Η Κύπρος μεταπολεμικά εξελίχθηκε σε καταλύτη της ελληνικής Ιστορίας. Επληξε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και στη συνέχεια συνδέεται τόσο με την αποστασία του ’65, όσο και με την άνοδο και την πτώση της δικτατορίας. Τη δεκαετία του ’60 ο πρώην πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος Κωνσταντόπουλος ήταν κορυφαίο στέλεχος του φοιτητικού κινήματος, συνεργάτης και συνομιλητής του Γεωργίου Παπανδρέου. Στη συνέντευξή του στην «Κ» εξηγεί πώς η Κύπρος έριξε όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις, αλλά και τη δικτατορία.
– Πότε γνωρίσατε τον Γεώργιο Παπανδρέου;
– Η πρώτη εικόνα που έχω από τον Γεώργιο Παπανδρέου είναι όταν ήμουν μαθητής στο δημοτικό, στα Κρέσταινα. Ο πατέρας μου ήταν υποψήφιος στις εκλογές του 1951. Ηταν στο Αγροτικό Κόμμα, που μαζί με την ΕΠΕΚ, το κόμμα Φιλελευθέρων, το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα του Παπανδρέου και άλλα μικρά κόμματα του δημοκρατικού κέντρου μετείχαν στις εκλογές. Στη συνέχεια, τον γνώρισα όταν ήμουν φοιτητής. Μετά τις πρώτες φοιτητικές εκδηλώσεις που έγιναν το 1961 εναντίον του εκλογικού πραξικοπήματος της βίας και νοθείας, ήμουνα στην Οργάνωση Νέων της Ενωσης Κέντρου, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον πρώτο Ανένδοτο αγώνα.
Το 1963 ήμουν πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων του Πανεπιστημίου Αθήνας. Μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου 1963, που ο Παπανδρέου γίνεται πρωθυπουργός, προγραμματίζουμε να κάνουμε συνέδριο, για να υπάρχει δημοκρατική αντιπροσωπευτική οργάνωση νεολαίας. Ενοχλήθηκαν πολλοί στην Eνωση Κέντρου, με την παραδοσιακή παλαιοκομματική και αρχηγοκεντρική νοοτροπία. Το 1964, τον Οκτώβριο, παύει ο Γεώργιος Παπανδρέου τη διοίκηση της Νεολαίας, και διότι μας κατηγορούσαν ότι συνεργαζόμαστε με τους Λαμπράκηδες. Επειτα από 2-3 μήνες δημιουργείται η Ελληνική Δημοκρατική Νεολαία (ΕΔΗΝ), στον δεύτερο Ανένδοτο, μετά την αποστασία, με πρωταγωνιστικό ρόλο, στην οποία είμαι γενικός γραμματέας.
– Είχατε καλή επικοινωνία;
– Είχα άριστη προσωπική επικοινωνία. Με αντιμετώπιζε με προσοχή, μου έδειχνε συμπάθεια και αυτό προκαλούσε ενόχληση σε κάποιους. Τον Μάιο του 1965 στελέχη της Νεολαίας είχαμε κάνει μια διαμαρτυρία για ορισμένες πλευρές της πολιτικής την οποία ακολουθούσε η κυβέρνηση Παπανδρέου. Υπήρχε διαλλακτικότητα απέναντι στον Στρατό, στα Ανάκτορα… Και τότε τον άκουσα έκπληκτος να λέει: «Μα τι θέλετε να κάνω, έχω κι αυτόν τον Παπαδόπουλο που θέλει να γίνει Νάσερ της Ελλάδος». Αυθόρμητα γύρισα και του είπα: «Κι εσείς τι κάνετε;». Και απάντησε: «Μα τι θες να κάνω; Να βάλω στη φυλακή τον γιο του παπα-Χρήστου;». Ο παπα-Χρήστος, ιερέας, ήταν πατέρας του δικτάτορα Παπαδόπουλου. Ο Γεώργιος Παπανδρέου από το Καλέντζι είχε μακρινή κουμπαριά με τον πατέρα του Παπαδόπουλου, που ήταν από το Ελαιοχώρι.
– Πώς ήταν από κοντά ο Γεώργιος Παπανδρέου; Τον ρωτήσατε ποτέ για την πρώτη πρωθυπουργία του που συνέπεσε με τα Δεκεμβριανά;
– Ο Παπανδρέου ήταν ένας ελκυστικός άνθρωπος, με σοβαρή παιδεία, αλλά ταυτόχρονα του άρεσε να ωραιολογεί για όλα, να συνθηματολογεί και να ρητορεύει. Είχε αίσθηση υπεροχής έναντι των άλλων, που τον αποκαλούσαν «παπατζή». Σε ό,τι αφορά την πρώτη πρωθυπουργία του, έλεγε ότι είχε εξασφαλίσει την αναίμακτη απελευθέρωση. Κι επειδή είχε ζήσει τη δικτατορία του Μεταξά και άλλες ταραγμένες περιόδους, μας έλεγε: «Εσάς τους νέους σκέφτομαι, δεν θέλω να ζήσετε δικτατορίες και εμφυλίους». Ο ίδιος, μετά το 1961, αποκτάει την αναγνώριση του Γέρου της Δημοκρατίας, με μεγάλη προσφορά στον αγωνιστικό δημοκρατικό συνταγματισμό.
– Σε συζητήσεις μάς έχετε πει ότι η Κύπρος βρισκόταν στον πυρήνα των πολιτικών εξελίξεων τη δεκαετία του ’60. Το 1964 οι ΗΠΑ πρότειναν το σχέδιο Aτσεσον, που προέβλεπε ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα με «αντάλλαγμα» μια τουρκική βάση στην Καρπασία για 50 χρόνια. Ποια ήταν η γνώμη του Γέρου για το σχέδιο Aτσεσον;
– Eχω ακούσει τον Παπανδρέου να λέει σε πολύ στενό κύκλο: «Δεν νομίζω ότι θα υπάρξει καλύτερη πρόταση. Εύχομαι να μη μου το καταλογίσει η Ιστορία, αλλά δεν μπορώ να την αποδεχθώ γιατί τότε εγώ θα είμαι ο προδότης και ο παπάς θα είναι ο εθνάρχης». Ο παπάς ήταν ο Μακάριος. Κι αυτό το είπε γιατί ήδη διέδιδε ο Μακάριος ότι ο Παπανδρέου παζάρευε τη λύση του Κυπριακού. Η διάδοση αυτή στηριζόταν στο γεγονός ότι οι Τούρκοι δεν δέχονταν τουρκική βάση στην Καρπασία που πρότεινε το σχέδιο Aτσεσον. Οι δημοσιογράφοι διακινούσαν ότι ο Παπανδρέου είχε προτείνει ως εναλλακτική λύση βάση της Τουρκίας εκτός Κύπρου, για παράδειγμα στο Καστελλόριζο. Γι’ αυτό και είχε διαρρεύσει από πλευράς Μακαρίου ότι ο Παπανδρέου παζαρεύει. Το σχέδιο Aτσεσον είχε ήδη παρουσιαστεί στην κοινή γνώμη ως αμερικανικό σχέδιο, που δεν συνέφερε τον Ελληνισμό και ο Μακάριος το απέρριπτε.
– Γιατί δεν τόλμησε να δεχθεί το σχέδιο Aτσεσον;
Εχω ακούσει τον Παπανδρέου να λέει: «Δεν νομίζω ότι θα υπάρξει καλύτερη πρόταση (από το σχέδιο Ατσεσον). Δεν μπορώ να την αποδεχθώ γιατί τότε εγώ θα είμαι ο προδότης και ο παπάς (ο Μακάριος) θα είναι ο εθνάρχης.
– Ο Παπανδρέου δεν μπορούσε να δεχθεί το σχέδιο Aτσεσον, παρότι το θεωρούσε μια καλή λύση, για δύο λόγους: ο ένας ήταν ότι δεν υπήρχε καλή σχέση συνεννόησης και εμπιστοσύνης με τον Μακάριο. Και επίσης, σε αυτά τα θέματα υπήρξε και διαφωνία με τον Ανδρέα, που είχε εκλεγεί βουλευτής στις εκλογές του 1964 και ήταν μέλος της κυβέρνησης. Τον Νοέμβριο του 1964, μετά την επεισοδιακή συνάντηση Γεωργίου Παπανδρέου – Λίντον Τζόνσον, παρουσία του Ανδρέα, στην Ουάσιγκτον, παραιτήθηκε ο Ανδρέας από αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού. Και παραιτούμενος εισέπραξε υπέρ του όλο το αντιαμερικανικό και αντικαραμανλικό ρεύμα, γιατί εμφανίστηκε ότι παραιτήθηκε έπειτα από πιέσεις του ξένου παράγοντα και των «ανακτοβουλίων». Είναι δε χαρακτηριστικό ότι μία εβδομάδα μετά την παραίτησή του τον προσκάλεσε επισήμως ο Μακάριος στην Κύπρο.
– Ο Ανδρέας, δηλαδή, αξιοποίησε το «κλίμα»…
– Από τότε ο Ανδρέας εμφάνισε τα συνθήματα «η Ελλάδα ανήκει στους Eλληνες», «αλλαγή για καλύτερες μέρες» και «οι μη προνομιούχοι Eλληνες». Τα συνθήματα προέκυψαν από μελέτες που έκαναν ειδικοί Αμερικανοί ερευνητές, εκλογολόγοι, κοινωνιολόγοι, που δούλευαν για λογαριασμό του Ανδρέα, υπό την ευθύνη της Μαργαρίτας, στην οδό Σουηδίας στο Κολωνάκι.
– Γιατί επέμεναν οι ΗΠΑ στην ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα;
– Στη δυτική συμμαχία υπήρχε πολύ μεγάλη αγωνία για να αναχαιτιστεί η πορεία του Μακαρίου, εντός των Αδεσμεύτων, προς τη Σοβιετική Eνωση. Η ένωση της Ελλάδας με την Κύπρο, με βάση αυτόν τον σχεδιασμό του ΝΑΤΟ, προσέκρουε σε έναν αστάθμητο παράγοντα: στον Μακάριο. Υπήρχε λοιπόν και ένα σενάριο άμεσης σύνδεσης Ελλάδας και Κύπρου με εξουδετέρωση του Μακαρίου.
– Είναι το ίδιο σενάριο που επιχειρήθηκε να υλοποιηθεί τον Ιούλιο του 1974 με το πραξικόπημα της χούντας κατά του Μακαρίου;
– Νομίζω ότι αυτό που έγινε το 1974 έγινε στη βάση κάποιων σχεδιασμών που ήδη υπήρχαν. Ηδη, στα μέσα της δεκαετίας του ’60, ήταν δεδομένο ότι σχεδιαζόταν η εξουδετέρωση του Μακαρίου, αλλά και του Γεωργίου Παπανδρέου. Κυκλοφορούσαν διάφορα εναλλακτικά σενάρια παρασκηνιακών μεθοδεύσεων.
– Ο Μακάριος ήθελε ή όχι την ένωση;
– Νομίζω ότι τον ενδιέφερε περισσότερο να είναι ηγέτης μιας ανεξάρτητης Κύπρου. Είχε κύρος μεταξύ των Αδεσμεύτων. Δεν ήταν αρεστός στη Δύση. Δεν τα πήγαινε καλά ούτε με τον Καραμανλή ούτε με τον Παπανδρέου. Ο Μακάριος αποκτούσε μεγάλη επιρροή στην Κύπρο. Είχε προγραμματίσει την απόκτηση όπλων από την Αίγυπτο του Νάσερ και από την Τσεχοσλοβακία. Τότε η Κύπρος αποκλείστηκε από τον αμερικανικό στόλο. Αποτελούσε απρόβλεπτο παράγοντα σε μια τόσο ευαίσθητη περιοχή.
– Και ο Παπανδρέου; Γιατί δεν ήταν αποδεκτός από τον ξένο παράγοντα;
– Ο Παπανδρέου από την αρχή δεν ήταν αποδεκτός σε μια Ελλάδα, που από τη δεκαετία του ’50 την κυβερνούσε, όπως έλεγαν, η «Αγία Τριάδα» – δηλαδή οι Αμερικανοί, το Παλάτι και ο Στρατός. Αντιπροσώπευε ένα άνοιγμα εκδημοκρατισμού, που άλλαζε το κλίμα και τους συσχετισμούς της περιόδου. Κάπως έτσι, τη δεκαετία του ’60 η εξουδετέρωση Παπανδρέου και Μακαρίου απασχολούσε όλους τους μηχανισμούς επιρροής. Ο Παπανδρέου είχε επίγνωση ότι η επιβίωσή του επηρεαζόταν καθοριστικά από την εξέλιξη του Κυπριακού. Εβραζε το διπλωματικό και πολιτικό παρασκήνιο και οι μυστικές υπηρεσίες ΗΠΑ, Αγγλίας, Σοβιετικής Ενωσης. Ολοι οι κύκλοι εξουσίας μιλούσαν για αναγκαία εκτροπή, που ο καθένας την έβλεπε κατά το συμφέρον του.
Οι χουντικοί ήταν βλάκες που χρησιμοποιήθηκαν από τη CIA
– Κι έτσι φτάνουμε στα Ιουλιανά του 1965 και την αποστασία. Μπορούμε να πούμε ότι ακόμα και το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 είχε ως βαθύτερη αιτία την Κύπρο, να αναχαιτιστεί η κομμουνιστική επιρροή σε Ελλάδα και Κύπρο;
–Και η αποστασία και η δικτατορία της 21ης Απριλίου ήταν προαναγγελθείσες και αναμενόμενες εκτροπές, μέσα σ’ ένα ευρύτερο γεωστρατηγικό σχέδιο που προωθούσαν οι ΗΠΑ.
– Δικαιούμαστε να υποθέσουμε ότι και οι πρωταγωνιστές του 1967 το ίδιο ήθελαν, δηλαδή την ένωση με την Κύπρο;
– Οχι, σε καμία περίπτωση, γιατί αυτό που έγινε το 1967 ήταν πραξικόπημα με πολλούς στόχους, να ανοίξει ο δρόμος για την υπόθεση της Κύπρου, να ανακοπεί ο ευρύτερος εκδημοκρατισμός στην Ελλάδα με τις εκλογές του Μαΐου του 1967, να ανασυγκροτηθούν οι μηχανισμοί εξουσίας και εξάρτησης, να παραμεριστεί ο θρόνος ως κέντρο εξελίξεων.
– Ναι, αλλά την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα δεν προσπάθησε να επιβάλει το 1974 και ο Ιωαννίδης με το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου;
– Οχι, αυτό ήταν μια καθαρή πρακτορική βλακεία, η οποία αναβάθμιζε τον εαυτό της σε εθνοσωτήρια ευφυΐα. Ηταν βλάκες, οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν από τη CIA ως όργανα κι εργαλεία για ευρύτερες εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο.
– Μέσω του διαμελισμού της Κύπρου;
– Με τον διαμελισμό της Κύπρου φτάσαμε στη μεταπολίτευση. Είναι φανερό ότι ένα από τα κατά συνθήκην ψεύδη της μεταπολίτευσης είναι ότι έπεσε η δικτατορία. Δεν έπεσε η δικτατορία ούτε η επτάχρονη εξουσία της ήταν στιγμιαίο έγκλημα. Δεν την ανέτρεψε τη δικτατορία κανένα μαζικό κίνημα, κανένας αντιστασιακός φορέας. Τότε την Ελλάδα την κυβέρνησαν οι σταθμάρχες. Ελληνες και ξένοι. Η δικτατορία παραμερίστηκε όταν επιτεύχθηκαν οι ευρύτεροι στόχοι και δεν χρησίμευε σε τίποτε και σε κανέναν. Οι δύο όψεις του Ελληνισμού προς το τέλος του 20ού αιώνα: η δημοκρατική Ελλάδα και η κατεχόμενη Κύπρος. Σωστά λένε ότι επανήλθε η δημοκρατία, αλλά θυσιάστηκε ο Ελληνισμός στην Κύπρο και ο σχετικός φάκελος μπήκε στο αρχείο, με απόφαση της μεταπολιτευτικής Βουλής, για λόγους «εθνικού συμφέροντος»!
– Υπάρχει παραλληλία ανάμεσα στην αναίμακτη απελευθέρωση το 1944 και στην αναίμακτη αποκατάσταση της δημοκρατίας τον Ιούλιο του 1974;
– Δεν θέλω να κάνω τέτοιες προσομοιώσεις προς το παρελθόν. Ενα είναι βέβαιο. Με βάση τη μελέτη όλων των στοιχείων προκύπτει ότι το θέμα της εθνικής ανεξαρτησίας πάντοτε ήταν προβληματικό στην Ελλάδα. Υπήρχε έλλειμμα εθνικής ανεξαρτησίας στην πράξη. Με μοντέλα και αλγορίθμους δεν λύνονται τα προβλήματα της πολιτικής και κοινωνικής δημοκρατίας ούτε με πολιτικούς χατζηαβατισμούς.
– Το έλλειμμα εθνικής ανεξαρτησίας θεραπεύτηκε αυτά τα 48 χρόνια;
– Νομίζω ότι εξακολουθεί να υπάρχει, παρά την πολιτική σταθερότητα και την εναλλαγή κομματικών κυβερνητισμών. Ας μη δημαγωγούν οι εκάστοτε κυβερνώντες ότι έχουν κυριαρχικά δικαιώματα. Οι ελληνικές κυβερνήσεις σήμερα έχουν μειωμένα κυριαρχικά δικαιώματα και δημοκρατική αυτοδυναμία περιορισμένη. Λόγω μνημονίων, λόγω εξάρτησης από τα ευρωπαϊκά κέντρα. Λόγω αδυναμίας έναντι των προκλήσεων της Τουρκίας εντός των συμμαχικών οργανισμών.
– Ο Ιούλιος παράγει γεγονότα. Βρισκόμαστε 7 χρόνια μετά το «ιουλιανό» δημοψήφισμα του 2015. Ηταν μια χαμένη ευκαιρία;
– Το δημοψήφισμα ήταν ένα πρωθυπουργικό πραξικόπημα. Μια πολιτική με κυνισμό, που περιγελούσε και την Ιστορία και το Σύνταγμα και την κοινωνία με αναίδεια. Πολύ περισσότερο όταν, ύστερα από 7 χρόνια, βλέπεις εκείνους που οφείλουν να δώσουν εξηγήσεις να θριαμβολογούν, ότι η ακύρωση του δημοψηφίσματος ήταν ο θρίαμβος της πολιτικής τους, διότι, λέει, ανάγκασε τον Σόιμπλε να εγκαταλείψει το Grexit. Αυτά μπορεί να τα λένε μεταξύ τους στις παρέες ανώριμοι, υποκριτές και υπολογιστές, που μυθιστορούν τον εαυτό τους για να απενοχοποιηθούν ιστορικά και κοινωνικά. Είναι όσοι έχουν αποστηθίσει το εγχειρίδιο του «καλού πολιτικάντη» και στέλνουν ευχετήρια μηνύματα ακόμα και σε πεθαμένους.