Aν δεν είχε γίνει γιατρός, θα ήταν μαθηματικός ή αρχαιολόγος. «Ισως και μουσικός, λόγω της μανίας μου με τον Μπετόβεν. Η απόλυτη έλλειψη ταλέντου μου στη μουσική, όμως, και μια πολύ μακρά οικογενειακή παράδοση με ώθησαν στην Ιατρική. Και είμαι ευτυχής για αυτό», λέει ο Δημοσθένης Κατρίτσης, καρδιολόγος, διευθυντής της Γ΄ Καρδιολογικής Κλινικής του νοσοκομείου «Υγεία», καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του αμερικανικού Πανεπιστημίου Johns Hopkins. Επέστρεψε στην Ελλάδα στα μέσα της δεκαετίας του ’90, διακόπτοντας μια επιτυχημένη επαγγελματική πορεία στο εξωτερικό (στο St Thomas’ Hospital του Λονδίνου). Η ελληνική πραγματικότητα πολλές φορές τον έχει απογοητεύσει έκτοτε, αλλά το όνειρό του παραμένει ένα: η δημιουργία μιας μη κρατικής ιατρικής σχολής, αντίστοιχης των μεγάλων του εξωτερικού. Για αυτήν την πιθανότητα, όπως λέει στην «Κ», συζητάει με συνεργάτες του πρωθυπουργού… Η δική μας συζήτηση, πάντως, ξεκίνησε από την επικαιρότητα: την πανδημία.
– Ενα χρόνο μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, ποιο είναι το «καρδιολογικό προφίλ» του κορωνοϊού; Πώς και πόσο επηρεάζει την καρδιά;
– Η COVID-19 λοίμωξη είναι μια εν δυνάμει προθρομβωτική κατάσταση, η οποία προδιαθέτει σε ειδικού τύπου έμφραγμα μυοκαρδίου και πνευμονική εμβολή. Επιπλέον, προκαλεί μυοκαρδιακή βλάβη με πολλούς μηχανισμούς, αποτελώντας πλέον αιτία φλεγμονώδους μυοκαρδίτιδος.
– Είναι οι καρδιοπαθείς πιο ευπαθείς στον ιό;
– Ως προς το να νοσήσουν από τη νόσο, όχι. Ενας σταθερός ασθενής δεν συμπεριλαμβάνεται εξ ορισμού σε ομάδα υψηλού κινδύνου, όπως ισχύει για έναν υπερήλικα ή έναν ασθενή υπό ανοσοκαταστολή.
– Είστε πρόεδρος της επιστημονικής ομάδας της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας που συντάσσει τις κατευθυντήριες οδηγίες για τις αρρυθμίες. Πόσο συχνό είναι αυτό το πρόβλημα και πότε γίνεται επικίνδυνο;
– Οι υπερκοιλιακές ταχυκαρδίες μπορούν να απειλήσουν και τη ζωή του ασθενούς, αν και κυρίως καταστρέφουν την ποιότητα της ζωής του με μεγάλο ψυχολογικό κόστος. Είναι αρκετά συχνές. Σύμφωνα με τα διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα, υπολογίζουμε ότι οι ασθενείς στην Ελλάδα πλησιάζουν τις 23.000, ενώ αναμένονται 3.500 κρούσματα κάθε χρόνο. Το νεότερο σχετικά με τις αρρυθμίες είναι ότι τα φάρμακα που παλαιότερα χρησιμοποιούσαμε απεδείχθησαν ανεπαρκή ή και επιβλαβή. Η σύγχρονη αντιμετώπισή τους γίνεται με επεμβατικές μεθόδους. Είναι ενδιαφέρον ότι το αντίθετο έχει συμβεί με την στεφανιαία νόσο: με εξαίρεση το οξύ έμφραγμα, αντιμετωπίζεται πλέον ως επί το πλείστον με φάρμακα και όχι με επεμβάσεις, καρδιολογικές ή καρδιοχειρουργικές.
– Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι εχθροί για την υγεία της καρδιάς μας;
– Σύμφωνα με τα τελευταία επιδημιολογικά δεδομένα –και με σειρά βαρύτητος–, η αρτηριακή υπέρταση, ο διαβήτης, το κάπνισμα, η πλούσια σε επεξεργασμένο κρέας, κεκορεσμένα λιπαρά και υδατάνθρακες δίαιτα και η έλλειψη σωματικής άσκησης.
– Σε ποια ηλικία πρέπει να αρχίσει κανείς να ελέγχεται για τυχόν καρδιολογικά προβλήματα; Και ποιες είναι οι βασικές εξετάσεις;
– Μετά τα 35 έτη, αν δεν υφίστανται συμπτώματα ή επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό, όπως διαβήτης, εμφράγματα συγγενών σε νεαρή ηλικία ή συγγενής υπερχοληστερολαιμία. Οι βασικές εξετάσεις εξαρτώνται από τους παράγοντες κινδύνου κάθε ατόμου, αλλά πάντοτε περιλαμβάνουν μέτρηση της αρτηριακής πίεσης και ηλεκτροκαρδιογράφημα, αναζήτηση λανθάνοντος ή κλινικού διαβήτη και λιπιδαιμικό έλεγχο.
– Παλαιότερα θεωρούσαμε ότι το έμφραγμα είναι γένους αρσενικού. Ισχύει ακόμα;
– Οχι απολύτως. Η συχνότητα εμφράγματος είναι πράγματι μεγαλύτερη στους άνδρες αλλά στις ηλικίες 20-39 ετών οι γυναίκες υπερτερούν! Επιπλέον, η θνητότητα στις γυναίκες με έμφραγμα ή καρδιαγγειακή νόσο γενικότερα είναι (από τη δεκαετία του 1980) μεγαλύτερη από ό,τι στους άνδρες και αυτή η διαφορά μόνο προσφάτως άρχισε να μειώνεται.
– Επιστρέψατε στην Ελλάδα διακόπτοντας μια επιτυχημένη πορεία στο εξωτερικό (St. Thomas’ Hospital κ.α.). Το μετανιώσατε;
– Στο εξωτερικό η δουλειά είναι πηγή ικανοποίησης αλλά η κοινωνική ζωή μέτρια. Στην Ελλάδα η ζωή είναι καλύτερη, αλλά οι συνθήκες δουλειάς πολλές φορές εκνευριστικές. Εκείνο που σίγουρα με λυπεί είναι ότι ποτέ οι κρατικοί θεσμοί της χώρας μου δεν έδωσαν σε εμένα και σε πολλούς άλλους που γυρίσαμε από το εξωτερικό τη δυνατότητα να αξιοποιήσουμε τις γνώσεις και την εμπειρία μας. Ετσι καταφύγαμε στον ιδιωτικό τομέα ή συνεχίσαμε την περιπλάνηση. Στην πατρίδα μας αισθανόμαστε αυτό που οι Αγγλοσάξονες αποκαλούν «damaged goods».
– Εχετε μεγάλη εμπειρία από το εξωτερικό. Πού εστιάζονται τα προβλήματα στη χώρα μας στο πώς λειτουργούν τα πανεπιστήμια και η δημόσια υγεία;
– Σε πολλούς λόγους, αλλά θα σταθώ σε δύο. Πρώτον, στην απουσία αξιολόγησης. Η επιστημονική παραγωγή και η εύρυθμη λειτουργία των πανεπιστημίων ουδέποτε λαμβάνονται υπόψη για τη χρηματοδότησή τους από τους φορολογουμένους και η εξέλιξη του διδακτικού προσωπικού θεωρείται δεδομένη. Στα νοσοκομεία, κρατικά και ιδιωτικά, δεν υφίσταται έλεγχος κλινικών αποτελεσμάτων και θνητότητος, στα δε κρατικά ούτε κοστολόγηση πράξεων. Και δεύτερον, στον καταχρηστικό συνδικαλισμό. Οι πρυτάνεις επιλέγονται από όλα τα μέλη του διοικητικού και διδακτικού προσωπικού. Τα μέλη του διοικητικού προσωπικού δεν ανήκουν στην εξειδικευμένη επιστημονική κοινότητα του ιδρύματος, ενώ τα νεότερα μέλη ΔΕΠ ανταλλάσσουν την ψήφο τους με εξασφάλιση της εξέλιξής τους ανεξαρτήτως προσόντων. Από την άλλη, οι σύλλογοι εργαζομένων θεωρούν τα δημόσια νοσοκομεία ιδιοκτησία τους και αντιδρούν σε κάθε μορφή εξορθολογισμού της λειτουργίας τους.
– Εχετε ταχθεί υπέρ της δημιουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Ποια είναι τα επιχειρήματά σας;
– Η κατάσταση στον ακαδημαϊκό χώρο στη χώρα μας θυμίζει το ψήφισμα περί «αυτοχθόνων» και «ετεροχθόνων» Ελλήνων του 1844. Τα ελληνικά πανεπιστήμια λειτουργούν σαν κλειστές συντεχνίες εγχωρίων μετριοτήτων, οι οποίες αποκλείουν κάθε Ελληνα επιστήμονα του εξωτερικού προκειμένου να αποφύγουν τυχόν συγκρίσεις και να διαφυλάξουν την τακτοποίησή τους. Τις θέσεις συνήθως λαμβάνουν συγγενείς ή υποτακτικοί καθηγητών ή άτομα με άλλου είδους κοινωνικές ή πολιτικές επαφές. Το αποτέλεσμα είναι η μετριοκρατία να αναγεννά τη μετριότητα. Ετσι κανένα ελληνικό πανεπιστήμιο δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στα 300 καλύτερα του κόσμου. Σύμφωνα με την κατάταξη (2021) του εγκύρου QS World University Rankings, το Πανεπιστήμιο Αθηνών κατατάσσεται μεταξύ των 651-700 πανεπιστημίων διεθνώς, ενώ σύμφωνα με το Times Higher Education University Rankings, μεταξύ των 401-500. Κάθε προσπάθεια για αναβάθμιση πολεμάται λυσσαλέα. Νομίζω, επομένως, ότι μόνο ο ανταγωνισμός μέσω ενός μη κρατικού, μη κερδοσκοπικού ιδρύματος αριστείας, σε συνεργασία με τους επιστήμονες της διασποράς και κάποιο μεγάλο πανεπιστήμιο του εξωτερικού, μπορεί να προσφέρει ουσιαστική τριτοβάθμιο παιδεία και, ενδεχομένως, να αφυπνίσει τη συντεχνία. Είναι αξιοσημείωτο ότι όλα τα μεγάλα νοσοκομεία του Harvard, όπου έχω δουλέψει, αλλά και στο Johns Hopkins, όπου είμαι τώρα, είναι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί. Η δημιουργία μιας ιατρικής σχολής αυτού του είδους είναι το όνειρο της ζωής μου και έχω την τιμή να συνομιλώ με το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος αλλά και με συνεργάτες του πρωθυπουργού για αυτήν την πιθανότητα.
– Ακούγεστε αφοριστικός και άδικος για τους Ελληνες πανεπιστημιακούς…
– Φυσικά και υπάρχουν εξαιρέσεις, καθώς και νησίδες αριστείας, αλλά είναι ακριβώς αυτό: νησίδες. Δεν είμαι εγώ αφοριστικός και άδικος, οι διεθνείς κατατάξεις είναι.
Ο καλός γιατρός
– Γιατί επιλέξατε την καρδιολογία, κ. Κατρίτση;
– Γιατί είναι ειδικότητα που συνδυάζει απεικονιστικές, παθολογικές και χειρουργικές δραστηριότητες. Και γιατί χρησιμοποιεί σε πολλούς ερευνητικούς τομείς της τα Μαθηματικά. Δεν πλήττεις εύκολα στην καρδιολογία!
– Ποιες είναι οι αρετές του καλού καρδιολόγου – γιατρού, γενικότερα;
– Να εκπαιδεύεται συνεχώς και να κάνει στους ασθενείς του ό,τι θα έκανε στον εαυτό του. Ειδικά στις επεμβατικές ειδικότητες το «ωφελέειν ή μη βλάπτειν» του Ιπποκράτη είναι περισσότερο από ποτέ επίκαιρο σήμερα με τις τεχνολογικές δυνατότητες της εποχής μας.