Για τη Σίγκριντ Νούνιεζ η επιτυχία που γνώρισε το 2018 με το μυθιστόρημά της «Ο φίλος» οφείλεται στην παρουσία ενός μολοσσού. Ο μεγαλόσωμος σκύλος εμφανίζεται στην ιστορία όταν ο ιδιοκτήτης του, ένας καθηγητής λογοτεχνίας, αυτοκτονεί και η αφηγήτρια, που υπήρξε φίλη και μαθητευόμενή του, αναλαμβάνει να τον φροντίσει. Με την ιστορία αυτή η Nούνιεζ βραβεύτηκε το 2018 με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας ΗΠΑ, το οποίο της χάρισε διεθνή φήμη, ενώ τον Iούνιο του 2021 οι εκδόσεις Gutenberg κυκλοφόρησαν τον «Φίλο» σε μετάφραση του Γιώργου Λαμπράκου. Η «Κ» μίλησε με την Αμερικανίδα συγγραφέα για το μυθιστόρημά της, τη λογοτεχνία, τους μέντορες και τα επόμενα σχέδιά της.
– Κυρία Νούνιεζ, ο «Φίλος» θίγει διάφορα θέματα, όπως η αυτοκτονία, το πένθος, η διδασκαλία και η αγάπη για τα σκυλιά. Ποια ήταν η έμπνευση για το μυθιστόρημα;
– Πολλά από αυτά δεν τα είχα σχεδιάσει εκ των προτέρων. Αρχικά ανακάλυψα ότι μεταξύ των φίλων και γνωστών μου υπήρχαν άτομα που σκέφτονταν ότι ίσως σε κάποια φάση της ζωής τους αυτοκτονούσαν. Θεωρούσαν ότι ανήκουν σε εκείνη την κατηγορία των ανθρώπων που θα αφήσουν τη ζωή κατ’ αυτό τον τρόπο. Είχα λοιπόν αυτό στο μυαλό μου, άνθρωποι που σκέφτονται την αυτοκτονία. Την ίδια στιγμή, επειδή δίδασκα δημιουργική γραφή για αρκετά χρόνια και επειδή τα πράγματα άλλαξαν τόσο πολύ στον χώρο, σκέφτηκα ότι ίσως αυτό χωράει κάπου στο μυθιστόρημά μου. Επίσης αγαπώ τα ζώα και πάντα ήθελα να βάλω ένα στο επίκεντρο κάποιας ιστορίας μου και ιδιαίτερα ένα σκύλο, λόγω αυτής της ιδιαίτερης σχέσης που έχουμε αναπτύξει μαζί τους. Ολες αυτές οι ιδέες λοιπόν ήταν στο μυαλό μου, ήταν καιρός να ξεκινήσω ένα νέο μυθιστόρημα και άρχισα όπως με όλα τα βιβλία μου, με μια σκηνή, μια ιδέα, ξεκίνησα να γράφω και απλώς συνέχισα εφευρίσκοντας πολλά από τα στοιχεία της πλοκής στην πορεία.
– Ο «Φίλος» ήταν το 8ο μυθιστόρημά σας και αν δεν κάνω λάθος η πρώτη μεγάλη διεθνής επιτυχία. Γιατί πιστεύετε ότι είχε τόσο μεγάλη απήχηση το συγκεκριμένο;
– Το βιβλίο άρχισε να παίρνει δημοσιότητα αφού κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας. Και τα προηγούμενα βιβλία μου είχαν προσεχτεί, αλλά με το βραβείο άρχισαν οι ξένες μεταφράσεις. Ο «Φίλος» μεταφράστηκε σε 30 γλώσσες, ενώ τα προηγούμενα δεν ξεπέρασαν τις επτά. Την ίδια στιγμή θυμάμαι, όταν το έγραφα, ο Τζέφρι Ευγενίδης, με τον οποίο ήμασταν συνάδελφοι τότε στο Πρίνστον, μου είπε ότι θα γίνει μεγάλη επιτυχία και όταν τον ρώτησα γιατί, μου απάντησε: «Ο σκύλος! Οι άνθρωποι λατρεύουν τα σκυλιά». Πιστεύω ότι η ιστορία με τον σκύλο βοήθησε το βιβλίο να προχωρήσει.
– Από όλες τις πιθανές ράτσες σκύλων, γιατί επιλέξατε τον μολοσσό;
– Τον επέλεξα επειδή ήθελα το μέγεθος του σκύλου να δοκιμάσει τον χαρακτήρα της αφηγήτριας. Αν ήταν ένα μικρό σκυλάκι θα ήταν πιο εύκολο για την ίδια να διαχειριστεί τα διάφορα προβλήματα που προέκυπταν και δεν μπορούσε να κρύψει εξαιτίας του μεγέθους του, όπως για παράδειγμα τον κανονισμό στην πολυκατοικία της που απαγορεύει τους σκύλους και την απειλούν με έξωση. Ο άλλος λόγος ήταν το παιδί μέσα μου. Πάντα αγαπούσα τα μεγάλα σκυλιά και όταν βλέπω αυτή τη ράτσα στον δρόμο εντυπωσιάζομαι από τη μεγαλοπρέπειά τους. Παρ’ όλα αυτά, δεν είχα ποτέ μου ένα και όταν κάποια στιγμή οι γονείς μου απέκτησαν έναν εντυπωσιακό μολοσσό εγώ είχα φύγει ήδη για τις σπουδές μου στο πανεπιστήμιο.
Εξηγώ στους φοιτητές μου ότι το γράψιμο πρέπει πρώτα να προσφέρει κάτι σημαντικό για τους ίδιους, που να μη συνδέεται με τις επαγγελματικές τους φιλοδοξίες και την επιτυχία.
– Ο σκύλος εμφανίζεται στην ιστορία σε μια δύσκολη στιγμή για την αφηγήτρια. Πενθεί για τον μέντορά της και ξαφνικά πρέπει να φροντίσει ένα ζώο το οποίο είναι επίσης στεναχωρημένο για τον χαμό του αφεντικού του. Πώς προσεγγίσατε το θέμα του πένθους στον «Φίλο»;
– Πιστεύω ότι ένας από τους καλύτερους τρόπους για να μετριάσουμε το πένθος είναι όταν μπορούμε να εκδηλώσουμε το ενδιαφέρον και τη στοργή μας για ένα άλλο ζωντανό πλάσμα. Στη συγκεκριμένη ιστορία, η αφηγήτρια μετά τον θάνατο του φίλου της δεν φαίνεται να επικοινωνεί πολύ καλά με τους άλλους ανθρώπους, δεν κατανοεί τους λόγους που αυτοκτόνησε και έτσι, όταν εμφανίζεται ο σκύλος, εμφανίζεται γι’ αυτή μια ευκαιρία να επικεντρώσει την προσοχή της κάπου. Την ίδια στιγμή, επειδή ο σκύλος επίσης πενθεί, η αφηγήτρια προσπαθεί να τον παρηγορήσει, και καταλήγουν να βοηθάνε ο ένας τον άλλον.
– Στην πορεία της σχέσης τους, όμως, η αφηγήτρια συνειδητοποιεί ότι ο σκύλος αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας και αρχίζει να προετοιμάζεται για τον θάνατό του. Πιστεύετε ότι ο άνθρωπος μπορεί να αποδεχθεί τη θνητότητα και τον θάνατο σαν κάτι φυσιολογικό;
– Δεν νομίζω ότι έχουμε άλλη επιλογή από το να αποδεχθούμε ότι αυτή είναι η πραγματικότητα. Στην περίπτωση της αφηγήτριας ο θάνατος του μέντορά της ήταν ένα σοκ για εκείνη εξαιτίας του τρόπου που αυτός επήλθε, δηλαδή της αυτοκτονίας. Δεν άφησε σημείωμα, δεν είπε αντίο. Είναι λοιπόν σοκαρισμένη και ξαφνικά εμφανίζεται ο σκύλος, μαζί με τον οποίο ζει, σχεδόν ένα χρόνο, μια φυσιολογική ζωή. Η αφηγήτρια γνωρίζει ότι οι μολοσσοί έχουν μικρό προσδόκιμο ζωής και τα μεγαλόσωμα σκυλιά αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα υγείας, αλλά έχει τον απαραίτητο χρόνο να αναλογιστεί τι σημαίνει για κάτι να ζει και να πεθαίνει και τι σημαίνει η απώλεια. Ξέρει ότι ο σκύλος πρόκειται να πεθάνει αλλά δεν αποτελεί σοκ για εκείνη και επιπλέον δεν έχει τη βαναυσότητα της αυτοκτονίας. Ο θάνατος είναι κάτι τρομακτικό και σκληρό αλλά αναπόφευκτο και σίγουρα όχι κάτι που δημιουργήσαμε εμείς, το γεγονός δηλαδή της θνητότητάς μας.
Οι «αδιάβαστοι» συγγραφείς
Ενα ακόμη από τα θέματα που θίγει στον «Φίλο» η Nούνιεζ είναι η αντίληψη των φοιτητών δημιουργικής γραφής για την τέχνη τους. Η Αμερικανίδα συγγραφέας, όπως και η αφηγήτρια της ιστορίας, διδάσκει πολλά χρόνια δημιουργική γραφή και, με μια καριέρα στον χώρο της λογοτεχνίας που ξεκινά από τη δεκαετία του ’70, έχει κάποια πράγματα να μας πει για τις αλλαγές στον λογοτεχνικό χώρο και την αντίληψη των επίδοξων συγγραφέων σήμερα.
«Η μεγαλύτερη αλλαγή –που είναι και η πιο σοκαριστική για εμένα– είναι ότι όταν εγώ και οι περισσότεροι στη γενιά μου ξεκινήσαμε να γράφουμε το κάναμε επειδή αγαπούσαμε το διάβασμα και τα βιβλία. Σήμερα, όλο και πιο συχνά βλέπω με τους συναδέλφους μου, φοιτητές να λένε: “Δεν θέλω να διαβάσω, σιχαίνομαι το διάβασμα, θέλω οι άνθρωποι να διαβάζουν εμένα”. Η άλλη αλλαγή είναι ότι ένας νέος συγγραφέας σήμερα πρέπει να φτιάξει ένα brand για τον εαυτό του. Αυτή η πίεση για αυτοπροβολή, να αντιμετωπίζεις τον εαυτό σου και το έργο σου σαν προϊόν», εξηγεί στην «Κ» η Nούνιεζ και προσθέτει: «Επίσης, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να γράφουν όχι γιατί αντιλαμβάνονται τη συγγραφή σαν ένα λειτούργημα, αλλά επειδή αποτελεί έναν τρόπο για αυτούς να ανεβάσουν την αυτοεκτίμησή τους. Και αυτό νομίζω είναι μεγάλο λάθος, γιατί υπάρχει πολλή απόρριψη στην καριέρα ενός συγγραφέα. Δεν μπορείς να βασίζεσαι σ’ αυτό για να ανεβάσεις την αυτοεκτίμησή σου. Προσπαθώ να εξηγώ στους φοιτητές μου ότι το γράψιμο πρέπει πρώτα να προσφέρει κάτι σημαντικό για τους ίδιους, που να μη συνδέεται με τις επαγγελματικές τους φιλοδοξίες και την επιτυχία».
Δεν εστιάζω στη θνητότητα, η θνητότητα εστιάζει σε εμένα
– Το τελευταίο σας βιβλίο πριν από τον «Φίλο» ήταν μια βιογραφία της Σούζαν Σόνταγκ, που υπήρξε μέντοράς σας. Μπορείτε να μας μιλήσετε για αυτή τη σχέση και πώς επηρέασε την αντίληψή σας για τη λογοτεχνία;
– Ηταν μια πολύ ιδιαίτερη σχέση. Ημουν γύρω στα 25, μόλις είχα τελειώσει τις μεταπτυχιακές μου σπουδές και αυτή ήταν στα 42, διεθνής σταρ στον χώρο της λογοτεχνίας, αλλά είχαν αρχίσει τα πρώτα της προβλήματα με τον καρκίνο. Ηθελε κάποιον να τη βοηθήσει με τη δακτυλογράφηση και εμφανίστηκα εγώ. Παράλληλα γνώρισα τον γιο της, γίναμε ζευγάρι και καταλήξαμε να ζούμε και οι τρεις στο ίδιο διαμέρισμα, μια συμβίωση προβληματική. Αυτό ήταν το ένα κομμάτι της σχέσης. Πέρα από αυτό, όμως, η Σούζαν Σόνταγκ ήταν μια φυσική μέντορας, δεν ήθελε να διδάσκει, μισούσε την ακαδημαϊκή ζωή, αλλά αν ήσουν κοντά της, ανεξάρτητα ποιος ήσουν, σε παρακινούσε να μαθαίνεις και να προσπαθείς νέα πράγματα. Επίσης είχε μια αντίληψη για τον ρόλο του συγγραφέα που σήμερα μπορεί να φανεί παρωχημένη. Για τη Σόνταγκ ένας συγγραφέας ήταν ήρωας και το να ανήκεις σε αυτό τον χώρο ήταν μεγάλη τιμή – ενστάλαξε αυτή τη νοοτροπία και σε εμένα. Της χρωστάω πολλά. Δεν θα ήμουν ο ίδιος άνθρωπος και συγγραφέας αν δεν την είχα γνωρίσει.
– Ο μέντορας στον «Φίλο» μοιράζεται κάποια κοινά χαρακτηριστικά με τη Σόνταγκ;
– Δεν νομίζω. Είναι έξυπνος, έγραψε κάποια μυθιστορήματα, αλλά δεν τον φαντάζομαι σαν ένα διανοούμενο με διεθνή καριέρα και παρεμβατικό λόγο στην κουλτούρα και στην πολιτική, όπως είχε η Σόνταγκ.
– Κάποιος αναγνώστης θα μπορούσε να χαρακτηρίσει τον μέντορα ως ένα «γυναικά» που μερικές φορές με τη συμπεριφορά του φέρνει σε δύσκολη θέση τις φοιτήτριες στο πανεπιστήμιο που διδάσκει. Πώς εμπνευστήκατε τον χαρακτήρα του μέντορα;
– Τον σκέφτηκα αρχικά ως ένα συγκεκριμένο είδος άνδρα που η προσωπικότητα και η συμπεριφορά του μου ήταν πολύ οικεία. Δεν ήθελα όμως να τον παρουσιάσω ως έναν εντελώς αρνητικό χαρακτήρα. Είναι γυναικάς αλλά δεν τον φαντάζομαι ως «αρπακτικό», αν και ορισμένοι αναγνώστες μπορεί να ισχυριστούν το αντίθετο. Εχει μια συγκεκριμένη ηλικία, που σημαίνει ότι είναι άνθρωπος της εποχής του, δεν μπορεί να καταλάβει, για παράδειγμα, γιατί οι φοιτήτριές του ενοχλούνται όταν τις αποκαλεί «dear». Οπως επισημαίνει ο ίδιος συχνά στο μυθιστόρημα, «ο τρόπος που συμπεριφέρομαι ήταν εντάξει μέχρι σήμερα και δεν νομίζω ότι έκανα κάτι τρομερό στο παρελθόν», και αυτό είναι απόλυτα κατανοητό για εμένα.
– Πιστεύετε ότι πέρασε η εποχή που ένας άνδρας συγγραφέας, εκμεταλλευόμενος την αναγνωρισιμότητα και τη δύναμή του, μπορούσε να συμπεριφερθεί σαν «αρπακτικό» αδιαφορώντας για τις συνέπειες;
– Ναι, πιστεύω ότι είναι το τέλος αυτής της συμπεριφοράς επειδή στην εποχή μας πλέον έχει αποδοκιμαστεί τόσο πολύ και έδειξε πόσο καταστροφική μπορεί να είναι. Νομίζω ότι ένα από τα πραγματικά προβλήματα, που αυτοί οι άνδρες ίσως δεν μπορούν να καταλάβουν, είναι ότι ένας νέος άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ποτέ σίγουρος για την αξία του έργου του. Αν τους επευφημούν επειδή η δουλειά τους είναι όντως καλή ή επειδή θέλουν να τους εκμεταλλευτούν σεξουαλικά ή επειδή απλώς έχουν ωραία εμφάνιση. Ετσι, μπερδεύονται για τις ίδιες τις δυνατότητες και την πρόοδό τους και δεν μπορούν να εμπιστευτούν τον μέντορά τους. Αν δεν μπορείς να εμπιστευτείς αυτά που σου λένε για τη δουλειά σου επειδή ίσως υποβόσκουν άλλοι λόγοι, αυτό είναι πολύ επικίνδυνο και νομίζω έχει κάνει μεγάλη ζημιά και σε άνδρες και σε γυναίκες, αλλά κυρίως σε γυναίκες.
Η θεματολογία
Το 2020 κυκλοφόρησε το 9ο μυθιστόρημά της («What are you going through»), το οποίο επίσης ασχολείται με το πένθος, τη φιλία και τη θνητότητα. Στα 70 της πλέον, η Nούνιεζ βλέπει τα ενδιαφέροντά της να αλλάζουν, όμως δεν αποκλείει το επόμενο βιβλίο της να έχει άλλο θέμα, όπως μας εξηγεί η ίδια κλείνοντας τη συνέντευξη.
«Οταν τελείωσα τον “Φίλο” και πριν ακόμα κυκλοφορήσει, ξεκίνησα να γράφω το επόμενο βιβλίο μου. Μερικές σελίδες μετά κατάλαβα ότι η αφηγήτρια είναι η ίδια με αυτή του “Φίλου”, δεν το σχεδίασα, αλλά μπορώ να πω ότι είναι το ίδιο άτομο. Και τα δύο βιβλία ασχολούνται πολύ με το θέμα της θνητότητας και του πένθους. Οταν οι άνθρωποι με ρωτάνε γιατί εστιάζω στη θνητότητα, τους απαντώ ότι στην ηλικία μου η θνητότητα εστιάζει σε εμένα. Επειτα από μια συγκεκριμένη ηλικία υπάρχει μόνο ένα θέμα και δεν θα με εξέπληττε αν συνέχιζα να γράφω γι’ αυτό. Από την άλλη, έγραψα ήδη δύο βιβλία με αυτή τη θεματική και θα ήθελα στο επόμενο βιβλίο μου να ασχοληθώ με κάτι διαφορετικό, όπως για παράδειγμα ένα ιστορικό μυθιστόρημα».