«Εχετε δει στο YouTube βίντεο με μικρά παιδιά που στέκονται μπροστά στην οθόνη της τηλεόρασης και κάνουν ότι διευθύνουν μια ορχήστρα; Ετσι ήμουν κι εγώ. Είχα το πάθος του μαέστρου πριν καν πάρω το βιολί στα χέρια μου. Η επιθυμία δεν ξεχάστηκε, αλλά πέρασε σε δεύτερη μοίρα μεγαλώνοντας. Η προσπάθεια να δαμάσω το βιολί δεν άφηνε περιθώριο για παράπλευρες δραστηριότητες. Ομως στην πορεία αναδύθηκε μέσα μου μια νέα επιθυμία που ισοδυναμούσε με πνευματική αναζήτηση: Ηθελα να γνωρίσω καλύτερα τους μεγάλους σύνθετες διαμέσου έργων τα οποία δεν μπορούσα να παίξω ως βιολιστής. Και αυτό με οδήγησε πάλι πίσω στο παιδικό πάθος, τη διεύθυνση ορχήστρας».
Η τέχνη παραμένει υποβαθμισμένη· εν προκειμένω, ο προϋπολογισμός της Κρατικής Ορχήστρας είναι προσβλητικός.
Ο Λεωνίδας Καβάκος βρίσκεται στην Αθήνα αυτή την εβδομάδα. Με την ιδιότητα αποκλειστικά του μαέστρου και όχι του σολίστα αυτή τη φορά, συμπράττει με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (ΚΟΑ) για μία και μοναδική συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών την Κυριακή. Αυτός είναι ο έκτος χρόνος του φιλανθρωπικού προγράμματος «Προσφορά μουσικής & μουσική προσφορά», που τελεί υπό την αιγίδα του κορυφαίου Ελληνα βιολονίστα και αρχιμουσικού, και στο συγκεκριμένο πλαίσιο παρουσιάζονται ξεχωριστά έργα του συμφωνικού ρεπερτορίου. Ωστόσο με την ΚΟΑ τον δένει ένας σχεδόν οικογενειακός δεσμός. «Ο πατέρας μου έπαιζε βιολί στην Κρατική Ορχήστρα. Από παιδί με έπαιρνε μαζί του στις πρόβες, μεγάλωσα μέσα σε αυτό το περιβάλλον», θυμάται. «Βεβαίως οι μουσικοί που τότε με ήξεραν ως τον γιο του Κωνσταντίνου Καβάκου, έχουν οι περισσότεροι συνταξιοδοτηθεί. Αλλά η νεότερη γενιά μουσικών που μπήκαν στην ορχήστρα τα τελευταία χρόνια είναι παλιοί φίλοι και συμμαθητές στις μουσικές σπουδές. Γι’ αυτό μεταξύ μας υπάρχει μια διαφορετική σύνδεση».
Είναι πολύ διαφορετική η ορχήστρα που γνώρισε τότε από εκείνη με την οποία συνεργάζεται σήμερα; «Αναμφισβήτητα οι τωρινές συνθήκες είναι πολύ καλύτερες», απαντά. «Κατ’ αρχάς, τότε οι συναυλίες δίνονταν στο Παλλάς, ένα χώρο απολύτως ακατάλληλο για τη μουσική. Περιμέναμε λοιπόν να έρθει το καλοκαίρι για να πάμε στο Ηρώδειο και να ακούσουμε μια συναυλία για την οποία θα ήμασταν υπερήφανοι ως μουσικοί. Οπως τότε, έτσι και τώρα υπάρχει μια γενική πολιτιστική ένδεια στη χώρα. Η τέχνη παραμένει υποβαθμισμένη· εν προκειμένω, ο προϋπολογισμός της Κρατικής Ορχήστρας είναι προσβλητικός. Τα χρήματα που διαθέτει για τον προγραμματισμό ενός έτους αντιστοιχούν στον μισθό του εξάρχοντος της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης. Που δεν χρηματοδοτείται από το κράτος, αλλά από ιδιώτες. Ομως έχουμε κι εμείς συμπατριώτες με τεράστια οικονομική επιφάνεια και ισχυρή επιχειρηματική δραστηριότητα διεθνώς, οι οποίοι θα μπορούσαν να στηρίξουν ενεργά την τέχνη, παράλληλα με την πολιτεία. Η χορηγία είναι μια κουλτούρα που έρχεται από την ελληνική αρχαιότητα. Δηλώνει το ενδιαφέρον του πολίτη για τα κοινά. Ο χορηγός δεν αποσκοπεί να διακριθεί για την ευμάρεια αλλά για το ήθος του».
«Εχουμε ευθύνη σήμερα να μη μολύνουμε ο ένας τον άλλον»
«Δεν αξίζει η Αθήνα μια ορχήστρα που θα αποτελεί μέρος του διεθνούς πολιτιστικού γίγνεσθαι;» αναρωτιέται ο Λεωνίδας Καβάκος. «Χωρίς χρήματα δεν μπορείς να προσκαλέσεις εκείνους τους καλλιτέχνες –σημαντικούς μαέστρους λ.χ.– που με τις γνώσεις και την προσωπικότητά τους θα συμβάλουν ώστε να ανέβει το επίπεδο του συνόλου. Επίσης οι μισθοί είναι πολύ χαμηλοί σε σύγκριση με τους αντίστοιχους των μουσικών ορχήστρας στο εξωτερικό. Γιατί λοιπόν ένα ταλαντούχος νέος να μείνει εδώ; Με αυτές τις πρακτικές, τελικά μπαίνουμε μόνοι μας στο περιθώριο».
Εχοντας έτσι απόλυτη επίγνωση ότι η ΚΟΑ δεν θα μπορούσε να καλύψει την αμοιβή που παίρνει για τις διεθνείς εμφανίσεις του, ο κ. Καβάκος ξεκίνησε μαζί τους μια μικρή αλλά όχι ασήμαντη προσπάθεια. «Εργαζόμαστε εις βάθος πάνω στην ουσία της μουσικής», λέει. «Η αμοιβή μου διατίθεται για να υποστηριχθεί η ορχήστρα. Για παράδειγμα, πρόσφατα αγοράστηκαν τύμπανα που θα βελτιώσουν τον ήχο της, διότι τα παλιά ήταν κάκιστα. Το ίδιο και το κοντραμπάσο, που ήδη αντικαταστάθηκε, και έχουμε παραγγείλει μια καινούργια άρπα. Οσο για τις εισπράξεις από τις συναυλίες, επιστρέφουν στο κοινό, μέσω του φιλανθρωπικού ιδρύματος που επιλέγεται κάθε φορά».
Αυτές οι πρωτοβουλίες αποδεικνύουν έμπρακτα την πεποίθησή του για τον κοινωνικό ρόλο που οφείλει να επιτελεί ένας καλλιτέχνης, τον ρωτάμε. «Ο καλλιτέχνης που δεν έχει ενεργό ρόλο μέσα στην κοινωνία είναι ουσιαστικά αφιερωμένος στον εαυτό του και όχι στην τέχνη του», απαντά. «Η τέχνη δεν είναι επάγγελμα, είναι αποστολή. Η θεραπεία του σώματος συνιστά το έργο της ιατρικής, και έργο του καλλιτέχνη είναι να θεραπεύει την ψυχή και το πνεύμα των ανθρώπων. Αυτά είναι αλληλένδετα μεταξύ τους, όπως μας έδειξαν οι τραγικές συνθήκες της απομόνωσης που ζήσαμε στην πανδημία. Τώρα πρέπει να κάνουμε όσα χρειάζεται για να μη στερήσουμε και πάλι την τέχνη από την κοινωνία. Θεωρώ ύψιστη προσωπική και συλλογική μας ευθύνη σήμερα να μη μολύνουμε ο ένας τον άλλον. Πρέπει να κάνουμε τον συμβιβασμό που επιβάλλουν οι υγειονομικές οδηγίες, ώστε να παραμείνουμε υγιείς και να συνεχίσουμε τη ζωή μας».
Το πρόγραμμα της συναυλίας περιλαμβάνει έργα Χάιντν και Προκόφιεφ. Σολίστ είναι ο νέος και εξαιρετικά ταλαντούχος τσελίστας Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν.