«Ο πόλεμος δεν είναι μόνο ενάντια στην ανθρωπότητα αλλά εναντίον της κουλτούρας μας», λέει στη συνέντευξή του στην «Κ» ο Ουκρανός υπουργός Πολιτισμού και πρώην δημοσιογράφος Oλεξάντρ Τκατσένκο, τονίζοντας πως πάνω από 300 μνημεία πολιτισμού της Ουκρανίας έχουν καταστραφεί από τους ρωσικούς βομβαρδισμούς. Αυτό που φοβίζει τον Ρώσο πρόεδρο, λέει ο κ. Τκατσένκο, είναι το γεγονός ότι ο ουκρανικός πολιτισμός είναι δημοκρατικός και ανεκτικός, ενώ επαναλαμβάνει το ουκρανικό αίτημα για περισσότερα πολεμοφόδια από τη Δύση και να αποκτήσει η χώρα του καθεστώς υποψήφιου μέλους προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Στο μεταξύ, η UNESCO ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός προγράμματος οικονομικής στήριξης των Ουκρανών καλλιτεχνών σε συνεργασία με το Ουκρανικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (MOCA) με σκοπό την παραγωγή νέων καλλιτεχνικών έργων που σχετίζονται με το τραύμα του πολέμου και την αντιμετώπισή του από την κοινωνία.
– Κύριε υπουργέ, θα ήθελα να ξεκινήσουμε με μια πιο προσωπική ερώτηση. Τι σημαίνει να είστε υπουργός Πολιτισμού εν καιρώ πολέμου; Πώς έχει αλλάξει η δουλειά σας;
– Το να είμαι υπουργός σε μια χώρα που είναι σε πόλεμο με τη Ρωσία είναι προνόμιο και ευθύνη επειδή πρέπει να υπερασπιστούμε όχι μόνο τις ζωές των ανθρώπων μας και την επικράτειά μας αλλά και την πολιτιστική μας κληρονομιά, την ιστορία μας, τη γλώσσα. Επειδή ο Πούτιν πολεμά την ταυτότητά μας και ό,τι εκπροσωπούμε. Υπάρχουν φυσικά πολλές προκλήσεις αλλά επικεντρωνόμαστε σε τρεις κατευθύνσεις: τη διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, τον πόλεμο ενάντια στη ρωσική προπαγάνδα παρουσιάζοντας γεγονότα και αληθινές ειδήσεις στο διεθνές κοινό και την υποστήριξη των καλλιτεχνών μας που εργάζονται όχι μόνο στην Ουκρανία αλλά και εκτός συνόρων.
– Ποιο είναι το κόστος του πολέμου στο πεδίο της πολιτιστικής κληρονομιάς;
– Σύμφωνα με τις πληροφορίες μας, έχουν καταγραφεί ζημιές και καταστροφές σε 380 μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, ανάμεσά τους περίπου 140 εκκλησίες, κυρίως ορθόδοξες. Ο πόλεμος δεν είναι μόνο ενάντια στην ανθρωπότητα αλλά εναντίον του πολιτισμού μας, ο οποίος είναι ένας πολιτισμός δημοκρατίας, και αυτό είναι μια μεγάλη διαφορά. Φαίνεται ότι για το καθεστώς του Πούτιν είναι προτεραιότητα να βάλλει εναντίον συγκεκριμένων πολιτιστικών στόχων, όπως το μουσείο του Ουκρανού φιλοσόφου Γκριγκόρι Σκοβοροντά που ήταν σε ένα μικρό χωριό στη μέση τού πουθενά στο Χάρκοβο. Εκτοξεύτηκαν πύραυλοι και χτύπησαν μόνο αυτό το μουσείο. Αυτό υποδηλώνει και επιβεβαιώνει ότι η Ρωσία πολεμά την πολιτιστική κληρονομιά της Ουκρανίας.
– Ηταν τα μουσεία σας προετοιμασμένα για κάτι τέτοιο;
– Κανείς δεν ήταν προετοιμασμένος για πόλεμο στην Ευρώπη στον αιώνα που ζούμε, αλλά μόλις ξεκίνησε είχαμε δύο ζητήματα να λύσουμε. Το πρώτο ήταν πώς θα διατηρήσουμε τα ακίνητα μνημεία μας με κάθε μέσο άμυνας. Το δεύτερο, πώς θα διαφυλάξουμε τα κινητά μνημεία. Κάναμε αρκετές προσπάθειες για το δεύτερο ζητούμενο, αλλά επειδή είναι ευαίσθητο θέμα δεν θα ήθελα να αποκαλύψω περισσότερες πληροφορίες. Είμαστε ευγνώμονες σε πολλές χώρες που στήριξαν ευθέως τα μουσεία μας και όλους τους άλλους χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς αυτή την περίοδο.
– Εχει γίνει γνωστή η υπόθεση της αρπαγής του Χρυσού των Σκυθών στη Μελιτόπολη από τις ρωσικές δυνάμεις. Σκέφτεστε να μεταφέρετε κειμήλια εκτός συνόρων για την προστασία τους;
– Αυτό δεν έχει συμβεί μόνο στη Μελιτόπολη, αλλά έχουμε φωτογραφίες που δείχνουν πως έκλεψαν κάποια αντικείμενα και από τη Μαριούπολη. Γνωρίζουμε λίγα για τα ίδια τα αντικείμενα αλλά θα το διερευνήσουμε και φυσικά θα κινηθούμε νομικά απέναντι σε αυτό το έγκλημα. Οσο για τα έργα των συλλογών, δεν θα μιλήσω συγκεκριμένα, αλλά θα σας πω ότι είναι σε ασφαλή σημεία.
– Στο Κίεβο ανοίξατε τα μουσεία και την όπερα. Γιατί το κάνατε; Πώς αντέδρασε το κοινό;
– Το κάναμε για το ίδιο το κοινό και τους καλλιτέχνες, επειδή δεν υπάρχουν μόνο καλλιτέχνες που εργάζονται στην Ευρώπη αλλά και στην Ουκρανία – και εδώ θα ήθελα να ευχαριστήσω την Ελλάδα που δέχτηκε την πρωτοβουλία του Αλεξέι Μποτβίνοφ και διοργάνωσε το φεστιβάλ Odessa Classics. Οι αντιδράσεις ήταν απίστευτες, ειδικά στις πρώτες παραστάσεις οι άνθρωποι έκλαιγαν επειδή θεώρησαν ότι η τέχνη στη διάρκεια του πολέμου δεν δίνει μόνο ανακούφιση αλλά και θάρρος στους ανθρώπους. Δεν έχουμε μόνο τον πόλεμο. Οι άνθρωποι προσπαθούν να δουλέψουν και να ζήσουν ειρηνικά, και αυτή η κίνηση έδειξε και τις αξίες μας, τις αξίες μιας κουλτούρας δημοκρατίας.
Ο πόλεμος δεν είναι μόνο ενάντια στην ανθρωπότητα, αλλά εναντίον του πολιτισμού μας, ο οποίος είναι ένας πολιτισμός δημοκρατίας.
– Τι είναι αυτό που φοβάστε περισσότερο από αυτό τον πόλεμο από τη σκοπιά του πολιτισμού;
– Αρχικά να σας πω ότι έχω μια μεγάλη ελπίδα και μια μεγάλη πεποίθηση. Εμείς, με τη βοήθεια του πολιτισμένου κόσμου, και γι’ αυτό τον σκοπό χρειαζόμαστε οπλισμό, θα νικήσουμε αυτό τον πόλεμο. Μέχρι τώρα όμως οι επιθέσεις που σημειώνονται δεν στοχεύουν μόνο την πολιτιστική μας κληρονομιά αλλά μειώνουν και τη δυνατότητα των Ουκρανών καλλιτεχνών να εργαστούν. Δουλεύουν σε πολύ δύσκολες συνθήκες, όμως ακόμη και έτσι παράγουν νέα έργα, νέα τραγούδια, νέες παραστάσεις. Και φυσικά ο πολιτισμός θα αλλάξει. Αυτό που θέλουμε τώρα από την Ε.Ε. είναι επιπλέον στήριξη στο Ταμείο για τον Ουκρανικό Πολιτισμό και στο Ουκρανικό Κέντρο Βιβλίου. Οι κρατικοί προϋπολογισμοί μειώθηκαν και κατευθύνθηκαν στην άμυνα της χώρας αλλά θέλουμε οι καλλιτέχνες που έμειναν στην Ουκρανία, και είναι οι περισσότεροι, να συνεχίσουν να εργάζονται και να υποστηριχθούν.
– Μιλήσατε πριν για επίθεση στην ουκρανική ταυτότητα. Ενας από τους ισχυρισμούς του Πούτιν είναι ότι η Ουκρανία δεν ξεχωρίζει από τη Ρωσία. Πώς απαντάτε σε αυτό;
– Είναι τυπικό επιχείρημα ενός αξιωματικού της KGB, όπως ήταν ο κ. Πούτιν. Από τις πρώτες λέξεις εμφανίζεται το ψέμα. Δεν θα σας πω πολλά ιστορικά επιχειρήματα, όπως ότι έχουμε μια ιστορία χιλίων ετών ή ότι οι δεσμοί μας με την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι μακροβιότερη απ’ ό,τι με τη Ρωσική Εκκλησία. Ακόμη και ο ισχυρισμός ότι δεν υπάρχει ουκρανική γλώσσα και ιστορία είναι ένα ψέμα. Γιατί τα λένε αυτά; Γιατί φοβούνται την ουκρανική κουλτούρα και ιστορία; Απειλείται η ρωσική ιστορία και ταυτότητα; Οχι, αλλά έτσι δείχνουν ότι δεν αναγνωρίζουν την επιθυμία των Ουκρανών να ορίσουν τη δική τους ζωή. Είμαστε μια δημοκρατία όχι μόνο με 30 χρόνια ανεξαρτησίας αλλά με 100 χρόνια ανεξαρτησίας. Με μια παράδοση να εκλέγουμε τους άρχοντές μας και με τρεις επαναστάσεις που δείχνουν ότι μπορούμε να τους απομακρύνουμε. Αυτό είναι που φοβίζει τον Πούτιν, ότι ο ουκρανικός πολιτισμός είναι δημοκρατικός, ανεκτικός, πολυεθνικός, περιλαμβάνει και τον ελληνικό πολιτισμό, και στηρίζεται στις αξίες του 95% των Ουκρανών που θέλουν να είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αυτή είναι η απειλή για τον Πούτιν, επειδή η Ουκρανία είναι μέρος μιας δημοκρατικής και όχι μιας αυταρχικής κοινωνίας, όπως είναι η Ρωσία, όπου ο πολιτισμός εξυπηρετεί τους στόχους μιας προπαγάνδας και μιας δικτατορίας.
– Γι’ αυτό επιχειρείτε να διακόψετε κάθε πολιτιστικό δεσμό με τη Ρωσία; Διάβασα ότι σε κάποιες πόλεις μετονομάζουν δρόμους που είχαν τα ονόματα Ρώσων συγγραφέων και συνθετών.
– Ανακοινώσαμε πρόσφατα τη δημιουργία μιας άτυπης επιτροπής ειδικών, όπως ιστορικών και φιλοσόφων, για την απορωσικοποίηση και τον αποκομμουνισμό της Ουκρανίας. Στο υπουργείο μπορούμε να λειτουργήσουμε σε αυτή την κατεύθυνση μόνο σε σχέση με τους χώρους πολιτισμού, τα μνημεία κτλ. (σ.σ. η Ουκρανία απομάκρυνε αγάλματα Σοβιετικών ηγετών). Προτείναμε στις τοπικές αρχές να ακολουθήσουν το παράδειγμά μας και να δημιουργήσουν μια πλατφόρμα όπου ειδικοί μπορούν να συζητούν τι είναι σωστό να γίνει αυτή την περίοδο και τι όχι. Η αντίδραση σε ό,τι μας συνδέει με τη ρωσική μηχανή προπαγάνδας, η οποία αυτή τη στιγμή προσπαθεί να πείσει ότι δεν υπάρχει ουκρανική λογοτεχνία ή είναι λίγοι οι Ουκρανοί συνθέτες, είναι κάτι φυσιολογικό από τους ανθρώπους που πρέπει να υπερασπιστούν την ταυτότητά τους αλλάζοντας ακόμη ονόματα στους δρόμους ή ένα έργο, π.χ., του Τσαϊκόφσκι με ένα έργο Ουκρανού συνθέτη. Αυτό συζητάμε και με τους Ευρωπαίους συναδέλφους μας. Δεν μπορούμε να απαγορεύσουμε κάτι, αλλά όσο διαρκεί ο πόλεμος ζητάμε να κάνουν μια παύση σε κάθε συνεργασία με Ρώσους καλλιτέχνες που εκπροσωπούν την ελίτ της ρωσικής προπαγάνδας.
– Εχουν συμπληρωθεί πάνω από 100 ημέρες από την εισβολή. Μπορείτε να διακρίνετε το τέλος αυτού του πολέμου;
– Θέλετε να σας πω μια ημερομηνία;
– Ετοιμάζεστε άρα για δύσκολο χειμώνα;
– Είμαστε Ουκρανοί, ετοιμαζόμαστε να πολεμήσουμε για την ανεξαρτησία μας. Αυτό που θα μας βοηθήσει να το κάνουμε πιο γρήγορα είναι όπλα, όπλα και όπλα. Εχουμε πολύ καλούς Ουκρανούς μαχητές αλλά έχουμε έλλειψη όπλων και γι’ αυτό ο πρόεδρος Ζελένσκι και όλοι περιμένουμε εκείνες τις πράξεις που θα προμηθεύσουν με όπλα την Ουκρανία. Το δεύτερο που θα μας βοηθήσει να τελειώσουμε τον πόλεμο νωρίτερα είναι να γίνει η Ουκρανία υποψήφια χώρα προς ένταξη στην Ε.Ε.
– Τι λέτε σε όσους θεωρούν ότι ο πόλεμος πρέπει να τελειώσει με ένα συμβιβασμό από την πλευρά σας επειδή το κόστος του είναι πολύ μεγάλο ακόμη και για κάποιες χώρες στη Δύση;
– Κάθε πόλεμος τελειώνει με διπλωματικές διαπραγματεύσεις, αλλά αυτό εξαρτάται από την τρέχουσα κατάσταση. Οσο καλύτερη είναι αυτή η κατάσταση για την Ουκρανία, τόσο καλύτερα τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων.