«Κι έπειτα πήγα για σάουνα». Αυτό έκανε η Αγκελα Μέρκελ όταν έμαθε εκείνο το βράδυ του 1989 ότι έπεσε το Τείχος που την κρατούσε φυλακισμένη για 35 χρόνια στην Ανατολική Γερμανία. Τηλεφώνησε στη μητέρα της, της υποσχέθηκε ένα δείπνο με στρείδια σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο της Δυτικής Γερμανίας και μετά ήταν απλώς Πέμπτη βράδυ. «Είναι κάτι πολύ χαρακτηριστικό της. Τα ανεκδοτολογικά στοιχεία του βιβλίου λένε τη βαθύτερη ιστορία για το ποια είναι. Παραμένει ήρεμη, συνεχίζει τη ζωή της και δεν συγκινείται με τον θρίαμβο ή την ήττα», μας λέει η Κάτι Μάρτον, η συγγραφέας της βιογραφίας της Γερμανίδας πολιτικού με τίτλο «Η Καγκελάριος». «Οταν τη ρώτησα ποιο είναι το μυστικό της, μου είπε “η αντοχή”».
Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας συνέθεσε ένα πορτρέτο της Αγκελα Μέρκελ, «ανθρώπινο και όχι τόσο πολιτικό», όπως λέει στην εισαγωγή της, για να απαντήσει στο ερώτημα πώς η κόρη Λουθηρανού πάστορα έγινε η πιο ισχυρή γυναίκα στον κόσμο. Στο βιβλίο της, η Μάρτον ξεκινάει από τα παιδικά της χρόνια και το μεγάλωμα στη σοσιαλιστική επαρχία στιγματισμένη ως «μπουρζουά», τις σπουδές της στη Φυσική και την πτώση του Τείχους, μέχρι την πολιτική της ανέλιξη στην κορυφή και τις διάσημες πια διαπραγματεύσεις της με τους ισχυρούς (άνδρες) του κόσμου για την αντιμετώπιση των απανωτών κρίσεων που αντιμετώπισε στις τέσσερις θητείες της.
Η πιο σημαντική επιρροή
Ποια στοιχεία του χαρακτήρα της έκαναν την Αγκελα Μέρκελ να παραμείνει στην εξουσία επί δεκαέξι συναπτά έτη; «Ολα ξεκινούν από το γεγονός ότι είναι η κόρη Λουθηρανού πάστορα, αυτή ήταν η πιο σημαντική επιρροή στη ζωή της», μας λέει η Μάρτον. Ωστόσο, η ίδια η Μέρκελ ποτέ δεν κέρδισε την αποδοχή του πατέρα της. Δεν ήταν τόσο η ίδια η θρησκεία που την επηρέασε, αλλά η αίσθηση ευθύνης και καθήκοντος που απορρέει από τον Λουθηρανισμό. «Αυτό της προσέδωσε μεγάλη αυτοπεποίθηση που σημαίνει ότι ήταν αυτάρκης, σε αντίθεση με άλλους πολιτικούς, π.χ. με τον Μπιλ Κλίντον ή τον Χέλμουτ Κολ. Μπορούσε να καθίσει στο ίδιο τραπέζι απέναντι σε μερικούς από τους χειρότερους μάτσο δικτάτορες και “μονάρχες” χωρίς να την ταρακουνήσουν, και εννοώ τον Βλαντιμίρ Πούτιν και βέβαια τον Ντόναλντ Τραμπ».
Είχε μάθει από νωρίς, σημειώνει, να είναι η μόνη γυναίκα στο δωμάτιο. «Ηταν η πιο έξυπνη μαθήτρια στο σχολείο, η μόνη ερευνήτρια Φυσικής στο εργαστήριο, μελέτησε και έμαθε τους μάτσο άνδρες και πώς να τους βάζει στη θέση τους. Οχι με τη γοητεία της, πάντα ήξερε πιο πολλά από αυτούς», τονίζει η συγγραφέας που σε ένα επίπεδο βλέπει την πορεία της Μέρκελ ως μιας γυναίκας απέναντι σε ένα πατριαρχικό πολιτικό σύστημα.
Η Μάρτον μας μιλάει για τα προσωπικά χαρίσματα της Μέρκελ: δεν έχει ανάγκη από πολλές ώρες ύπνου (περίπου πέντε), έχει φωτογραφική μνήμη και γερή κράση που της επιτρέπει να φεύγει τελευταία από τις διαπραγματεύσεις. Κάπως έτσι έγινε και με τον Πούτιν στον πόλεμο της Ουκρανίας, μας λέει, όταν χρίστηκε άτυπη ηγέτις της Δύσης. Αλήθεια, απολάμβανε αυτή την αίσθηση ηγεμονίας; «Ξέρει πολύ καλά τη σκοτεινή ιστορία της Γερμανίας», απαντάει η συγγραφέας. «Κανένας Γερμανός ηγέτης δεν έκανε περισσότερα για να ευαισθητοποιήσει τους Γερμανούς για το χρέος τους απέναντι στους Εβραίους και σε όλο τον κόσμο. Απέφευγε να διαπραγματεύεται μόνη της, ήταν πάντα μαζί π.χ. με τον Ολάντ ή αργότερα τον Σαρκοζί. Δεν ήθελε να μοιάζει ότι ήταν η αρχηγός της Δύσης».
Η επιμονή της Μέρκελ να μην εκφράζει καμία ένδειξη αδυναμίας ή συναισθήματος και να παίρνει το γνωστό ήρεμο, απόμακρο, βλέμμα της έχει ρίζες, λέει η Μάρτον, στη νεανική της ηλικία και στο μεγάλωμά της μέσα στην αστυνομοκρατούμενη Ανατολική Γερμανία, όπου έπρεπε να προσέχει την κάθε της κίνηση. Οι σπουδές Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας τη βοήθησαν να «τεμαχίζει» το κάθε πολιτικό πρόβλημα σε μικρά κομμάτια και να ασχολείται με το καθένα χωριστά. Ωστόσο, αυτές οι δεξιότητες δεν της έβγαιναν πάντα σε καλό, όπως στην κρίση της Ευρωζώνης ή στην εμφάνιση του ακροδεξιού AfD που δεν κατάφερε να προβλέψει. «Εχει τα ελαττώματά της. Επειδή είναι ένα υπερορθολογικό άτομο υποτιμάει τον ρόλο των ανθρώπινων συναισθημάτων, όπως έκανε κατά τη διάρκεια της κρίσης στην Ευρωζώνη όπου υποτίμησε τα δεινά των Ελλήνων. Νόμιζε ότι αν κήρυττε τη λιτότητα και έδινε το παράδειγμα της Γερμανίας θα το αποδέχονταν όλοι», μας λέει.
Το βιβλίο περιγράφει το σοκ που ένιωσε η Μέρκελ όταν είδε ένα ομοίωμά της να καίγεται στην πλατεία Συντάγματος και παρότι η ελληνική κρίση καταλαμβάνει ένα μικρό μέρος με αναφορές κυρίως στο καλοκαίρι του 2015 και στη διαπραγμάτευση του πρώην πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, που «δεν άργησε να ενδώσει στη συνταγή της Μέρκελ», καταλογίζει στην καγκελάριο «καθυστερημένη αντίδραση» και «υπερβολική επιφυλακτικότητα». Η Μάρτον εκτιμά ότι η δημιουργία του ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης ήταν ένας τρόπος να δείξει ότι έμαθε από τα λάθη της.
Στο βιβλίο οι αναγνώστες θα γνωρίσουν και την ανθρώπινη πλευρά της Μέρκελ που κρατούσε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Μετρημένοι στα δάχτυλα είναι οι άνθρωποι που επισκέφθηκαν το λιτό εξοχικό της στο Βρανδεμβούργο ή το διαμέρισμα που νοικιάζει στο Βερολίνο. Λίγοι ξέρουν ότι έζησε σαν «καταληψίας» τον καιρό που σπούδαζε ή ότι παντρεύτηκε πολύ νέα και χώρισε. Ακόμα λιγότεροι γνωρίζουν ότι χαλαρώνει με κλασική μουσική, πως προτιμάει να κοιμάται σπίτι της έστω και για λίγες ώρες ή ότι η σπεσιαλιτέ της είναι η πατατόσουπα. Ελάχιστοι έχουν γνωρίσει τον σύζυγό της, ο οποίος δεν δίστασε να την κοπανήσει από ένα δείπνο με το ζεύγος Ομπάμα επειδή είχε κανονίσει να βγει με φίλους του. Ολα αυτά τα χρόνια, και ειδικά την εποχή των σόσιαλ μίντια, έχει καταφέρει να διατηρήσει μια άλλη κανονική ζωή, σχεδόν μυστική, κάτι που σύμφωνα με τη Μάρτον της έδωσε την ψυχική δύναμη να συνεχίσει την πολιτική και ανέβασε την αξία της στα μάτια των Γερμανών. «Υπάρχουν πολλοί Γερμανοί που ρωτούν εμένα, την Αμερικανίδα βιογράφο της, εάν έχει εγγόνια», λέει.
Η κληρονομιά της
Με καταγωγή από την Ουγγαρία και αρκετά βιβλία στο ενεργητικό της, ανάμεσα στα οποία και η υπόθεση Τζορτζ Πολκ, η Κάτι Μάρτον πέρασε τέσσερα χρόνια στο περιβάλλον της Αγκελα Μέρκελ, μιλώντας με συνεργάτες της, πρέσβεις, αξιωματούχους που γνώρισαν και την ίδια. Μας λέει ότι αν και η Μέρκελ δεν αποδέχεται τον όρο «φεμινίστρια», υποστήριξε με τον δικό της τρόπο τα δικαιώματα των γυναικών, την ανάληψη ηγετικών θέσεων από γυναίκες (και στο επιτελείο της), την ισότητα στον γάμο. Η μεγαλύτερη κληρονομιά της θεωρεί ότι απορρέει από τον τρόπο που αντιμετώπισε την προσφυγική κρίση και την υποδοχή ενός εκατομμυρίου προσφύγων από τη Γερμανία. «Εκανε τη Γερμανία όχι μόνο την ατμομηχανή της Ευρώπης, αλλά το ηθικό κέντρο της Δύσης. Από το 2015 η Γερμανία είναι ένα έθνος προσφύγων και είναι απίστευτο ότι το πρώην Τρίτο Ράιχ είναι η χώρα στην οποία προσβλέπει ο κόσμος για ηθική καθοδήγηση, μια που οι ΗΠΑ είναι απούσες».
Δεν είναι τέλεια, λέει η Μάρτον, αλλά έχει βάλει ψηλά τον πήχυ για τον διάδοχό της, που όπως όλα δείχνουν θα είναι ο ηγέτης των Σοσιαλδημοκρατών Ολαφ Σολτς. «Θα ακολουθήσει την πολιτική της γραμμή, αλλά όχι το προσωπικό της αφήγημα, του πιο κλειστού δημόσιου προσώπου του κόσμου».