Είκοσι συναντήσεις που έγιναν από το 1977 μέχρι το 2004. Επτά πρόσωπα από δύο οικογένειες οι οποίες κυριαρχούν στην πολιτική σκηνή στον σχεδόν μισό αιώνα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, η πρώην σύζυγός του Μαργαρίτα, ο γιος τους Γιώργος και η κόρη τους Σοφία· ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, η σύζυγός του Μαρίκα και η κόρη τους Ντόρα Μπακογιάννη μίλησαν περισσότερες από μία φορές στη δημοσιογράφο Ολγα Μπακομάρου μέσα σ’ αυτά τα χρόνια, για συνεντεύξεις τους που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Γυναίκα» και στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» – και έγιναν πρωτοσέλιδα. Ολες περιλαμβάνονται πλέον σε ένα βιβλίο με τίτλο «Οικογένειες», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αρμός. Οσα θα διαβάσει ο αναγνώστης του συνθέτουν όχι μια παλιά, ακίνητη φωτογραφία, αλλά μια ολοζώντανη, πάλλουσα μαρτυρία σημαντικών γεγονότων της πρόσφατης ιστορίας μας. «Εσύ το λες αυτό, σε εμένα δεν αρέσουν οι βαρύγδουπες εκφράσεις», λέει γελώντας η Ολγα Μπακομάρου. «Αλλά, αν με ρωτάς, ναι, θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικές τις συγκεκριμένες κουβέντες, γιατί φωτίζουν πολλές πτυχές της ζωής αυτών των ανθρώπων, δημόσιας και ιδιωτικής».
– Πόσες συνεντεύξεις έχετε πάρει στην καριέρα σας;
– Πρέπει να είναι περισσότερες από χίλιες.
– Τις κασέτες με τις μαγνητοφωνήσεις τις κρατάτε;
– Τις έχω όλες: άλλες στην Αθήνα, άλλες στο σπίτι μου στα Πούλιθρα Αρκαδίας, το χωριό μου.
– Ποια είναι τα χαρακτηριστικά μιας καλής συνέντευξης;
– Να καταφέρεις να αποδώσεις το πρόσωπο των ανθρώπων που συναντάς πέρα από τη δημόσια εικόνα τους. Αυτό προσπαθούσα να κάνω πάντα. Ο Αντώνης Σαμαράκης μου είχε πει κάποτε: «Κάθε συνέντευξή σου είναι σαν μια καλή, πιστή φωτογραφία των ανθρώπων με τους οποίους μιλάς». Αν ισχύει, είναι μάλλον γιατί κατέβαλλα την ίδια προσπάθεια για όλες τις συνεντεύξεις μου, αντιμετώπιζα όλους τους συνεντευξιαζόμενους με την ίδια προσοχή και ευθύνη, τον ίδιο σεβασμό, ανεξαρτήτως κοινωνικών τάξεων ή αξιωμάτων.
Στόχος μου δεν ήταν να εκθειάσω τους ανθρώπους αυτούς ή να τους παγιδεύσω, ούτε να βγάλω σώνει και καλά είδηση, ούτε να κάνω την έξυπνη για να προβληθώ η ίδια.
– Πόσο εύκολο είναι να αποδώσει κανείς το πραγματικό πρόσωπο σε μια συνέντευξη; Υπήρξαν περιπτώσεις που αισθανθήκατε ότι κάποιοι σας μιλούσαν φορώντας ένα προσωπείο;
– Δεν το σκέφτηκα ποτέ. Δεν είχα στο μυαλό μου ότι οι συνεντευξιαζόμενοι μπορεί και να φορούσαν μια μάσκα. Προσπαθούσα με τις ερωτήσεις μου να τους πλησιάσω τόσο ώστε να μου ανοιχτούν και να δείξουν ένα μέρος, έστω, της αλήθειας τους.
– Πόση προετοιμασία απαιτούσε κάθε συνέντευξή σας;
– Πολλή! Μάθαινα τα πάντα: στοιχεία για τη ζωή τους και για την πολιτική επικαιρότητα, αν επρόκειτο να συναντήσω κάποιον πολιτικό. Αν μου δινόταν η ευκαιρία μιλούσα και με ανθρώπους του περιβάλλοντός τους, όχι με στόχο να μάθω μυστικά τους, αλλά για να έχω μια όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη εικόνα για εκείνους.
– Ποιες αρετές πρέπει να έχει ένας δημοσιογράφος που κάνει συνεντεύξεις; Αρκεί η καλή προετοιμασία;
– Οχι, χρειάζονται κι άλλα: να μπορείς να επικοινωνήσεις με τον άλλο ουσιαστικά και να κερδίσεις την εμπιστοσύνη του. Δεν είναι αυτονόητο. Πήγαινα πάντα με καλή διάθεση σε μια συνέντευξη, δεν υποκρινόμουν. Στόχος μου δεν ήταν να εκθειάσω τους ανθρώπους αυτούς ή να τους παγιδεύσω και να τους μειώσω. Ούτε να βγάλω σώνει και καλά είδηση ή να κάνω την έξυπνη για να προβληθώ η ίδια – δεν με ενδιέφερε. Η ώρα της συνέντευξης ήταν για μένα ιερή. Ανακαλύπτοντας κάποια πρόσωπα ανακάλυπτα και κομμάτια του εαυτού μου. Και ταυτόχρονα ήταν κάτι που μου έδινε μεγάλη χαρά. Σαν να πήγαινα ταξίδι σε τόπους που δεν γνώριζα κι έπρεπε να τους εξερευνήσω.
– Ποια ήταν τα πιο συναρπαστικά «ταξίδια» σας;
– Ποιο να πρωτοπώ; Δεν ξεχνώ τη σπουδαία χαράκτρια Βάσω Κατράκη. «Οπου κι αν πάω, το βλέμμα μου ψάχνει τον ορίζοντα να βρει τη θάλασσα», μου είχε πει. Κατάγομαι από τα Πούλιθρα. Μία από τις πιο έντονες αναμνήσεις των παιδικών μου χρόνων είναι να βλέπω ένα κομμάτι γαλάζιο από το παράθυρο της σάλας του σπιτιού μας. Κι εγώ το ίδιο αισθάνομαι, λοιπόν, πάντα τη θάλασσα αναζητώ. Ακούγοντας τη Βάσω Κατράκη το συνειδητοποίησα. Θυμάμαι επίσης πάντα τον Μάνο Κατράκη, για την ειλικρίνειά του. Δεν δίστασε να μου μιλήσει για το πάθος του με τον ιππόδρομο. Στη μνήμη μου έχει εντυπωθεί και η συνάντησή μου με την Ελλη Λαμπέτη. Ηταν λίγες μέρες μετά τον θάνατο του πατέρα μου, σε τροχαίο δυστύχημα. «Η ζωή μου δεν θα είναι ποτέ ξανά όπως πριν», της είπα. «Η ζωή μας δεν είναι ποτέ ίδια, ούτε από τη μια μέρα στην άλλη», απάντησε εκείνη.
Η αυθόρμητη, η γενναία και ο «δεσμώτης» των «Οικογενειών»
– Υπήρξαν περιπτώσεις δυσαρέσκειας ή/και αντιδράσεων μετά τη δημοσίευση κάποιας συνέντευξης;
– Μόνο από την Αλίκη Βουγιουκλάκη. Δεν της άρεσε η συνέντευξη που κάναμε το 1976, όχι γιατί δεν απέδωσα αυτά που είχε πει, αλλά γιατί ο πρόλογός μου δεν την ικανοποίησε. Δέκα χρόνια έκανε να μου μιλήσει. Θέλω να διευκρινίσω, πάντως, πως όταν έκλεινα το μαγνητόφωνό μου δεν έβλεπα ξανά αυτούς τους ανθρώπους, παρά μόνον για τις ανάγκες μιας νέας συνέντευξης. Ούτε σε παρέες μπήκα ποτέ ούτε σε κύκλους.
– Υπήρξαν και κάποιοι που αρνήθηκαν να σας δώσουν συνέντευξη;
– Μόνο ο Χαρίλαος Φλωράκης. Στην πραγματικότητα εμείς (το περιοδικό «Γυναίκα») αρνηθήκαμε. Ζήτησαν από τον Περισσό γραπτές ερωτήσεις για να δοθούν γραπτές απαντήσεις. Ο Τερζόπουλος δεν το συζήτησε καν.
– Ας έρθουμε στις «Οικογένειες». Πώς ήταν η Μαρίκα Μητσοτάκη;
– Ειλικρινής, αυθόρμητη και η μεγαλύτερη θαυμάστρια του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Τη θαύμαζα για το σθένος με το οποίο από παιδί αντιμετώπισε τα προβλήματα της υγείας της και για το ότι μπόρεσε να φτιάξει και, το δυσκολότερο, να κρατήσει μια μεγάλη οικογένεια. Πιστεύω ότι παρεξηγήθηκε κάποιες φορές λόγω του αυθορμητισμού της.
– Οι εντυπώσεις σας από τη Μαργαρίτα Παπανδρέου;
– Δεν ήταν από τα πρόσωπα της δημόσιας ζωής που συμπαθούσα. Της το είπα όταν συναντηθήκαμε, το 1990. Δεν φάνηκε να ξαφνιάστηκε, ούτε να εκνευρίστηκε. Με κοίταξε με συγκατάβαση. Σήμερα τη θυμάμαι ως μια χαμογελαστή, ευγενική, όμορφη και κομψή γυναίκα, που τη συμπαθούσες όταν τη γνώριζες.
– Την Ντόρα Μπακογιάννη πότε τη γνωρίσατε;
– Μερικούς μήνες μετά τη δολοφονία του Παύλου Μπακογιάννη. Θυμάμαι τη μαυροντυμένη φιγούρα της στο γραφείο του σπιτιού της, με τους κατάλευκους τοίχους και το πολύ φως, και την αξιοπρέπεια με την οποία βίωνε το πένθος της. Η Ντόρα είναι μια γενναία γυναίκα, που δεν φοβάται να πει με καθαρά λόγια όσα πιστεύει και αισθάνεται.
– Θεωρείτε πιθανό να γίνει ξανά ο Γιώργος Παπανδρέου –από τον οποίο έχετε επίσης πάρει συνέντευξη– πρόεδρος του Κινήματος Αλλαγής, ίσως και πρωθυπουργός;
– Ολα είναι πιθανά στην πολιτική, αλλά εγώ δεν είναι δυνατόν να κάνω οποιαδήποτε πρόβλεψη. Μπορώ μόνο να σας πω ότι ο Γιώργος Παπανδρέου είναι για μένα ένας ευαίσθητος και ανυπόκριτα ευγενής άνθρωπος, δεσμώτης ενός επιβεβλημένου ονείρου.
– Τι σας έχει μάθει η ζωή, κυρία Μπακομάρου;
– Οτι ο χρόνος περνάει πάρα πολύ γρήγορα. Ειδικά από μια ηλικία –από τα πενήντα– και μετά νομίζεις ότι εξαερώνεται.
– Δύσκολο «άθλημα», τελικά, η συνέντευξη…
– Να δίνεις συνεντεύξεις είναι απίστευτα δυσκολότερο! (Αναστενάζει και βάζει τα γέλια.) Αλλά, ειλικρινά σας το λέω, απόλαυσα πολύ την κουβέντα μας.
⇒ Ολγα Μπακομάρου, «Οικογένειες Παπανδρέου – Μητσοτάκη, 20 συνεντεύξεις», εκδόσεις Αρμός, 328 σελίδες.