O Tζέιμι Ντάιμον είναι ο επικεφαλής της μεγαλύτερης συστημικής τράπεζας στον κόσμο, της JP Morgan Chase, ένας άνθρωπος που συναντά συχνά ηγέτες κρατών και που η γνώμη του έχει βαρύνουσα σημασία για τις παγκόσμιες αγορές. Ελληνικής καταγωγής, μιλάει για το πόσο περήφανος είναι γι’ αυτό και την πρόποση που σκόπευε να κάνει σε ένα επίσημο τραπέζι στο πλαίσιο της επίσκεψής του για τους παππούδες και τους γονείς του.
Ο Ελληνοαμερικανός τραπεζίτης δηλώνει αισιόδοξος για την Ελλάδα καθώς, όπως τονίζει, «έχει μια λογική κυβέρνηση που παίρνει λογικές αποφάσεις», ενώ χαρακτηρίζει φανταστικό το γεγονός ότι η χώρα απέκτησε την πρώτη της εταιρεία που συγκέντρωσε πάνω από 1 δισ. δολάρια. Μιλώντας για τη Viva προσθέτει επίσης ότι η Ελλάδα διαθέτει τους ταλαντούχους και μορφωμένους ανθρώπους που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν και άλλες τέτοιες εταιρείες.
Μια συζήτηση με τον Ντάιμον δεν μπορεί όμως παρά να μπει και στα μείζονα ζητήματα που απασχολούν σήμερα τον κόσμο. Γι’ αυτό και απαντάει στο κρίσιμο ερώτημα για το αν το φαινόμενο της ακρίβειας για την ενέργεια και για βασικά προϊόντα θα συνεχιστεί, αν θα υπάρξει δραματική διόρθωση στη Γουόλ Στριτ, αν τα κρυπτονομίσματα είναι ασφαλή για επενδύσεις ή αποτελούν μία «φούσκα».
– Πώς βλέπετε την Ελλάδα τώρα; Θυμάμαι ότι πριν από δυόμισι χρόνια είχατε αρχίσει να είστε κάπως αισιόδοξος για την πορεία της.
– Είμαι αισιόδοξος γιατί έχετε μια λογική κυβέρνηση που παίρνει λογικές αποφάσεις. Τα κονδύλια από την Ε.Ε. θα βοηθήσουν πολύ. Νομίζω μάλιστα ότι η Ε.Ε. έκανε το σωστό, έχει βάλει στόχους που πρέπει να επιτευχθούν για να δώσει τα χρήματα, δεν τα μοιράζουν έτσι απλά. Είμαι αισιόδοξος, είχατε ένα καλό 2021.
– Πώς και γιατί αποφασίσατε να επενδύσετε στη Viva;
– Εχουμε ήδη ένα από τα μεγαλύτερα δίκτυα εξυπηρέτησης εμπορικών συναλλαγών στον κόσμο. Η Viva έχει κάνει καταπληκτική δουλειά σε 23 χώρες. Εχουν καταφέρει να εξυπηρετήσουν καταστήματα ή ομίλους σε διαφορετικές χώρες με διαφορετικά συστήματα. Εμείς κάνουμε καλή δουλειά αλλά αυτοί έχουν δημιουργήσει συστήματα που εμείς ακόμη δεν έχουμε.
– Εκπλαγήκατε όταν μάθατε ότι είναι μία ελληνική εταιρεία με τη βάση της στην Ελλάδα;
– Ω, ναι. Ηλθε ο Τάκης και μου είπε «δεν θα το πιστέψεις Τζέιμι, κοιτάμε μια ελληνική εταιρεία». Θεωρώ ότι είναι φανταστικό για την Ελλάδα. Πρόκειται για μια μεγάλη εταιρεία, για ένα Unicorn (σ.σ. Μονόκερως, εταιρεία που καταφέρνει να συγκεντρώσει κεφάλαια άνω του ενός δισ. δολαρίων).
– Αντιλαμβάνομαι ότι έχετε και άλλα σχέδια για την Ελλάδα.
– Ναι, θα δημιουργήσουμε έναν «κόμβο» για έρευνα και τεχνολογία. Βλέπετε αυτό είναι κάτι που άλλαξε και με την COVID, κάθε χώρα που έχει ταλαντούχους, μορφωμένους, δημιουργικούς ανθρώπους μπορεί να κτίσει επιχειρήσεις που δεν χρειάζεται να είναι στις ΗΠΑ. Μπορεί να είναι μακριά, εδώ ας πούμε. Αυτό πρέπει να το έχει κατά νουν κάθε χώρα.
– Βλέπετε τη δυνατότητα για περισσότερες επενδύσεις εδώ;
Θα δημιουργήσουμε «κόμβο» για έρευνα και τεχνολογία στην Ελλάδα. Κάθε χώρα που έχει ταλαντούχους, μορφωμένους, δημιουργικούς ανθρώπους μπορεί να κτίσει επιχειρήσεις που δεν χρειάζεται να είναι στις ΗΠΑ.
– Το ελπίζω.
– Πόσο σημαντική είναι η ελληνική καταγωγή σας για εσάς;
– Πολύ, πάντα ήταν. Ενα κομμάτι είναι από τη Σπάρτη και ένα άλλο από τη Σμύρνη. Το επισκέφθηκα πριν από μερικά χρόνια. Οι γονείς μου πέθαναν πριν από πέντε χρόνια και πρόλαβα να πάω μαζί τους στο χωριό μας, τον Αγιο Πέτρο. Την Πέμπτη το βράδυ θα κάνουμε ένα δείπνο και θέλω πολύ να κάνω μια πρόποση για τους γονείς μου, τους παππούδες μου, τους προγόνους μου. Θυμάμαι ακόμη ότι όταν πήρα την πρώτη μου μεγάλη δουλειά πήγα στον παππού μου και του είπα «παπ (από το παππού) πρέπει να είσαι περήφανος που ο εγγονός ενός μετανάστη από την Ελλάδα έφτασε τόσο ψηλά». Θυμάμαι ακόμη το χαμόγελο και τη συγκίνησή του».
– Ολοι μιλούν για μια μεγάλη διόρθωση στο αμερικανικό χρηματιστήριο, στις αγορές. Βλέπετε να έρχεται;
– Λοιπόν ας μιλήσουμε για την πραγματική οικονομία σε σχέση με την αγορά. Οι άνθρωποι τα συγχέουν. Εχουμε μια αρκετά ισχυρή οικονομία. Οι καταναλωτές ξοδεύουν 20% παραπάνω από ό,τι ξόδευαν πριν από την COVID λόγω της βοήθειας που πήραν από το κράτος. Εχουν πολύ περισσότερα χρήματα στους λογαριασμούς τους. Μπορούν να συνεχίσουν να ξοδεύουν σε πολύ υψηλά επίπεδα. Οι επιχειρήσεις είναι σε πολύ καλή κατάσταση. Το ίδιο και οι καταναλωτές. Πληρώνουν τα χρέη τους, οι αξίες των σπιτιών τους ανεβαίνουν, όπως και τα περιουσιακά τους στοιχεία γενικά. Η οικονομία πάει καλά παρά την «Ομικρον», παρά τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα. Τα πράγματα πάνε καλύτερα λοιπόν. Υπάρχει βέβαια ο πληθωρισμός που προσωπικά ποτέ δεν θεωρούσα ότι είναι κάτι προσωρινό. Μπορεί να μειωθεί. Ισως να πέσει σε κάποια στιγμή από το 6% στο 4% ή 3%. Ελπίζω ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Fed) θα πάρει τις σωστές αποφάσεις και δεν θα φρενάρει μία ισχυρή οικονομία.
Η αγορά χρειάζεται μια πραγματική οικονομία για να δικαιολογήσει τις υψηλές τιμές. Είναι όμως υπερτιμημένη. Υπάρχουν κλάδοι που είναι υπερτιμημένοι, κλάδοι που θα αντιδράσουν δραματικά σε υψηλότερα επιτόκια, κλάδοι που αξίζουν παραπάνω από ό,τι σήμερα. Και γι’ αυτό υπάρχει μεγάλη αστάθεια, το βλέπετε τώρα κάθε μέρα στο χρηματιστήριο. Το ίδιο συμβαίνει στην αγορά ομολόγων.
– Βλέπετε δηλαδή κάποια διόρθωση, αλλά όχι δραματική;
– Η αγορά θα ακολουθήσει την οικονομία. Αν πάει καλά για δύο χρόνια και ο πληθωρισμός δεν εξαφανισθεί μεν αλλά περιορισθεί, η αγορά θα είναι ΟΚ. Κανείς όμως δεν πρέπει να εκπλαγεί από την κερδοσκοπία όταν υπάρχει τέτοια νομισματική και δημοσιονομική ένεση. Οποτε μπαίνουν χρήματα από το κράτος στους λογαριασμούς πολιτών, ξέρουμε ότι θα καταλήξουν σε κερδοσκοπικά «οχήματα». Οι άνθρωποι «τζογάρουν», δεν πρέπει να μας εκπλήσσει αυτό.
– Αρα ο πληθωρισμός σάς ανησυχεί;
– Θα συνεχίσει για ένα διάστημα. Σε μερικούς τομείς, όπως τα μεταχειρισμένα αυτοκίνητα που σχετίζονται με την εφοδιαστική αλυσίδα, θα είναι προσωρινός. Οι κατοικίες θα ανέβουν, το κόστος της ενέργειας θα ανεβαίνει, όπως είπαμε. Οι μισθοί θα ανέβουν. Δεν το λέω για κακό, πρέπει να ανέβουν, αλλά θα ανεβαίνουν για αρκετό διάστημα. Ετοιμαζόμαστε πάντως για όλες τις πιθανότητες.
– Πριν από μερικά χρόνια κανείς δεν μιλούσε για τον παράγοντα της πολιτικής αστάθειας σε σχέση με τις ΗΠΑ. Τώρα όμως συμβαίνει, σας ανησυχεί αυτό;
– Ναι, δεν είναι καλό για τον πλανήτη να μιλούν οι άνθρωποι για πολιτική αστάθεια στις ΗΠΑ. Υπάρχει ανησυχία μετά την 6η Ιανουαρίου 2021 και ενόψει των εκλογών για το Κογκρέσο. Ελπίζω να εξαφανιστεί αυτό έως το 2024. Ακούς τώρα για τις επιθέσεις σε μέλη των πολιτειακών κοινοβουλίων κ.λπ. Είναι πολύ κακό, και εξαιρετικά αντιπατριωτικό εκ μέρους αυτών που υπονομεύουν το αμερικανικό σύστημα.
Ερχονται δυσάρεστες εκπλήξεις στα ζητήματα ενέργειας
– Εδώ στην Ελλάδα, αλλά και παντού, συζητάμε πολύ το φαινόμενο της ακρίβειας στην ενέργεια και σε πολλά προϊόντα. Πρόκειται για φαινόμενο που θα συνεχιστεί;
– Αυτό είναι σχεδόν σίγουρο, εγγυημένο ότι θα συνεχιστεί. Δυστυχώς. Εχει σχέση με την κλιματική αλλαγή, που είναι πραγματικό πρόβλημα. Είναι ένα θέμα στο οποίο πρέπει να επικεντρωθούμε, να καταστρώσουμε πολύ λεπτομερώς βιομηχανική πολιτική και έρευνα. Βλέπετε ένα φρένο στη χρηματοδότηση έργων που έχουν να κάνουν με πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Ο μόνος τρόπος να έχουμε ομαλή μετάβαση και να μειώσουμε δραστικά το διοξείδιο του άνθρακα είναι να αντικαταστήσουμε τον άνθρακα με αέριο. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Αν κάνουμε λάθη θα δούμε την τιμή του πετρελαίου να ανεβαίνει και άλλο, πολύ. Θα φτάσουμε στα 120 δολάρια το βαρέλι. Με την ανάπτυξη που έχουμε, η ανάγκη για πετρέλαιο θα αυξηθεί και δεν είμαι σίγουρος ότι σε έξι με εννέα μήνες θα υπάρχει αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες. Και όλο αυτό θα είναι πολύ κακό για ανθρώπους με χαμηλά εισοδήματα σε όλο τον κόσμο και θα προκαλέσει πολιτικές ανωμαλίες.
– Υπάρχει λύση σε αυτό το πρόβλημα;
– Χωρίς αμφιβολία πρέπει να υπάρχει φόρος για το διοξείδιο. Το ζήτημα είναι όμως ότι τον πληρώνουν δυσανάλογα τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα. Στην Ιρλανδία έχουν τέτοιο φόρο, αλλά επιστρέφουν ένα μέρος του στους πολίτες μέσω της εκπαίδευσης για ανθρώπους με χαμηλά εισοδήματα, της παροχής κατοικίας και της επιδότησης του αερίου. Αυτό πρέπει να κάνουν οι ηγέτες παγκοσμίως, να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα με τρόπο που μπορούμε να έχουμε και ανάπτυξη και μείωση του διοξειδίου.
Η πρόκληση είναι τεράστια… Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: Συναντήθηκα πρόσφατα με τον επικεφαλής μιας εταιρείας παροχής ενέργειας, από τις μεγαλύτερες στον κόσμο σε αιολική ενέργεια. Μου έλεγε πως το κόστος της θα ανέβει πολύ. Οι κυβερνήσεις θέλουν να χρεώσουν τη χρήση του βυθού της θάλασσας. Στις ΗΠΑ παίρνει δύο χρόνια να βγουν οι άδειες, σε άλλες χώρες 15-20. Αρα το κόστος χρηματοδότησης και το ρίσκο θα οδηγήσουν σε μια κατάσταση που η αιολική ενέργεια θα είναι τέσσερις-πέντε φορές πιο ακριβή και τέσσερις-πέντε φορές πιο αργή στην υλοποίηση επενδύσεων. Ετσι θα λύσουμε τα προβλήματα; Είμαστε στα πρόθυρα μιας πολύ δυσάρεστης έκπληξης.
– Είναι «φούσκα» τα κρυπτονομίσματα;
– Εγώ δεν τα αποκαλώ κρυπτονομίσματα, αλλά κρυπτο-tokens. Γιατί τα νομίσματα έχουν ένα νομικό υπόβαθρο πίσω τους – κεντρικές τράπεζες, φορολογικές αρχές. Προφανώς έχουν αξία. Προσωπικά δεν καταλαβαίνω πώς δουλεύουν και πιστεύω ότι οι άνθρωποι πρέπει να είναι προσεκτικοί και χρειάζεται μεγαλύτερος έλεγχος από τα κράτη. Βλέπετε ότι το τελευταίο δίμηνο έχουν χάσει τη μισή τους αξία στην αμερικανική αγορά.
– Εχετε όμως κι εσείς το δικό σας κρυπτονόμισμα.
– Θα διαχώριζα τα κρυπτονομίσματα που είναι συνδεδεμένα, υποστηρίζονται από το δολάριο. Εχουμε ένα νόμισμα της JP Morgan, αλλά με αυτό ξέρεις ότι μπορείς να πάρεις μετρητά από εμάς ή κάποιον άλλον. Αντιπροσωπεύει ένα δολάριο στην τράπεζά μας.