«Η Αμερική έχει υποστεί αεροπειρατεία αλλά όχι από την Αλ Κάιντα, όχι από τον Μπιν Λάντεν, αλλά από μια ομάδα τυράννων που είναι διατεθειμένοι να κάνουν τα πάντα για να κρατήσουν αυτή τη χώρα στριμωγμένη. Και εμείς τι θα κάνουμε; Θα το ανεχτούμε ή θα αντισταθούμε και θα πολεμήσουμε για τις μικρές ελευθερίες που έχουμε ακόμη; Η ιστορία της Πτήσης 93 είναι μια μεταφορά για την κατάσταση της χώρας αυτή τη στιγμή. Μια ομάδα ηρώων που είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τη ζωή τους για το καλό του έθνους, που εκλέχθηκαν για να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους, παρά τις συνέπειες. Ο καιρός ήρθε. Πάμε».
Με αυτή την παρότρυνση κλείνει το ντοκιμαντέρ «Loose Change» που το 2005 έγινε viral, πριν ακόμη ανακαλυφθεί ο όρος, δίνοντας κινηματογραφική υπόσταση στις θεωρίες συνωμοσίας που αναδύθηκαν μετά το τρομοκρατικό χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους. «Νομίζω ότι οι 9/11 Truthers ήταν οι πρώτοι μεγάλοι θεωρητικοί των συνωμοσιών της γενιάς του Διαδικτύου με το διαδικτυακό και ελεύθερο για θέαση, ερασιτεχνικό, ντοκιμαντέρ “Loose Change”, ένα δείγμα των δυνατοτήτων των νέων μέσων», λέει στην «Κ» ο συγγραφέας, εκδότης του περιοδικού Skeptic και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Τσάπμαν της Καλιφόρνιας, Μάικλ Σέρμερ.
Το βίντεο, διάρκειας μιας ώρας, έφτιαξαν τρεις νεαροί κινηματογραφιστές, βασιζόμενοι μόνο σε πλάνα αρχείου και υποστηρίζοντας τη θεωρία συνωμοσίας που ήθελε την κυβέρνηση Μπους να γνωρίζει (ακόμη και να υποστηρίζει) τις επιθέσεις στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου και στο Πεντάγωνο. «Οσοι διακινούσαν θεωρίες συνωμοσίας γύρω από τη δολοφονία του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι συναντιούνταν σε υπόγεια και με πολυγράφους προσπαθούσαν να σκαρώσουν μηνιαία έντυπα που τα διάβαζαν μερικές δεκάδες άνθρωποι. Τώρα, μπορείς να απευθυνθείς σε εκατομμύρια ανθρώπους μέσα σε λίγα λεπτά. Αυτό αλλάζει το παιχνίδι», μας λέει ο 66χρονος ελληνικής καταγωγής Σέρμερ που θεωρείται «κυνηγός» των συνωμοσιολόγων.
Αν και πολλοί θα νόμιζαν ότι 20 χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου οι θεωρίες συνωμοσίας που κυκλοφορούσαν τα πρώτα χρόνια θα είχαν «ξεθωριάσει» στο μυαλό των Αμερικανών, οι ενδείξεις είναι διαφορετικές. Πρόσφατο παράδειγμα, ο θόρυβος που δημιουργήθηκε γύρω από τη σειρά ντοκιμαντέρ του Σπάικ Λι που έδινε βήμα σε υποστηρικτές θεωριών συνωμοσίας και συγκεκριμένα μια ομάδα που πιστεύει ότι οι Δίδυμοι Πύργοι δεν κατέρρευσαν από την πρόσκρουση των δύο αεροπλάνων αλλά κατεδαφίστηκαν με ελεγχόμενο τρόπο (για χάρη της κυβέρνησης Μπους). Αυτή ήταν άλλωστε και μία από τις πρώτες και επικρατέστερες θεωρίες συνωμοσίας, την οποία άκουσε ο Σέρμερ για πρώτη φορά το 2002.
Η απομυθοποίηση
«Την απομυθοποιήσαμε στο Skeptic με μια μεγάλη ανάλυση του τρόπου με τον οποίο γίνονται στην πραγματικότητα οι ελεγχόμενες κατεδαφίσεις που είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτό που συνέβη την 11η Σεπτεμβρίου», τονίζει ο Σέρμερ. Στην ελεγχόμενη κατεδάφιση οι εκρηκτικοί μηχανισμοί πυροδοτούνται από το έδαφος προς την κορυφή και μετά το κτίριο καταρρέει. Στο χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου οι καπνοί που οι «Truthers» πιστεύουν ότι είναι εκρήξεις, στην πραγματικότητα είναι καπνός που προέρχεται από τη φωτιά μέσα στο κτίριο και βγαίνει από τα παράθυρα. Επίσης, εξηγεί ο Σέρμερ, η προετοιμασία για την κατεδάφιση ενός κτιρίου χρειάζεται πολλές εβδομάδες ή και μήνες ανάλογα με το μέγεθός του. «Πώς λοιπόν όλοι αυτοί οι συνωμότες της κυβέρνησης Μπους μπήκαν στα κτίρια, δούλευαν για μήνες ανοίγοντας τρύπες μέσα στους τοίχους για να φτάσουν στα δοκάρια του κτιρίου και να τα γεμίσουν εκρηκτικά χωρίς να τους αντιληφθεί κανείς;», διερωτάται ο Σέρμερ.
Φυσικά και η «ελεγχόμενη κατεδάφιση» δεν ήταν η μοναδική θεωρία συνωμοσίας. Στο «Loose Change» που θεωρείται η «μήτρα» (ακόμη και ως αισθητική) των σημερινών βίντεο με fake news που κυκλοφορούν ανενόχλητα στο Διαδίκτυο, διατυπώνονται ερωτήματα για το αν η σκιά του πρώτου αεροπλάνου προπορεύεται της πρόσκρουσης, για το αν εκτοξεύθηκε ένας πύραυλος από το δεύτερο αεροσκάφος ή εάν πράγματι το Πεντάγωνο χτυπήθηκε από ένα αεροπλάνο. Αλλες θεωρίες στοχοποιούσαν τους Εβραίους της Αμερικής, υποστηρίζοντας ότι εκείνη την ημέρα «ειδοποιήθηκαν» και δεν πήγαν στο κέντρο του Μανχάταν.
Ο κορωνοϊός
Υπάρχει άραγε κάποια συσχέτιση μεταξύ των συνωμοσιολόγων της 11ης Σεπτεμβρίου και της πανδημίας του κορωνοϊού; «Ναι, και στην πραγματικότητα υπάρχει μεγάλη συσχέτιση μεταξύ των περισσότερων θεωριών συνωμοσίας», απαντά ο Μάικλ Σέρμερ και μας εξηγεί ότι κάποιος που σε μια έρευνα κοινής γνώμης λέει ότι υποστηρίζει κάποια θεωρία συνωμοσίας είναι πολύ πιθανό να παραδεχτεί ότι πιστεύει και σε άλλες παρόμοιες θεωρίες ακόμη κι αν είναι αντιφατικές μεταξύ τους. «Για παράδειγμα, κάποιοι που πιστεύουν ότι η πριγκίπισσα Νταϊάνα δολοφονήθηκε είναι πολύ πιθανό να πιστεύουν ότι σκηνοθέτησε τον θάνατό της για να ξεφύγει από μέσα ενημέρωσης. Δεν μπορεί να ισχύουν και τα δύο. Αυτό που υποβόσκει είναι η απώλεια εμπιστοσύνης στις Αρχές, στα μεγάλα ΜΜΕ, στα θεσμικά όργανα, στους ισχυρούς οργανισμούς κ.λπ. Αυτό το ονομάζω “διαμετακομιστική συνωμοσία” (proxy conspiracism), όπου μια λεπτομερειακή θεωρία συνωμοσίας λειτουργεί ως διακομιστής για πολλές άλλες θεωρίες και το βαθύτερο θέμα που έχει σχέση με την εξουσία», σημειώνει.
Οσοι ασπάστηκαν τις θεωρίες συνωμοσίας ονομάστηκαν «Truthers», δηλαδή ερευνητές μιας «εναλλακτικής αλήθειας» που δεν αποδέχονταν τις κυβερνητικές θέσεις για τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου. Στο κίνημα που δημιουργήθηκε μετά το χτύπημα και κατά την πρώτη δεκαετία του 2000 εντάχθηκαν στους «Truthers» γνωστοί ραδιοφωνικοί παραγωγοί της Αμερικής με ακροδεξιό προφίλ αλλά και σταρ του Χόλιγουντ. Το περιοδικό Esquire, σε ένα αφιέρωμά του στο «Loose Change» το 2020, θύμιζε ότι ο ηθοποιός Τσάρλι Σιν είχε εκφράσει το ενδιαφέρον του να δανείσει τη φωνή του για μια νέα εκδοχή του ντοκιμαντέρ, ενώ αντίστοιχες ανησυχίες είχαν ο πατέρας του, Μάρτιν Σιν, ο Γούντι Χάρελσον, ο Μαρκ Ράφαλο, ο Εντ Ασνερ και άλλοι καλλιτέχνες. Επίσης, εκδόθηκαν βιβλία με μια «εναλλακτική ματιά» στα γεγονότα, όπως τα «Inside Job» του Τζιμ Μαρς, «9/11 Unmasked» του Ντέιβιντ Ρέι κ.ά.
Διάρκεια στον χρόνο
Αντέχουν οι θεωρίες συνωμοσίας στη δοκιμασία του χρόνου; Εχουν την ίδια δυναμική 20 χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου; «Οι Truthers υπάρχουν», λέει ο Σέρμερ, «αν και σταμάτησαν να έχουν την ίδια προσοχή από τα μέσα ενημέρωσης όταν κατέβηκαν από την κορυφή της λίστας των θεωριών συνωμοσίας μόλις εμφανίστηκαν οι Obama Birthers και μετά οι Ρώσοι χάκερ του 2016 και έπειτα το Pizzagate που μεταμορφώθηκε σε QAnon και τέλος από τη θεωρία των “νοθευμένων εκλογών” του 2020-2021».
Σε μια πρόταση ο κυνηγός των συνωμοσιολόγων μάς δίνει τη γραμμική εξέλιξη των θεωριών που επικράτησαν τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ. Για παράδειγμα, οι Obama Birthers πίστευαν ότι ο πρώην πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Μπαράκ Ομπάμα δεν γεννήθηκε στην Αμερική «κανονικά» και άρα δεν μπορούσε να διεκδικήσει το προεδρικό αξίωμα, ενώ σύμφωνα με τη θεωρία του Pizzagate, υψηλά ιστάμενοι αξιωματούχοι των Δημοκρατικών ήταν πίσω από ένα κύκλωμα πορνείας ανηλίκων που δρούσε στο υπόγειο μιας… πιτσαρίας. Ετσι, η μια θεωρία διαδέχεται την άλλη σε ένα γαϊτανάκι συνωμοσίας.
⇒ Διαβάστε επίσης: Ο Βιμ Βέντερς στο «Σημείο Μηδέν» της Νέας Υόρκης
Δεν υπάρχει ένα τέλος σε όλα αυτά; «Ο άλλος λόγος για τον οποίο οι θεωρίες συνωμοσίας δεν φεύγουν ποτέ στην πραγματικότητα είναι διότι όσοι τις πιστεύουν δεν ενδιαφέρονται να ελέγξουν πραγματικά τις υποθέσεις τους απέναντι σε χειροπιαστά στοιχεία και στη λογική. Ξέρουν ήδη ποια είναι η αλήθεια και είναι μόνο θέμα επιβεβαίωσης, πρόκειται για την κλασική προκατάληψη της επιβεβαίωσης», τονίζει ο Σέρμερ. Οι δημιουργοί του «Loose Change» δεν έγιναν πλούσιοι, όπως έγραψαν πρόσφατα οι New York Times. Στην πρώιμη εποχή του Διαδικτύου δεν μπορούσαν να βγάλουν χρήματα από τις περίπου 10 εκατομμύρια φορές που το βίντεο «κατέβηκε» δωρεάν στους υπολογιστές απλών χρηστών και μοιράστηκε –ποιος ξέρει πόσες φορές– εκ νέου. Η σκιά του όμως τους κυνηγάει ακόμα.
Ηταν όμως μια συνωμοσία η 11η Σεπτεμβρίου; Στο τελευταίο του βιβλίο που θα κυκλοφορήσει το 2022 με τίτλο «Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας» (Johns Hopkins University Press), στο οποίο η «Κ» είχε το προνόμιο να ρίξει μια ματιά, ο Μάικλ Σέρμερ γράφει ότι ναι, ήταν μια συνωμοσία, αλλά μια συνωμοσία 19 μελών της Αλ Κάιντα, ενορχηστρωμένη και χρηματοδοτούμενη από τον Οσάμα μπιν Λάντεν.