Ο Θανάσης Αλεξανδρίδης, ψυχίατρος, παιδοψυχίατρος και διδάσκων αναλυτής, είναι γνωστός για το συγγραφικό του έργο, ποιητικό και άλλο. Τα τελευταία χρόνια «φωτίζει» τη σκέψη των γονιών με τις τοποθετήσεις του σε καίρια ζητήματα ανάπτυξης των παιδιών, όπως είναι η ταυτότητα, τα φύλα, ο έρωτας, οι φόβοι και οι φοβίες, σε μια σειρά προσεγγίσιμη από το ευρύ κοινό, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ικαρος. Τελευταίο του βιβλίο, το «Πάμε σχολείο;». Με αφορμή αυτό, και λίγο καιρό αφότου επιτέλους άνοιξαν τα σχολεία εν μέσω συνεχιζόμενης πανδημίας, συζητήσαμε για φαινόμενα που απασχολούν τη σχολική ζωή, σημαντικά για την ψυχοσύνθεση των παιδιών μας.
– Στο βιβλίο σας «Πάμε σχολείο;» θίγετε αρκετά ζητήματα που αφορούν τη σχολική ζωή. Με τι κριτήρια, για παράδειγμα, θα πρέπει οι γονείς να επιλέγουν σχολείο για το παιδί τους;
– Τα κριτήρια ορίζονται από την ταυτότητα της οικογένειας, την επένδυση και τις προσδοκίες για το παιδί. Προτιμώ πάντοτε ένα ολοήμερο σχολείο κοντά στο σπίτι του παιδιού, για να μπορεί να διατηρεί σχέσεις με τους συμμαθητές μέσα στη γειτονιά, αν είναι δυνατόν αρκετά νωρίς αυτονομημένες από τους γονείς. Σέβομαι το δημόσιο σχολείο για τη δουλειά που κάνει, αλλά και ως μεγάλο καθρέφτη της κοινωνίας, προσφέροντας αυτή τη δυνατότητα για την ανάπτυξη ποικίλων κοινωνικών δεξιοτήτων. Σέβομαι τα σχολεία που είναι προσανατολισμένα προς μια ξένη γλώσσα και έναν άλλο πολιτισμό. Σέβομαι τα ειδικά σχολεία και προτρέπω τους γονείς, αν τα παιδιά τους έχουν σοβαρές ψυχικές και νοητικές δυσκολίες, να τα προτιμήσουν, γιατί εκεί τα παιδιά τους θα πλαισιωθούν καλύτερα. Δεν σέβομαι τα σχολεία που πωλούν στους γονείς το παραμύθι της κοινωνικής ανέλιξης αυτών και των παιδιών τους αν φοιτούν σε αυτά.
Οι μαθησιακές δυσκο- λίες είναι η έκφραση βαθύτερων και ουσια- στικότερων ψυχικών δυσκολιών του παιδιού.
– Γιατί σήμερα έχω την αίσθηση ότι οι γονείς, ιδίως στα ιδιωτικά σχολεία, ανακατεύονται στο έργο του δασκάλου;
– Οι γονείς ανακατεύονται, παρεμβαίνουν και πολλές φορές προσπαθούν να επιβάλουν τη γνώμη τους στο σχολείο. Αυτό συμβαίνει και στα ιδιωτικά, αντλώντας δικαιώματα ως «δυσαρεστημένοι πελάτες», αλλά και στα δημόσια σχολεία, αντλώντας δικαιώματα «ως διαμαρτυρόμενοι πολίτες». Συνήθως αυτά που ζητούν είναι λανθασμένα και οι εκβιασμοί που κάνουν, ευτυχώς, βρίσκουν την αντίσταση των καλών εκπαιδευτικών. Εγώ υποστηρίζω μια σχετική «στεγανοποίηση» του σχολείου από τους γονείς, που θα επιτρέψει σε μαθητές και δασκάλους να ζήσουν τη δική τους εμπειρία, που μόνο στις μεγάλες γραμμές και κατά αραιά διαστήματα πρέπει να παρουσιάζεται στους γονείς.
– Η μάθηση είναι μια διαδικασία έμπνευσης. Τι συμβαίνει σήμερα στον δάσκαλο;
– Συμφωνώ μαζί σας ότι η μάθηση απαιτεί κάποιον να σε εμπνεύσει, κάποιον που θα σε κάνει να την επιθυμήσεις γιατί τον νιώθεις να είναι ευτυχισμένος μέσα σε αυτή τη διαρκή διαδικασία. Μια τέτοια συνάντηση στη ζωή αρκεί για να μπει ο «σπόρος» και να ανθίσει. Δεν είναι υποχρεωτικά ο δάσκαλος ούτε ο γονέας αυτός που θα εμπνεύσει ένα παιδί. Καμιά φορά μπορεί να είναι και κάποιος πολύ μακρινός, αλλά το έξυπνο παιδί καταφέρνει να τον εντοπίσει. Αν αυτό δεν συμβεί ποτέ σε κάποιο παιδί, θα πω ότι δυστυχώς υπήρξε πολύ άτυχο στη ζωή του.
Οσο για τον δάσκαλο, ισχύουν τα παραπάνω μαζί με μια ισχυρή δόση αγάπης προς το παιδί και τη γνώση. Στο δύσκολο αυτό έργο πρέπει να στηρίζεται επαρκώς οικονομικά, επιστημονικά, κοινωνικά, ηθικά. Αλλιώς, αργά ή γρήγορα, «καίγεται» και τα παρατάει.
Ημουν και είμαι υπέρμαχος να μείνουν τα σχολεία ανοιχτά
– Γράφετε για τις μαθησιακές δυσκολίες και πώς σχετίζονται τις περισσότερες φορές με ψυχικής τάξης ζητήματα.
– Δεν αμφισβητώ ότι υπάρχουν μαθησιακές δυσκολίες που, αν διαγνωσθούν με τα ειδικά ψυχοπαιδαγωγικά εργαλεία, θα πρέπει να τύχουν ειδικής αγωγής. Αυτό που τονίζω είναι ότι συχνά οι μαθησιακές δυσκολίες είναι η έκφραση βαθύτερων και ουσιαστικότερων ψυχικών δυσκολιών του παιδιού. Είναι το επιφαινόμενο, το «σύμπτωμα» για να ακουσθεί η ψυχική δυσχέρεια ή και οδύνη του παιδιού. Μια καλή και σε βάθος εκτίμηση του ψυχισμού, της προσωπικότητας του παιδιού αλλά και της οικογένειάς του θα μας δείξουν το επίπεδο στο οποίο πρέπει να γίνει η παρέμβαση ή η θεραπεία.
– Είναι καλό να κάνουν συνέχεια τα παιδιά εξωσχολικές δραστηριότητες; Να είναι συνέχεια δεσμευμένα με κάτι;
– Είμαι υπέρ της πολύωρης καθημερινής δημιουργικής απασχόλησης των παιδιών κατά προτίμηση στο ολοήμερο σχολείο. Γενικά προτείνω τα παιδιά να βρίσκονται σε «εξωοικογενειακές» αθλητικές, καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, αν είναι δυνατόν από τη νηπιακή ηλικία. Δεν υποτιμώ τον ρόλο των γονέων. Νομίζω ότι έχουν το πιο δύσκολο έργο: το να αντέχουν να αναθέτουν με εμπιστοσύνη τα παιδιά τους σε άλλους. Το να μετατρέπουν τη ζωή στο σπίτι σε μια δημιουργική χαλαρότητα. Το να «ακούν» τα παιδιά και να τους επιτρέπουν να δεσμεύονται ή να αποδεσμεύονται από ανθρώπους και καταστάσεις.
– Μιλήστε μου λίγο για την προσαρμογή των παιδιών στο σχολείο αλλά και των γονιών στην εργασία. Οι περισσότεροι φαντάζονται ότι είναι μια άπαξ διαδικασία.
– Η προσαρμογή είναι μια ικανότητα που πρέπει να ασκηθεί από τη νηπιακή ηλικία και να ενισχυθεί ποικιλοτρόπως μέσα από τις νοητικές, συναισθηματικές, υπαρξιακές και συλλογικές δοκιμασίες που συνεπάγεται το σχολείο. Ο εαυτός βρίσκεται συνεχώς σε κατάσταση προσαρμογής ως προς τις ίδιες του τις κατακτήσεις καθώς εξελίσσεται. Κατά συνέπεια όλα τα μέλη μιας οικογένειας οφείλουν να προσαρμόζονται στην εξέλιξη του εαυτού τους, των άλλων και του οικογενειακού συστήματος. Και αυτό όλο ως προς την κοινωνία. Αν δεν υπάρχει προσαρμογή, αλλά και παράλληλη σταθερότητα ως προς κάποιες αξίες, όπως η ιδιωτικότητα, η ιδιαιτερότητα, η συλλογικότητα και η αναγνώριση της γονικής ευθύνης, τότε το σύστημα θα σπάσει ή θα παραγάγει ασθένεια ψυχική, σωματική ή κοινωνική.
– Τα παιδιά από πολύ νωρίς μπαίνουν σε μια ανταγωνιστική κατάσταση πίεσης και άγχους, διακρίσεων. Πώς το βλέπετε εσείς αυτό;
– Το βρίσκω σαν κάτι αναμενόμενο αφού τροφοδοτείται από το ένστικτο αυτοσυντήρησης, επιβίωσης και κυριαρχίας μέσα στην αγέλη. Προσθέστε και τον ναρκισσισμό που αναπτύσσεται πριν από την αναγνώριση του «άλλου» ως ισότιμού μου. Προσθέστε και την προβολή του ναρκισσισμού των γονέων στα παιδιά τους. Πιστεύω ότι το σχολείο είναι ο καταλληλότερος χώρος για τη μετατροπή του πρωτόγονου ναρκισσισμού των παιδιών σε υγιή ναρκισσισμό που εναρμονίζεται με την ομάδα. Για τους γονείς είναι χρήσιμο να μπουν σε κάποια σχολή γονέων ή/και να διαβάσουν τα βιβλία της σειράς «Σχολή Ανήσυχων Γονέων».
– Το σχολείο λειτουργεί εδώ και ενάμιση μήνα. Πιστεύετε ότι επηρέασε τα παιδιά η καραντίνα;
– Η καραντίνα, που επεβλήθη σε κάποια σπίτια που νόσησαν, υπήρξε σίγουρα μια εμπειρία εξαιρετικά πρωτόγνωρη για τα παιδιά και τις οικογένειές τους, γιατί τέτοιο φαινόμενο απομόνωσης κάποιου μέσα στο ίδιο του το σπίτι για λόγους μη διάδοσης της μόλυνσης ήταν άγνωστο στην ελληνική κοινωνία μετά την καταπολέμηση της φυματίωσης στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Ο εγκλεισμός, επίσης πρωτόγνωρο, μεγαλύτερης χαλαρότητας αλλά και δυστυχώς πολύ μεγάλης διάρκειας φαινόμενο, υποχρέωσε τις οικογένειες και τα παιδιά σε μια στερητική κατάσταση που είτε ενίσχυσε την πειθαρχία στην επιστήμη και στο κράτος είτε απαξίωσε και τα δύο.
Τοποθετώ έτσι το ζήτημα για να δείξω ότι οι συνέπειές της σε εξέλιξη επιδημίας δημιουργούν υπόστρωμα πειθαρχίας ή απειθαρχίας στον μελλοντικό πολίτη. Ως προς το παρόν των παιδιών, το κλείσιμο του σχολείου στέρησε τα παιδιά και τους εφήβους από αυτόν τον ψυχοκοινωνικό ζωτικό χώρο για ανάπτυξη του εαυτού μέσα στη συλλογικότητα. Για αυτόν τον λόγο ήμουν και είμαι υπέρμαχος του να μείνουν τα σχολεία ανοιχτά, ακόμη και με μειωμένη εβδομαδιαία προσέλευση (π.χ. μικρότερα τμήματα με λιγότερες ώρες κ.λπ.).