Η κορυφαία Ρωσίδα υψίφωνος Αννα Νετρέμπκο και ο Αζέρος τενόρος Γιουσίφ Εϊβάζοφ είναι το σημερινό «χρυσό ζευγάρι» της όπερας – το πρώτο μετά την Αντζελα Γκεοργκίου και τον Ρομπέρτο Αλάνια που, ύστερα από επίσης κεραυνοβόλο έρωτα και στην περίπτωσή τους αμοιβαία διαζύγια, μεσουράνησαν τη δεκαετία του 1990. Αυτό το «χρυσό ζευγάρι» θα εμφανιστεί στην Αθήνα, σε ένα ειδικό ρεσιτάλ που διοργανώνει η Εθνική Λυρική Σκηνή στις 10 Ιουλίου στο Παναθηναϊκό Στάδιο, πλαισιωμένο από την Ανίτα Ρατσβελισβίλι και τον Δημήτρη Πλατανιά.
H Νετρέμπκο και ο Εϊβάζοφ γνωρίστηκαν το 2014 στη Ρώμη, όταν τραγούδησαν μαζί στην όπερα «Μανόν Λεσκώ» του Πουτσίνι. Παντρεύτηκαν ένα χρόνο αργότερα, το 2015 – ο πρώτος γάμος της Αννας, που είχε μακροχρόνιο δεσμό με τον διάσημο Ουρουγουανό μπασο-βαρύτονο Ερβιν Σροτ, με τον όποιο απέκτησε το μοναδικό της παιδί, τον Τιάγκο (έρωτας που γεννήθηκε την πρώτη δεκαετία του αιώνα στο Κόβεντ Γκάρντεν του Λονδίνου, μέσα από τις πιο ερωτικά και σεξουαλικά ηλεκτρισμένες παραστάσεις του «Δον Τζιοβάνι» στην ιστορία αυτής της όπερας).
Στη σκηνή αλλά και σε συναυλίες, η Νετρέμπκο και ο Εϊβάζοφ εμφανίζονται συχνά αλλά (σοφά) όχι αποκλειστικά μαζί. Ετσι, από τη μια μεριά είναι ελεύθεροι να εξελίσσονται καλλιτεχνικά ακολουθώντας την πορεία της φωνής τους, και από την άλλη να μειώνεται σημαντικά ο χρόνος που βρίσκονται χωριστά.
Πώς διαφέρει η εμπειρία να τραγουδούν στη σκηνή με τον σύντροφό τους, από παραστάσεις με άλλους συναδέλφους; «Είναι πιο εύκολο να εκφράσουμε τα συναισθήματα των χαρακτήρων που ερμηνεύουμε και βέβαια, σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να κάνουμε τόσες πρόβες, πράγμα επίσης σημαντικό. Και ασφαλώς το να μη χωριζόμαστε για μεγάλα διαστήματα είναι υπέροχο! Οσον αφορά την εκμάθηση των ρόλων, μελετάμε με τους ίδιους δασκάλους, αλλά χωριστά. Εχουμε την τύχη να ζούμε στη Βιέννη, πόλη γεμάτη με καταπληκτικούς δασκάλους και ειδικούς».
Η Νετρέμπκο βρισκόταν ήδη στην κορυφή του οπερατικού στερεώματος όταν γνώρισε τον Εϊβάζοφ. Η εξαιρετική φωνητική τεχνική (που απέκτησε χάρη στην ευφυΐα, αυτογνωσία και επιμέλειά της – και χάρη στην αδιάκοπη, σκληρή δουλειά) σε συνδυασμό με την έντονη δραματικότητα, το αχαλίνωτο πάθος με το οποίο «βουτάει» στους ρόλους της, της εξασφαλίζουν μια συναρπαστική σκηνική παρουσία. Σύμφωνα με τον Πίτερ Γκελμπ, γενικό διευθυντή της Μετροπόλιταν Οπερα, «η Αννα Νετρέμπκο είναι ένα ολοκληρωμένο καλλιτεχνικό πακέτο». Αλλα και «σούπερ σταρ» με εκατομμύρια ακολούθους στο Instagram.
Ο Γιουσίφ Εϊβάζοφ, γεννημένος το 1977 στην Αλγερία από Αζέρους γονείς και μεγαλωμένος στο Μπακού, μετά την αποφοίτησή του από το Ωδείο είχε εγκατασταθεί από το 1998 στο Μιλάνο, και είχε ήδη ξεκινήσει σταθερά ανερχόμενη καριέρα στην Ιταλία. Επειτα από πολλές εμφανίσεις σε διάφορες ιταλικές πόλεις, ήρθε η πρόσκληση να τραγουδήσει στη Ρώμη τον ιππότη Ντε Γκριέ στη «Μανόν Λεσκώ» του Πουτσίνι, ρόλο που ταιριάζει στη lirico spinto –δηλαδή βαριά λυρική με τάση προς δραματική– φωνή του. Αυτός ο ρομαντικός και παθιασμένος ρόλος ήταν μοιραίο να τον ενώσει με την Αννα Νετρέμπκο.
Επειδή η πρώτη εμφάνιση του ζεύγους στην Ελλάδα στο προσεχές Γκαλά της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, είναι αφιερωμένη στον Βέρντι, από τις πρώτες μου ερωτήσεις και στους δύο, ήταν ποια είναι τα χαρακτηριστικά και οι απαιτήσεις των Βερντιανών ρόλων σε σχέση με τους ρόλους συνθετών του «βερισμού» («ρεαλισμού», που χρονολογικά ακολούθησε τον Βέρντι), όπως ο Πουτσίνι, ο Τσιλέα, ο Μασκάνι και ο Λεονκαβάλο. Και αφού ο Βέρντι είναι εξαιρετικά απαιτητικός φωνητικά, γιατί θεωρείται λιγότερο επικίνδυνος από τους βεριστές;
«Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση, αν και οι δυο μας δεν θεωρούμε ότι ορισμένοι συνθέτες είναι πιο επικίνδυνοι από άλλους», απαντά η Νετρέμπκο. «Πρόκειται για θέμα τεχνικής και πολύ προσεκτικής επιλογής ρόλων. Στον Βέρντι πρέπει να θυμάσαι ότι κρατάει πολλά στοιχεία του “μπελκάντο” στη μουσική του. Οπότε, πρέπει όχι μόνο να εκφράζεις την έντονη δραματικότητα των ρόλων του, αλλά να θυμάσαι να τραγουδάς και απαλά, με φινέτσα. Αν κοιτάξεις μια παρτιτούρα του Βέρντι, θα δεις ότι πάντα περιέχει πάρα πολλές και συγκεκριμένες οδηγίες για τον τραγουδιστή. Βέβαια η μεγαλύτερη πρόκληση είναι οι δυναμικές του ενδείξεις, που απαιτούν από σένα ολόκληρη την γκάμα τους».
Αυτό ισχύει μόνο για την υψίφωνο ή και για τον τενόρο; «Σε γενικές γραμμές ναι, ισχύει και για τον τενόρο καθώς και για τον βαρύτονο», προσθέτει ο Γιουσίφ Εϊβάζοφ. «Ο τενόρος, κυρίως, πρέπει να θυμάται ότι η λεία, ομοιογενής γραμμή “μπελκάντο” είναι εξίσου σημαντική στον Βέρντι όσο και στον Βάγκνερ».
«Η αλήθεια για όλους τους Βερντιανούς ρόλους», συνεχίζει η Νετρέμπκο, που έχει τραγουδήσει την Τζίλντα στον «Ριγκολέτο», τη Βιολέτα στην «Τραβιάτα», τη Λαίδη Μακβέθ, τη Λεονόρα στον «Τροβατόρε» και τη «Δύναμη του Πεπρωμένου», την Αΐντα και την Ελιζαμπέτα ντε Βαλουά στον «Δον Κάρλος», «είναι να αποφασίσεις ακριβώς σε ποια μέρη θα πάρεις αναπνοή και να μεταχειριστείς ολόκληρη την γκάμα από φωνητικά χρώματα και αποχρώσεις που διαθέτεις. Από τους δυσκολότερους γυναικείους ρόλους του είναι η Αμπιγκαΐλε στο “Ναμπούκο”! Ο Βέρντι ήταν ακόμη νέος – έμελλε να συνθέσει ακόμη 29 όπερες! Δεν μπορείς, π.χ., να συγκρίνεις την Αμπιγκαΐλε με την πολύ πιο “ώριμη” Αΐντα. Πρόκειται για δύο φωνητικά εντελώς διαφορετικούς κόσμους. Ομως ο δυσκολότερος απ’ όλους τους ρόλους του είναι η Ελιζαμπέτα ντε Βαλουά στον υπέροχο “Δον Κάρλος”, λόγω της τεράστιάς του δυναμικής γκάμας. Εδώ ο Βέρντι απαιτεί από τη σοπράνο του τα πάντα. Να είναι λυρική αλλά και δραματική, γλυκιά αλλά και παθιασμένη – κάτι σχεδόν αδύνατον, αλλά… με μερική από την καλύτερη μουσική που έγραψε ποτέ!».
Η πρώτη εντύπωση
Είχα την τύχη να ακούσω την Αννα Νετρέμπκο πριν γίνει διεθνώς γνωστή, και να συνομιλήσω μαζί της στα πεταχτά στην Ουάσιγκτον το 1998-99, ύστερα από παράσταση του «Ριγκολέτο» στο Κένεντι Σέντερ, με μαέστρο τον Πλάσιντο Ντομίνγκο –του ετοίμαζα τότε τη βιογραφία–, ο οποίος από το πρωί έως τις δύο το μεσημέρι της ίδιας μέρας έκανε πρόβα στη Μετροπόλιταν Οπερα της Νέας Υόρκης για τον ρόλο του Χέρμαν στην «Ντάμα Πίκα» του Τσαϊκόφσκι, που θα τραγουδούσε για πρώτη φορά.
Επρεπε βέβαια όχι μόνο να παρακολουθώ όλες τις πρόβες αλλά και να τον ακούσω να διευθύνει τον «Ριγκολέτο». Πώς όμως θα μπορούσε να γίνει αυτό μέσα στην ίδια μέρα, όταν η πρόβα στη Νέα Υόρκη τέλειωνε στις 2 και η παράσταση στην άλλη πόλη άρχιζε στις 7.30; Η πτήση μεταξύ των δύο πόλεων διαρκεί λιγότερο από μία ώρα, αλλά με τις χρονοβόρες διαδικασίες στα αεροδρόμια, η έγκαιρη μετάβασή μου στην Ουάσιγκτον έμοιαζε ακατόρθωτη. «Μην ανησυχείς», μου λέει ο Πλάσιντο, «έχω νοικιάσει ιδιωτικό αεροπλάνο και θα πάμε η γυναίκα μου η Μάρτα (από τα καλύτερα “αυτιά” στον χώρο της όπερας!), εγώ, ο γραμματέας μου κι εσύ. Θα φτάσουμε στο τσακ, αλλά θα φτάσουμε!».
Κι έτσι έγινε. Φτάσαμε με την ψυχή στο στόμα, λίγα λεπτά πριν χαμηλώσουν τα φώτα, καθίσαμε βιαστικά στο θεωρείο μας και την όντως αξέχαστη στιγμή που η νεότατη τότε Αννα Νετρέμπκο τραγούδησε την πασίγνωστη πρώτη άρια της Τζίλντας, «Κάρο νόμε», μου κόπηκε η ανάσα. Ηταν τέλεια. Το ίδιο και σε όλη την υπόλοιπη όπερα. Ούτε μια νότα, ούτε μια φράση δεν θα την ήθελες διαφορετική.
Ο Οθέλλος είναι το Εβερεστ στο ρεπερτόριο ενός τενόρου
Οσον αφορά τον Εϊβάζοφ, η γεμάτη λυρικο-δραματική φωνή του τον καθιστά ιδανικό και για τον βερισμό και για τους μεγάλους Βερντιανούς ρόλους, όπως ο Ραντάμες στην «Αΐντα», ο Μανρίκο στον «Τροβατόρε» και ο Οθέλλος. Για τον τενόρο, οι Βερντιανοί ρόλοι είναι πιο εύκολοι ή πιο δύσκολοι από τους ρόλους του Πουτσίνι όπως, π.χ., ο Ιππότης Ντε Γκριέ στη «Μανόν Λεσκώ» ή ο Καβαραντόσι στην «Τόσκα»;
«Δεν είναι εύκολο να τους συγκρίνεις, γιατί όλοι οι ρόλοι είναι δύσκολοι ώσπου να καταλάβεις ακριβώς πώς πρέπει να τους τραγουδήσεις. Μετά είσαι Ο.Κ.! Για μένα ασφαλώς ο δυσκολότερος απ’ όλους τους ρόλους μου είναι ο Οθέλλος. Νομίζω ότι όλοι οι συνάδελφοί μου συμφωνούν πως είναι η αποκορύφωση, το Εβερεστ του ρεπερτορίου του τενόρου, αλλά υπέροχος και τον λατρεύω! Ομως, όσον αφορά το τραγούδι αυτό καθαυτό, ο Ιππότης Ντε Γκριέ στη “Μανόν Λεσκώ” είναι πιο εξαντλητικός. Στο τέλος αισθάνεσαι όπως ύστερα από ώρες έντονης ενόργανης γυμναστικής!».
Οταν ο Εϊβάζοφ πήγε να τελειώσει τις φωνητικές σπουδές του στην Ιταλία, μελέτησε με τον μεγάλο τενόρο Φράνκο Κορέλι και τη Βουλγάρα δραματική σοπράνο Γκένα Ντιμίτροβα. Τον ρώτησα αν δούλεψε τους Βερντιανούς ρόλους μαζί τους και τι έμαθε από τον καθένα. «Με τον Κορέλι δεν δουλέψαμε πολύ τον Βέρντι γιατί ήμουν ακόμη πολύ νέος και σωστά προτίμησε να επικεντρωθούμε γενικά στη φωνητική τεχνική. Ηταν εκπληκτικό το πώς εξηγούσε τη μηχανική της εκφοράς της φωνής – πώς ανοίγεις το διάφραγμα, πού να τοποθετείς τη γλώσσα σου, πώς να στέκεσαι σταθερά ώστε μαζί με τη φωνή να πάλλεται και όλο το σώμα σου. Πάντα θυμάμαι και είμαι ευγνώμων για όλα αυτά. Η Ντιμίτροβα, από την άλλη, ήταν πραγματικά ειδική στον Βέρντι, και μία από τις κορυφαίες ερμηνεύτριες της Αμπιγκαΐλε στην ιστορία της όπερας».
Μετά την Αθήνα, το ζεύγος θα κατευθυνθεί στη Νάπολη και στο περίφημο Τεάτρο Σαν Κάρλο –την ωραιότερη όπερα της Ιταλίας, και 50 χρόνια αρχαιότερη από τη Σκάλα του Μιλάνου– που πρόσφατα απέκτησε έναν από τους καλύτερους διευθυντές διανομών παγκοσμίως, τον Ελληνα Ηλία Τζεμπετονίδη, που μέχρι πέρυσι μεγαλουργούσε στην Οπερα του Παρισιού. Εκεί, στην τεράστια Piazza del Plebiscito τους περιμένουν άλλοι Βερντιανοί ρόλοι: Η Λεονόρα και ο Μανρίκο στον «Τροβατόρε».
Στο μέλλον τι άλλο θα επιθυμούσαν να τραγουδήσουν μαζί; «Ισως το “Ρέκβιεμ” του Βέρντι και σίγουρα, κάποτε, την “Ντάμα Πίκα” του Τσαϊκόφσκι. Αργότερα ίσως και Βάγκνερ; Ποιος ξέρει… Ας ξεμπλέξουμε πρώτα με το 2021 και βλέπουμε!».
Πώς χαλαρώνετε ύστερα από μια παράσταση; «Με καλό φαΐ, καλό κρασί, καλούς φίλους και οικογένεια, φυσικά!».
Οι καθοριστικές επιλογές
Στη δεξίωση μετά τον «Ριγκολέτο» πήγα να συγχαρώ τη Νετρέμπκο. Ηταν συνεσταλμένη, ίσως γιατί δεν ήξερε ακόμη καλά αγγλικά, ίσως και γιατί δεν είχε πλήρως αντιληφθεί το επίπεδο τελειότητας που άγγιξε εκείνη τη βραδιά. Ευτυχώς όμως όλοι οι παρόντες είχαν πλήρη επίγνωση. Μεταξύ τους και ο διορατικός ατζέντης Τζέφρι βαν ντερ Βιν που την ανέλαβε και σχεδίασε μαζί της τα επόμενα βήματα τα οποία σταδιακά την προώθησαν στην κορυφή του επαγγέλματός της. Καθοριστικό ρόλο για την εξέλιξή της έπαιξε η ευφυής, σωστή και σταδιακή επιλογή ρόλων, που καλύπτουν όλη την γκάμα του σοπρανιστικού ρεπερτορίου. Στην αρχή κυριαρχούσε ο Μότσαρτ και το μπελκάντο και σιγά σιγά, όσο ωρίμαζε και γέμιζε η φωνή ακoλούθησαν πιο δραματικοί ρόλοι και τα τελευταία περίπου πέντε χρόνια το πιο βαρύ, βεριστικό ρεπερτόριο.
Εθνική Λυρική Σκηνή, All Star Γκαλά Βέρντι, 10 Ιουλίου 2021 – Παναθηναϊκό Στάδιο, 9.30 μ.μ. Αννα Νετρέμπκο, Ανίτα Ρατσβελισβίλι, Γιουσίφ Εϊβάζοφ, Δημήτρης Πλατανιάς. Την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής διευθύνει ο Φιλίπ Ωγκέν.