιστικές αρχές, με διαφορετικούς –πιο συνεργατικούς– τρόπους, αναγκαστήκαμε να κλείσουμε εταιρικές συνεργασίες γρήγορα, αφήνοντας στην άκρη το κέρδος».
Επομένως, μια νέα κουλτούρα αναδύθηκε ενώπιον της επερχόμενης καταστροφής. «Ας είμαστε δίκαιοι και ας εργαστούμε γρήγορα, γιατί οι άνθρωποι πεθαίνουν – το φάρμακο πρέπει να κυκλοφορήσει άμεσα», μεταφέρει τη φιλοσοφία που επικράτησε στους κόλπους της φαρμακοβιομηχανίας ο δρ Σκάνγκος, ο οποίος για τη διανομή της θεραπείας εκτός ΗΠΑ έχει κλείσει συμφωνίες με την GlaxoSmithKline και την WuXi Biologics.
100% Ελληνας
«Είμαι 100% Ελληνας», δηλώνει ο 72χρονος Σκάνγκος, «οι παππούδες μου μετανάστευσαν στις ΗΠΑ από την Ελλάδα». Η οικογένεια του πατέρα του ζούσε σε ένα μικρό χωριό κοντά στη Μονεμβάσια και της μητέρας του κοντά στους Δελφούς. «Μεγάλωσα στην ελληνική συνοικία Λιν της Μασαχουσέτης και μέχρι να πάω σχολείο δεν μιλούσα αγγλικά», προσθέτει ο ίδιος. «Οσο μεγαλώνω, θέλω να περνώ περισσότερο χρόνο στην Ελλάδα». Φέτος το καλοκαίρι, κορωνοϊού μη επιτρέποντος, δεν ήρθε. «Εχουμε εξοχικό στη Σκύρο, ένα νησί που αγαπώ πολύ και το επέλεξα για τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του». Ο ίδιος παρακολουθεί στενά την επικαιρότητα στη χώρα μας. «Τα πήγατε τόσο καλά στο πρώτο κύμα», τονίζει, «δυστυχώς το δεύτερο αποδεικνύεται ιδιαίτερα ισχυρό και εδώ στην Καλιφόρνια η κατάσταση έχει επιδεινωθεί». Ο ίδιος διαμηνύει να μη χάνουμε την ελπίδα μας. «Εχετε καλούς Ελληνοαμερικανούς που δουλεύουν με αντισώματα, όπως ο Τζορτζ Γιανκόπουλος και εγώ, θα κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για την Ελλάδα».