Η πρώην πρόεδρος της Λετονίας, Βάιρα Βίκε – Φραϊμπέργκα, σε μια συζήτηση εφ’ όλης της ύλης αποκλειστικά στην «Κ», μιλάει για τον πόλεμο στην Ουκρανία, τη «σχέση» της Σοβιετικής Ενωσης – (σύγχρονης) Ρωσίας και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η Βάιρα Βίκε – Φραϊμπέργκα, έχοντας γεννηθεί στη Λετονία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου βίωσε τα δεινά της σοβιετικής βαρβαρότητας και τις επιπτώσεις της στις ανεξάρτητες χώρες της Βαλτικής. Ως παιδί πρόσφυγας βρέθηκε σε στρατόπεδο εκτοπισμένων της Γερμανίας, ενώ ως έφηβη επιμορφώθηκε στο Μαρόκο πριν μετεγκατασταθεί στο Τορόντο του Καναδά. Η επιτυχημένη της επαγγελματική πορεία στο πεδίο της ψυχολογίας συνεχίστηκε και με την επιστροφή της στη Λετονία, όπου αργότερα ανέλαβε πρόεδρος της χώρας (1999-2007). Η θητεία της, ως πρώτη γυναίκα πρόεδρος, σημαδεύτηκε από την υπογραφή ένταξης της Λετονίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ.
– Κυρία πρόεδρε, θέλω να σας ρωτήσω αν η προσωπική σας εμπειρία έχει διαμορφώσει την προσέγγισή σας στον πόλεμο της Ουκρανίας.
– Νομίζω ότι το είδος των φρικαλεοτήτων και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας που έχουν διαπραχθεί στην Ουκρανία από την εισβολή της 24ης Φεβρουαρίου, τα οποία είναι ορατά και διαθέσιμα σε όλο τον κόσμο, δεν θα μπορούσαν να αφήσουν κανέναν αδιάφορο. Ειλικρινά, νομίζω ότι θα ήταν πολύ στενόμυαλο από οποιονδήποτε να αισθάνεται συμπάθεια μόνο για τους ανθρώπους που έχουν βιώσει ακριβώς τα ίδια πράγματα με εκείνον.
Ισως όταν κοιτάζω αυτές τις σκηνές, να με πονάει περισσότερο από ό,τι πονάει κάποιος που παρακολουθεί από μακριά και που δεν έχει νιώσει το τι σημαίνει να σε πετάνε ξαφνικά έξω από το σπίτι σου με ό,τι έχεις στα χέρια σου και να αποχαιρετάς για πάντα όλους τους συγγενείς σου. Υπάρχει ακόμη ελπίδα πως τα 10 εκατομμύρια Ουκρανών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους θα συναντήσουν κάποια στιγμή, τουλάχιστον, κάποιους από τους συγγενείς τους ζωντανούς. Οταν εμείς φύγαμε από το σπίτι μας, είχαμε την αίσθηση ότι δεν θα τους ξαναδούμε ποτέ, κάτι που ήταν αλήθεια σε πολλές περιπτώσεις.
– Πώς η Λετονία ξεπέρασε τη σοβιετική πολιτική και ιδεολογική επιρροή;
– Επρεπε να περιμένουμε 50 χρόνια. Βλέπετε, εσείς και η Ισπανία είχατε τον εμφύλιο πόλεμο. Η Λετονία δεν είχε εμφύλιο πόλεμο. Το 1939, όταν ο Χίτλερ εισέβαλε στην Πολωνία την 1η Σεπτεμβρίου, ο εταίρος και φίλος του Στάλιν εισέβαλε από την άλλη πλευρά, από τα ανατολικά, στις 17 Σεπτεμβρίου, και αυτό συνέβη γιατί το 1938 ο Χίτλερ και ο Στάλιν μέσω των υπουργών των Εξωτερικών τους, τον Ρίμπεντροπ και τον Μολότοφ, υπέγραψαν μια συμφωνία πως θα συνεργάζονταν. Ο Χίτλερ έστειλε όπλα στη Σοβιετική Ενωση. Η Σοβιετική Ενωση έστειλε σχέδια για τα γκουλάγκ, τα οποία στη συνέχεια οι ναζί χρησιμοποίησαν για να χτίσουν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Βλέπετε ήταν φίλοι, αντάλλαξαν και χάραξαν την Ανατολική Ευρώπη μεταξύ τους. Κανένας από τους δύο δεν είχε σκοπό να κρατήσει τον λόγο του και αυτό είναι ενδιαφέρον. Οταν ο πρόεδρος Πούτιν λέει κάτι δεν πρέπει να το πιστεύεις. Ελεγε συνεχώς: «Απλώς κάνουμε ασκήσεις στη χώρα μας», όταν αυτός επιστράτευε όλον αυτόν τον στρατό γύρω από τα σύνορα της Ουκρανίας. «Οχι, δεν πρόκειται να εισβάλουμε», έλεγε, και όταν εισέβαλαν είπε ότι δεν εισέβαλαν, πως δεν έκαναν πόλεμο και πως όποιος λέει στη Ρωσία ότι είναι πόλεμος θα φάει 15 χρόνια φυλακή. Είπαν ότι είχαν μια ειδική επιχείρηση πως θα απελευθέρωναν τους ρωσόφωνους του Ντονμπάς. Και τι κάνουν εκεί; Τους πεθαίνουν από την πείνα, όπως και στη Μαριούπολη.
Η Ρωσία ισχυρίζεται ότι η Δύση τούς έλεγε ψέματα υποσχόμενη ότι η συμμαχία δεν θα διευρυνθεί. Και εδώ πάλι ο Πούτιν λέει ψέματα και ο Λαβρόφ από το πρωί μέχρι το βράδυ.
Ο Πούτιν πίστευε ότι ήταν μια τραγική μέρα όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ενωση και εγώ του είπα ότι ήταν η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής μου…
– Ζούμε τη διαδικασία επανένωσης της πρώην Σοβιετικής Ενωσης;
– Νομίζω ότι είναι ένα όνειρο. Είναι ένα όνειρο που έχει ο πρόεδρος Πούτιν. Οταν τον συνάντησα για πρώτη φορά λίγο μετά την εκλογή του, το πρώτο πράγμα που μου είπε είναι: «Τι θλιβερό πράγμα ήταν αυτό» και θεωρούσε τραγικό το γεγονός ότι υπήρχαν σύνορα μεταξύ της Λετονίας και της Ρωσίας, ότι χρειαζόταν δηλαδή λετονική υπηκοότητα, διαβατήριο και βίζα, και κάποιος που ερχόταν από τη Ρωσία χρειαζόταν επίσης διαβατήριο και βίζα. Πραγματικά πίστευε ότι ήταν μια τραγική μέρα όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ενωση και εγώ του είπα ότι ήταν η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής μου και είμαι σίγουρη ότι αυτό το μοιράζονται πολλοί, όχι μόνο τα 2 εκατομμύρια των Λετονών, αλλά και τα εκατομμύρια άλλων πρώην σοβιετικών δημοκρατιών.
– Πιστεύετε ότι ο ρωσόφωνος πληθυσμός της Λετονίας θα μπορούσε να λειτουργήσει ως «Δούρειος Ιππος» για τα επεκτατικά σχέδια του Πούτιν;
– Κάποιοι από αυτούς πιθανώς θα μπορούσαν, διότι το βλέπουμε μέσα από δημοσκοπήσεις για το πώς αισθάνονται. Νομίζω, όμως, ότι δημοσκοπήσεις της κοινής γνώμης είναι πολύ δύσκολο να τις πάρουμε κυριολεκτικά στα σοβαρά γιατί, ξέρετε, οι άνθρωποι δεν αποκαλύπτουν πάντα τι έχουν στην καρδιά τους σε έναν άγνωστο που τους ρωτάει κάτι στο τηλέφωνο ή στον δρόμο. Σίγουρα όμως πολλοί από αυτούς, ειδικά εκείνοι που είχαν έναν παππού που πολέμησε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και είχαν τα προνόμια των βετεράνων, δηλαδή είχαν ειδικές θέσεις στα λεωφορεία, επιπλέον συντάξεις, ήταν οι πρώτοι στη σειρά για διαμερίσματα, τα οποία ήταν πάντα σε έλλειψη – σε ό,τι αφορά μερικούς από αυτούς ήταν μια τρομερή αποτυχία της λετονικής κυβέρνησης ότι δεν είχαμε τηλεοπτικούς αναμεταδότες που να φτάνουν μέχρι τα σύνορα για να μεταδίδουν τη λετονική κρατική τηλεόραση και ο κόσμος που ήταν ρωσόφωνος συνήθιζε να παρακολουθεί μόνο ρωσική τηλεόραση. Ετσι, είμαι σίγουρη ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στα χωριά και σε κάποιες μικρές πόλεις που, αντί να βλέπουν ευρωπαϊκές ειδήσεις και ειδήσεις στα λετονικά, βλέπουν τη ρωσική προπαγάνδα και αισθάνονται ότι αυτό που τους λένε, ό,τι και αν τους λένε, ότι αυτό είναι η αλήθεια.
– Πόσο αποτελεσματική είναι η ρωσική προπαγάνδα στη Λετονία σχετικά με την «αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας»;
– Ορισμένοι άνθρωποι που αγαπούν τον Πούτιν πιστεύουν πως ό,τι λέει, αυτό είναι το σωστό – για παράδειγμα πως όποιος θέλει να είναι ανεξάρτητος από τη Ρωσία και δεν θέλει να υποταχθεί στη ρωσική κυριαρχία, δηλαδή όποιος είναι εθνικιστής, πατριώτης της χώρας του, για αυτούς είναι ναζιστής.
Ο Πούτιν λέει ότι μπορούμε να διακρίνουμε τους πατριώτες από τους προδότες, έτσι στη Ρωσία αν τον υποστηρίζεις είσαι πατριώτης και αν δεν τον υποστηρίζεις είσαι προδότης. Αλλά σε μια άλλη χώρα, αν υποστηρίζουν όπως οι Ουκρανοί την ανεξαρτησία της χώρας τους και την επιλογή της να ελπίζει ότι μια μέρα θα είναι μέρος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, να ελπίζει ακόμη ότι μια μέρα ίσως θα είναι μέλος του ΝΑΤΟ, αυτούς επειδή δεν τους αποκαλούν πατριώτες, τους αποκαλούν ναζί.
Εγκλωβισμένος στην Ουκρανία
– Κυρία πρόεδρε, προβλέπετε μια εισβολή πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία, η οποία θα μπορούσε να επεκταθεί και στις γειτονικές χώρες;
– Οχι προς το παρόν, διότι ο πρόεδρος Πούτιν μπορεί να ονειρεύεται ότι θα ήθελε να το κάνει αυτό, αλλά ευτυχώς οι δυνάμεις του έχουν υποστεί αρκετές απώλειες στην Ουκρανία.
Ο Πούτιν ήλπιζε ότι θα καταλάμβαναν την Ουκρανία σε τρεις ημέρες, θα σκότωναν τον πρόεδρο Ζελένσκι, θα εγκαθιστούσαν μια κυβέρνηση μαριονέτα και μετά θα έκαναν παρέλαση νίκης, το οποίο φάνηκε από τους στρατιώτες που πήγαν στο Κίεβο, που είχαν τις στολές της παρέλασης μέσα στα σακίδιά τους.
Ο Πούτιν περίμενε ότι θα είχαν μια παρέλαση νίκης μέσα σε λίγες ημέρες από την εισβολή στην Ουκρανία. Τώρα δεν είναι σε θέση να το κάνουν αυτό και νομίζω ότι θα μείνουν καθηλωμένοι στην Ουκρανία. Ενας Θεός ξέρει για πόσο καιρό, αλλά τουλάχιστον για το ορατό μέλλον. Νομίζω ότι ψυχολογικά ο Πούτιν είναι έτοιμος να πατήσει το κεφάλι οποιουδήποτε βρει μπροστά του.
Διόλου εύκολο για το ΝΑΤΟ να αποτρέψει τη Ρωσία
– Πιστεύετε πως η Ευρώπη και το ΝΑΤΟ λαμβάνουν επαρκή μέτρα για την προστασία των χωρών της Βαλτικής και την αποτροπή των ρωσικών ενεργειών;
– Ολοι προσπάθησαν να αποτρέψουν τη Ρωσία πριν εισβάλει στην Ουκρανία. Ο πρόεδρος Μπάιντεν είχε τηλεφωνική επικοινωνία. Ο πρόεδρος Μακρόν επισκέφθηκε τον Πούτιν και είχε 16 τηλεφωνήματα. Η Γερμανίδα καγκελάριος Μέρκελ συναντούσε τον Πούτιν κάθε μήνα πριν ολοκληρώσει τη θητεία της. Ολοι προσπάθησαν να αποτρέψουν τη Ρωσία. Το πώς λοιπόν αποτρέπεις τη Ρωσία είναι ένα μυστήριο για μένα. Δεν φαίνεται να είναι κάτι εύκολο να γίνει.
Νομίζω όμως ότι υπήρξε μια σοβαρή αφύπνιση των χωρών εκείνων που δεν ήθελαν να σκεφτούν ότι οι χώρες της Βαλτικής και η Πολωνία κινδυνεύουν από τη Ρωσία και που μας έλεγαν συνεχώς ότι έχουμε κολλήσει στο παρελθόν. Ημασταν καχύποπτοι και ήμασταν προκατειλημμένοι επειδή είχαμε την εμπειρία. Θεωρούμασταν προκατειλημμένοι απέναντι στους Ρώσους, επειδή είχαμε δει πώς μπορούσαν να είναι και είχαμε δει πώς μπορούσαν να αθετήσουν τις υποσχέσεις τους και φυσικά μπορούσαμε να δούμε την προπαγάνδα τους.
Παρεμπιπτόντως, από τότε που ανεξαρτητοποιηθήκαμε, η προπαγάνδα τους προσπαθούσε να παρουσιάσει όλες αυτές τις χώρες που απέκτησαν την ανεξαρτησία τους με τον χειρότερο τρόπο διεθνώς. Φυσικά, κάθε ευκαιρία αξιοποιήθηκε σαφώς και από εμάς για να μην είναι φιλικές οι χώρες προς αυτούς (Ρώσους) – και όμως χώρες όπως η Γερμανία είχαν διαφορετική γνώμη.
Δούλεψα σκληρά για να προειδοποιήσω τους Αμερικανούς για αυτό το συναίσθημα των Ρώσων και όπως και οι Γάλλοι και οι Γερμανοί και όποιοι συνάντησα εκείνη την εποχή, είπαν –για παράδειγμα ο σύμβουλος της Μέρκελ, ο Βόλκερ–: «Ω, ναι, αλλά ξέρετε, τώρα θέλουμε να έχουμε ειρήνη και θα ήταν καλύτερα να έχουμε καλές εμπορικές σχέσεις με τη Ρωσία, θα τους βάλουμε στον καπιταλιστικό κόσμο και θα γίνουν πλούσιοι, τότε αυτόματα θα γίνουν και αυτοί δημοκρατικοί».
Για εμάς αυτό ήταν τελείως παράλογο, για αυτούς εντελώς λογικό, αλλά αυτό ήταν το πρόσωπο που συναντήσαμε και στη συνέχεια μας έλεγαν: «Οταν εσείς στις χώρες της Βαλτικής επιμένετε πάρα πολύ στην ανεξαρτησία σας, κατά κάποιον τρόπο αποσταθεροποιείτε την Ευρώπη». Και η δική μου απάντηση: «Βλέπω ότι το σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότοφ μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας και το πνεύμα του Φον Ρίμπεντροπ πλανάται ακόμα πάνω από τα μυαλά των Γερμανών πολιτικών», επειδή είναι έτοιμοι να κάνουν κατά κάποιον τρόπο μια συμφωνία με τη Ρωσία πάνω από τα κεφάλια των χωρών που βρίσκονται μεταξύ τους.
– Ποιο θα ήταν το μήνυμά σας για την ενότητα της Ευρώπης και τις κοινές αξίες που απειλούνται συνεχώς;
– Ελπίζω ότι η Ευρώπη θα παραμείνει ανοικτή στην επικοινωνία, ανοικτή στις ελεύθερες ιδέες και θα συνεργαστεί ως μονάδα, ως ηπειρωτική μονάδα, για να υπερασπιστεί αυτές τις αξίες. Ομως, ένα πράγμα που θα ήθελα να τονίσω είναι πως δεν αρκεί να έχουμε συνθήκες, γραπτά κείμενα και συμφωνίες. Ειδικά αν οι άνθρωποι δεν έχουν στις καρδιές τους το συναίσθημα, ότι μπορώ να νιώσω τι νιώθει ένας άνθρωπος ή οι ψαράδες στην Ελλάδα ή ένας ψαράς στη βόρεια Σουηδία, τι νιώθει ο οποιοσδήποτε αλλού στην Ευρώπη και να συμπάσχουμε. Αυτό το συναίσθημα πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά μας. Χωρίς συμπάθεια και ενσυναίσθηση η ενότητα της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα είναι δύσκολη.