Στην περίοδο του lockdown, ο Δημήτρης Καταλειφός με την από χρόνια φίλη και συνάδελφό του Στέλλα Κρούσκα συναντιόνταν σε ένα καφενεδάκι δίπλα στο σπίτι του και διασκεύαζαν διηγήματα. Η ιδέα ήταν της Στέλλας, θυμάται ο καταξιωμένος ηθοποιός και σκηνοθέτης. «Μου είπε, “θέλεις, για να περάσει αυτή η δύσκολη περίοδος, να διασκευάσουμε κάποια διηγήματα του Ρέιμοντ Κάρβερ που μου αρέσουν πολύ;”». Δεν θα μπορούσε να αρνηθεί. Ηταν αγαπημένος του διηγηματογράφος, είχαν άλλωστε την ελπίδα να τα παρουσιάσουν. Και ήρθε η ώρα: «Μου αρέσει ότι είναι Μάιος, ότι πρόκειται για μια δουλειά πιο ταπεινή, με λιγότερα χρήματα. Το κάνω χρόνια αυτό, πάντα την άνοιξη. Και τα επτά διηγήματα είναι πολύ όμορφα», λέει στην «Κ» ο Δημήτρης Καταλειφός για την παράσταση «Να ακούς το χιόνι να πέφτει» που παρουσιάζεται στο Studio Μαυρομιχάλη.
– Τι βρίσκετε στον «Αμερικανό Τσέχοφ», όπως τον χαρακτηρίζουν;
– Ευαισθησία στα διηγήματά του. Ιδιαίτερο κλίμα και ατμόσφαιρα, και αυτά που επιλέξαμε έχουν σχέση με τον έρωτα, την προδοσία, την απόρριψη, τον γάμο, την αγάπη γενικότερα. Ο ίδιος παντρεύτηκε μικρός, έκανε παιδιά, χώρισε και εντέλει βρήκε τον έρωτα, τον έζησε δέκα χρόνια αλλά δυστυχώς αρρώστησε και πέθανε από καρκίνο. Στα διηγήματά του αναρωτιέται έντονα πού πάει η αγάπη για έναν άνθρωπο που αγαπήσαμε και μετά δεν θέλουμε να τον βλέπουμε μπροστά μας. Τι γίνεται με τα παιδιά που αφήνουμε, πώς μεγαλώνουν με χωρισμένους γονείς. Ολες αυτές οι ανησυχίες ήταν βιωμένες από τον ίδιο, και αυτό αποτυπώνεται στα επτά διηγήματα που επιλέξαμε. Και μια πολύ ωραία φράση του, ότι όταν είσαι πολύ καλά με τον εαυτό σου, έχεις ειρήνη μέσα σου, μπορείς να ακούς το χιόνι να πέφτει, έγινε ο τίτλος της παράστασης.
– Υπογράφετε την απόδοση και τη διασκευή με τη Στέλλα Κρούσκα, τη σκηνοθεσία της παράστασης ο ίδιος και παίζετε. Ωραίο τόλμημα, αλλά τόλμημα.
– Ισως φαίνονται πολλά, αλλά είναι αυτό το ανοιξιάτικο συναίσθημα που σας έλεγα, η ανάγκη να γίνει κανείς πιο τολμηρός. Σαν ένα δώρο στον εαυτό μας, που δεν είναι στο πλαίσιο μιας σεζόν που τρέχει. Παίζουμε με τη Στέλλα και δυο νέα παιδιά, τη Βασιλίνα Κατερίνη και τον Δημήτρη Τσιγκριμάνη που με έχουν συγκινήσει με την όρεξη που έχουν και ότι εμπιστεύονται έναν άνθρωπο που στο κάτω κάτω δεν είναι σκηνοθέτης, ηθοποιός είμαι.
– Στο θέατρο πάντα σας άρεσε ο σταθερός χώρος. Από το «Σκηνή» και το «Εμπρός» που ήσασταν ιδρυτικό μέλος, έπειτα στο «Απλό», στο «Εμπορικόν», φέτος στο «Σύγχρονο θέατρο» που θα είστε και του χρόνου. Η αλλαγή χώρων σας επηρεάζει;
– Μου άρεσε να υπάρχει μια βάση για αρκετό διάστημα. Για χρόνια το θέατρο ήταν ένας χώρος που μπορούσες να πας νωρίς, να κάνεις ζέσταμα, να πιεις το τσάι σου και να σκεφτείς την παράσταση που θα παίζεις αργότερα. Ομως, όπως διαμορφώθηκαν τα πράγματα τα τελευταία χρόνια, τα θέατρα παίζουν δυο και τρεις παραστάσεις ταυτόχρονα, έχασαν την αίσθηση της βάσης. Σπανίως μια παράσταση αντέχει όλη την εβδομάδα. Η πανδημία υπογραμμίζει το τέλος μιας εποχής. Με μεγάλη θλίψη το διαπιστώνω καθημερινά. Ισως είμαι στο μεταίχμιο που δεν θέλω να τα εγκαταλείψω πλήρως, αλλά στα 68 μου προσπαθώ λαχανιασμένα να παρακολουθήσω τα νέα πράγματα για όσο ακόμη με βαστάνε οι δυνάμεις μου.
– Νιώθετε εσείς παρωχημένος;
– …Αλλά και όχι εντελώς παρωχημένος. Είναι αυτό το μεταίχμιο. Με σαστίζουν οι αλλαγές, τα γούστα των ανθρώπων, οι επιλογές, τι θεωρείται καλό και τι όχι. Από μία πλευρά το να αλλάζουν τα πράγματα είναι καλό, αλλά όταν εσύ είσαι μέσα σ’ αυτό το μετέωρο στάδιο, λες τώρα εγώ είμαι απαραίτητος σ’ αυτόν τον χώρο ή όχι;
– Και τι απαντάτε στον εαυτό σας;
– Οτι μου αρέσει να δουλεύω και για μένα, για να ξεχνιέμαι, να μη με πάρει από κάτω ο χρόνος. Οπότε του δίνω αυτό το συγχωροχάρτι και συνεχίζω.
– Οι αλλαγές που περιγράφετε έγιναν μέσα σε μια δεκαετία.
– Ακριβώς, κι αυτό έχει αποτυπωθεί στην πληθώρα των θεατρικών παραστάσεων που έχουμε, την έλλειψη πια των εφημερίδων που καθόριζαν τον άξονα μιας θεατρικής κριτικής. Κανείς δεν δίνει σημασία στις κριτικές, και ας γράφονται δεκάδες στα σάιτ. Χάθηκε ο άξονας των πραγμάτων. Επίσης, με μεγάλη ευκολία μιλούν για αριστουργήματα – το επίθετο «σπουδαίος» έγινε ψωμοτύρι.
– Τα διηγήματα του Κάρβερ ξεχειλίζουν από ανθρωπιά και συμπόνια, κάτι που χαρακτηρίζει και τις δικές σας επιλογές και πεποιθήσεις όπως τις έχετε εκφράσει αυτά τα 47 χρόνια που είστε στον χώρο. Κάνω λάθος;
– Δεν κατάλαβα πώς πέρασαν τα 47 χρόνια. Ολοι οι άνθρωποι, όπως και οι χαρακτήρες που παίζω, έχουμε ανάγκη να αγαπηθούμε. Αυτό με συγκινεί, όπως η ανάγκη να μοιραστούμε με τον άλλον, όσο δύσκολο είναι. Ολη η σύγχρονη ζωή οδηγεί τον άνθρωπο σε απομόνωση με την ψευδαίσθηση της επικοινωνίας που δίνει το Διαδίκτυο, που συνήθως οδηγεί σε μεγαλύτερη μοναξιά. Λένε, «τι χαρά, βρήκα τον συμμαθητή μου από το Δημοτικό» και ανταλλάσσουν καρδούλες. Μα αυτό δεν συγκρίνεται με την αληθινή φωνή, το αληθινό βλέμμα, το άγγιγμα που μας στέρησε και ο κορωνοϊός. Επιπλέον, η πανδημία άφησε έναν φόβο και θα χρειαστεί χρόνο να ξαναβρούμε τους άλλους ανθρώπους.
Ζούμε σε μια κοινωνία όπου πρέπει να ενταχθείς κάπου, σ’ ένα κόμμα, μια παρέα, όπου θα βρεις υποστήριξη και προβολή. Αλλιώς, η ανταμοιβή θα είναι μικρότερη απ’ ό,τι έχεις μοχθήσει.
– Τον φθόνο του Διαδικτύου τον βιώσατε. Μια ανάρτησή σας όταν ξέσπασε το ελληνικό #MeToo, δημιούργησε ορυμαγδό και ας ήταν ενωτική.
– Να φανταστείτε ότι αυτό ήταν η μία από τις δύο φορές που έγραψα όλες κι όλες στο Διαδίκτυο. Ευαισθητοποιήθηκα με το θέμα όταν δεν είχαν προκύψει ακόμη οι βιασμοί. Το θέμα ήταν η λεκτική βία και η κακοποιητική επαγγελματική συμπεριφορά στο θέατρο. Σοκαρίστηκα με την επίθεση. Τρόμαξα. Δεν φανταζόμουν ότι θα προκαλούσα τόση έχθρα. Μετάνιωσα που το έκανα, άσχετα αν με αντιπροσώπευε αυτό που έγραψα. Το αρνητικό του Διαδικτύου είναι ότι συντελεί ώστε οι άνθρωποι να εξασκούνται σε μια πλευρά της φύσης τους που έχει σχέση με τα συμπλέγματα, την αμορφωσιά. Τελικά απέχω και νομίζω θα είναι οριστικά. Ανεβάζω μόνο για κάποιες παραστάσεις.
– Το θέατρο έζησε την οικονομική κρίση, την πανδημία, το lockdown. Και τώρα, τον απόηχο της τραγωδίας του πολέμου. Τι αποτύπωμα αφήνουν όλα αυτά μέσα σας;
– Ο πόλεμος είναι η μεγαλύτερη κατάρα που μπορεί να χτυπήσει τον άνθρωπο. Τι άλλο χειρότερο να περιμένει κανείς εκτός από τα να απλωθεί η φωτιά που άναψε στην Ουκρανία; Δεν βλέπω κανέναν συνάνθρωπό μου να είναι καλά, όλοι ζουν με τον φόβο τι χειρότερο θα φέρει το αύριο. Φόβο προκαλούν και οι εικόνες βίας στη Σαγκάη. Ζούμε πολύ επικίνδυνα χρόνια και δεν ξέρεις από πού να αρπαχτείς.
– Εσείς πάντως στις δυσκολίες του lockdown υπήρξατε δημιουργικός. Γράψατε δύο βιβλία, αφοσιωθήκατε περισσότερο στη ζωγραφική. Ως άνθρωπος του λόγου βρήκατε μια αντίστιξη στον κόσμο της εικόνας.
– Για μένα η τέχνη –άσχετα με το πώς την κάνω, αν έχει ή όχι επιτυχία– είναι το μοναδικό καταφύγιο που αντιμετωπίζω τα πράγματα, είναι το στήριγμά μου για να αντέξω την πραγματικότητα.
– Με τη διαδρομή σας στο θέατρο, στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση, θα μπορούσατε να έχετε άλλη δημόσια εικόνα, περισσότερα χρήματα, μεγάλες σκηνές… Ομως παραμένετε προσηλωμένος σε μια αυστηρή θεατρική πορεία, στις δικές σας αξίες. Δεν μπήκατε ποτέ στον πειρασμό της λάμψης και του κέρδους;
– Δεν μετανιώνω, αν και μερικές φορές πικραίνομαι. Μια που μου ξύσατε όμως την πληγή, δεν μπορώ να μην πω ότι ζούμε σε μια κοινωνία όπου πρέπει να ενταχθείς κάπου, σ’ ένα κόμμα, μια παρέα, όπου θα βρεις υποστήριξη και προβολή. Αλλιώς, η ανταμοιβή θα είναι μικρότερη απ’ ό,τι έχεις μοχθήσει.
– Στο Πανεπιστήμιο, στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών καθώς και στη Σχολή Θεοδοσιάδη, ποιο είναι το πρώτο πράγμα που διδάσκετε στους σπουδαστές να πασχίζουν και ποιο να αποφεύγουν;
– Επειδή ζούμε στην εποχή του τάμπλετ και του κινητού, τους λέω «διαβάζετε, διαβάζετε, διαβάζετε βιβλία». Τους λέω να αποφύγουν να κάνουν πράγματα που δεν τους αρέσουν. Ευτυχώς η λάμψη, οι αμοιβές, τα κασέ άρχισαν να θαμπώνουν πια στα μάτια τους και καταλαβαίνουν ότι ο χώρος δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Ομως, ενώ είναι πιο ρεαλιστές, μέσα από την υπερπληροφόρηση είναι σαν να μην έχουν κανένα πρότυπο. Το αιτούμενο είναι «να βρω δουλειά». Αλλά δεν μπορείς να τους κατηγορήσεις. Ολα αυτά τα χρόνια διαπιστώνω την επιμονή των νέων να εκφραστούν.
– Πολλοί πιστεύουν ότι τελείωσε η εποχή των μεγάλων προσωπικοτήτων σε όλους τους τομείς της τέχνης. Εχετε ελπίδες μιας νέας πολιτιστικής άνθησης;
– Ζούμε την εποχή όπου θέλουμε να γίνουμε διάσημοι έστω για ένα τέταρτο. Είναι μεγαλύτερη αξία να είσαι γνωστός από το να είσαι καλός. Επίσης είναι έντονο το αίτημα να περνάμε καλά, να ‘χουμε τάχα μου καλή ενέργεια. Ολα αυτά μου φαίνονται τόσο σαχλαμάρες. Η ζωή έχει και στιγμές μελαγχολίας και πόνου. Είναι σαν να ζητάμε με το ζόρι τη χαρά. Οσο πιο απεγνωσμένα τη ζητάμε, τόσο μεγαλύτερη κατάθλιψη έχουμε.
– Τα 68 σας τι τα βαραίνει και τι τα ελαφραίνει;
– Με βαραίνει ο χρόνος και ότι τα πράγματα είναι πιο περιορισμένα, η ερώτηση «πόσα χρόνια έχω ακόμη;». Αλλά αυτό που με ελαφραίνει είναι ότι έκανα αρκετά πράγματα απ’ αυτά που ήθελα και μπορούσα να κάνω, με τον τρόπο που με αντιπροσώπευε.
• Ο Δημήτρης Καταλειφός αυτό το διάστημα συμμετείχε στο ντοκιμαντέρ του Κυριάκου Αγγελάκου για τον Ιλισσό, στη μικρού μήκους ταινία «Fault» της Κατερίνας Παπαναστασάτου, ενώ θα τον δούμε στο σίριαλ της ΕΡΤ1 «Φλόγα και άνεμος, το μπεστ σέλερ του Στέφανου Δάνδολου για τον έρωτα της Κυβέλης με τον Γεώργιο Παπανδρέου, με τους Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και Αρη Λεμπεσόπουλο, σε σκηνοθεσία της Ρέινας Εσκενάζυ.