Την επόμενη φορά που θα σας πιάσει η ανοιξιάτικη αλλεργία σας, μη βιαστείτε να καταραστείτε τη γύρη των φυτών. Πολλά χρόνια μετά τα απανωτά σας φτερνίσματα, η γύρη των φυτών θα είναι ένα χρήσιμο στοιχείο για τους επιστήμονες της Παλυνολογίας, που θα δείξει τις αλλαγές στη βλάστηση και στο περιβάλλον μιας περιοχής.
Η ιστορία του περιβάλλοντος, όμως, συνδέεται με την ιστορία του ανθρώπου και μια νέα μελέτη δείχνει ότι στην αρχαία Ελλάδα, κατά την Αρχαϊκή και Κλασική Περίοδο, υπήρχε μια οικονομία της αγοράς με εξωστρεφή χαρακτήρα και εξειδίκευση σε συγκεκριμένα αγροτικά προϊόντα, το λάδι και το κρασί.
Αυτό υποστηρίζει η μελέτη διεθνούς διεπιστημονικής ομάδας ερευνητών, που εξέτασε 115 συγκεντρώσεις απολιθωμένης γύρης, μεταξύ του 1000 π.Χ. και του 600 μ.Χ., από έξι περιοχές της νότιας Ελλάδας. Συνδυάζοντας μεθόδους από τις επιστήμες της Παλαιοβοτανικής, των Οικονομικών και της Περιβαλλοντικής Ιστορίας, η ομάδα των ερευνητών, με επικεφαλής τον δρα Ανταμ Ιζμπέτσκι, ιστορικό και ερευνητή του Ινστιτούτου Max Planck και του Jagiellonian University της Κρακοβίας, υποστηρίζει ότι οι διακυμάνσεις στη γύρη των δημητριακών, της ελιάς και των σταφυλιών δείχνουν τον σχηματισμό μιας οικονομίας της αγοράς, πολλούς αιώνες νωρίτερα από την επικράτηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τα αποτελέσματα της μελέτης δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Economic Journal (εκδ. Oxford University Press).
«Το κύριο εύρημα είναι ότι βλέπουμε όχι μόνο μια διαπεριφερειακή εμπορική δραστηριότητα, ακόμη και πριν από την εποχή του Περικλή, αλλά μια ολοκληρωμένη αγορά μεταξύ διαφορετικών περιοχών», λέει στην «Κ» ο δρ Ιζμπέτσκι και συμπληρώνει ότι «παρά την πληθυσμιακή αύξηση για την οποία γνωρίζουμε από τις αρχαίες πηγές, υπάρχει μείωση στην καλλιέργεια δημητριακών. Υπάρχει ωστόσο μεγάλη αύξηση στην παραγωγή κρασιού και ελαιολάδου».
Γιατί, λοιπόν, οι αγρότες της εποχής καλλιεργούσαν περισσότερα σταφύλια και ελιές αντί σιτηρών, που θα χόρταιναν τον διαρκώς αυξανόμενο πληθυσμό της νότιας Ελλάδας κατά την αρχαιότητα; Τα στοιχεία της παλυνολογικής έρευνας –δηλαδή της μελέτης της γύρης σε ιζηματογενείς αποθέσεις– οδηγεί τους ερευνητές να υποστηρίξουν ότι είχε αναπτυχθεί μια εξαγωγική οικονομία βασισμένη στο κρασί και στο λάδι, δύο προϊόντα που ήταν εύκολο να παραχθούν στην ελληνική επικράτεια λόγω του ξηρού κλίματος, και τα οποία εκτιμούν ότι κατευθύνονταν προς στις αποικίες της Μαύρης Θάλασσας απ’ όπου γίνονταν εισαγωγές σιτηρών. «Οι αποικίες λειτουργούν αρχικά σαν μια πλατφόρμα που επιτρέπει το εμπόριο και έπειτα την ολοκλήρωση της αγοράς. Την ίδια στιγμή, οι αποικίες δημιουργούν ζήτηση για ελαιόλαδο και κρασί από την Ελλάδα για τους αποίκους, αλλά αργότερα δημιουργείται και μια πολιτισμική τάση», σημειώνει ο δρ Ιζμπέτσκι.
Τα ευρήματα της διεπιστημονικής ομάδας αμφισβητούν την κυρίαρχη πεποίθηση πως η οικονομία της αγοράς είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο. Η ύπαρξη αγορών στην αρχαιότητα είναι κάτι που έχει επιβεβαιωθεί από αρχαιολογικά ευρήματα και γραπτές πηγές, αλλά η δημιουργία μηχανισμών προσφοράς και ζήτησης, και η συνακόλουθη προσαρμογή της παραγωγής και της διανομής, θεωρείται ότι άρχισε να αναπτύσσεται τον 15ο αιώνα. Η γύρη ωστόσο δείχνει ότι το κρασί και το λάδι είχαν αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «συγκριτικό πλεονέκτημα». Γιατί όμως η γύρη;
«Η γύρη των φυτών είναι το πιο ανθεκτικό απολίθωμα και στις συγκεντρώσεις της καταγράφεται η διαχρονική ιστορία της βλάστησης, η εξέλιξη του περιβάλλοντος», λέει στην «Κ» η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Κατερίνα Κούλη, η οποία συμμετείχε στη μελέτη. Η γύρη διατηρείται αναλλοίωτη εκατομμύρια χρόνια και παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τις μεταβολές στη χλωρίδα μιας περιοχής και τις κλιματικές διακυμάνσεις του παρελθόντος.
Ανθεκτικά δεδομένα
Οι συγκεντρώσεις γύρης που χρησιμοποιήθηκαν για τη νέα μελέτη προέρχονται από πυρήνες γεωτρήσεων σε έξι περιοχές στη νότια Ελλάδα, καταχωρισμένες σε ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων. Σε δύο από αυτές τις θέσεις, στη Βραυρώνα και στην Ελευσίνα, η επεξεργασία του υλικού πραγματοποιήθηκε από την κ. Κούλη στο Εργαστήριο Ιστορικής Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας στο ΕΚΠΑ. Σχεδόν κάθε εκατοστό του δείγματος που αναλύουν οι επιστήμονες αφορά μια στιγμή στον χρόνο. «Οι ιστορικές καταγραφές για το εμπόριο στην αρχαιότητα δεν περιλαμβάνουν συνεχή και πλήρη ποσοτικά δεδομένα. Η γύρη λειτουργεί σαν το ημερολόγιο της φύσης», μας λέει.
Τα ημερολογιακά «κενά», λοιπόν, καλύπτει η ανάλυση της γύρης από την οποία μπορούν να παραχθούν ποσοτικά δεδομένα για τη βλάστηση, την καλλιέργεια και τις χρήσεις γης από τις ανθρώπινες κοινωνίες του παρελθόντος, κάνοντας τα συγκεκριμένα data μοναδικά. Η καινοτομία της μελέτης για την αρχαία Ελλάδα, εξηγεί η κ. Κούλη, είναι ο συνδυασμός των παλαιο-δεδομένων με σύγχρονα μαθηματικά και οικονομικά μοντέλα. Ετσι, οι επιστήμονες αντί να εστιάσουν στην ιστορία μεμονωμένων περιοχών έδειξαν την ευρύτερη «τάση» σε ολόκληρη τη νότια Ελλάδα. Για να ελέγξουν την ακρίβεια της μεθόδου τους, οι ερευνητές συνέκριναν τις τάσεις που παρατηρήθηκαν στα δεδομένα της γύρης με τρεις άλλες ομάδες δεδομένων: τον αριθμό των οικισμών ως πληθυσμιακό δείκτη, τα ναυάγια της Μεσογείου για την εκτίμηση του θαλάσσιου εμπορίου και της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας, καθώς και την ύπαρξη μεγάλης κλίμακας ελαιοτριβείων και πιεστηρίων στη Μεσόγειο.
Τι δείχνει όμως για εμάς, σήμερα, η δημιουργία ενός αρχαίου «καπιταλιστικού» συστήματος; Για τον δρα Ανταμ Ιζμπέτσκι, η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης αγοράς φαίνεται πως είναι μια «οργανική διαδικασία» που αναδύεται μόνη της όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες. «Είναι μια προϋπόθεση του καπιταλισμού που εμφανίζεται αργότερα. Δείχνει ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν αυτή την τάση», τονίζει ο δρ Ιζμπέτσκι και προσθέτει πως, εάν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες του καπιταλισμού, όπως η πανδημία, η κλιματική αλλαγή, η απώλεια της βιοποικιλότητας, δεν μπορούμε απλώς να υιοθετούμε προσωρινές λύσεις και να πιστεύουμε ότι η τεχνολογία θα έχει όλες τις απαντήσεις.
«Φαίνεται ότι (αυτό το σύστημα) είναι μέσα στην ανθρώπινη φύση. Θα πρέπει να σκεφτούμε καλά τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αλλάξουμε τις αξίες και τα πρότυπα συμπεριφοράς μας, ώστε να αναπτύξουμε οικονομίες και ενιαίες αγορές που θα είναι βιώσιμες. Αλλωστε, είναι κάτι που δεν μπορούμε να αποφύγουμε».