Ο αντιστράτηγος Δημήτρης Αλευρομάγειρος πολέμησε για να κρατήσει τη Λευκωσία ελληνική και γνωρίζει με λεπτομέρειες τι έγινε, αλλά και τι θα μπορούσε να συμβεί έτσι ώστε η τραγωδία να αποτραπεί. Το 1974, σε ηλικία 34 ετών, ήταν διοικητής του 336 Τάγματος της Κυπριακής Εθνοφρουράς, που μαζί με την ΕΛΔΥΚ «κράτησε» την Πράσινη Γραμμή, από την περιοχή της ΕΛΔΥΚ έως την οδό Λήδρας. Αφοσιωμένος στην Κύπρο, ήταν ανάμεσα στους πρώτους εθελοντές αξιωματικούς που μετέβησαν στο νησί το 1964, συμμετείχε στην εκπαίδευση εθελοντών Ελληνοκυπρίων και έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις της Μανσούρας, που στόχο είχαν να περιορίσουν τουρκοκυπριακές επιθέσεις και τουρκικές επιχειρήσεις επιρροής. Στη συνέντευξή του στην «Καθημερινή» ο κ. Αλευρομάγειρος περιγράφει τα δραματικά γεγονότα.
– Περιμένατε την εισβολή;
– Τα σημάδια υπήρχαν έντονα ήδη από τότε που έγινε το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου. Ημουν στο επιτελείο της Αμμοχώστου. Πάγωσε ο κόσμος στο άκουσμα ότι σκοτώθηκε ο Μακάριος. Ηταν μια φιγούρα θεϊκή για τον λαό. Υπήρξαν αντιδράσεις απέναντι στο πραξικόπημα, κυρίως στην Πάφο, αλλά η αθλιότητα του πραξικοπήματος επικράτησε αμέσως. Ακουγα με προσοχή τις εκπομπές του γαλλικού ραδιοφώνου, της Ντόιτσε Βέλε και του BBC. Ολοι μιλούσαν για τις προετοιμασίες των Τούρκων. Παρ’ όλα αυτά, το πρωί της 19ης έγινε η προγραμματισμένη αντικατάσταση 350 Ελλήνων στρατιωτών της ΕΛΔΥΚ από νέους. Ηταν μια ανοησία. Προχώρησαν στην αντικατάσταση έμπειρων με άπειρους. Οι Τούρκοι φυσικά το έμαθαν. Βέβαια, την επομένη, ημέρα της εισβολής, το πλοίο που μετέφερε τους παλαιούς στην Ελλάδα επέστρεψε στην Πάφο και όλοι εντάχθηκαν πάλι στην ΕΛΔΥΚ. Πολλοί από αυτούς έπεσαν επί του πεδίου της τιμής.
– Πώς ήταν η νύχτα της 19ης προς 20ή Ιουλίου;
– Το απόγευμα ήλθε στην Αμμόχωστο επιτελής από το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς και μας μετέφερε εντολή να γίνει μυστική επιστράτευση τη νύχτα. Κατά τις 12.30 μετά τα μεσάνυχτα μαθαίνουμε από το ραδιόφωνο ότι η τουρκική δύναμη απόβασης είχε σταματήσει 6 μίλια βορείως της Κύπρου. Δεν έδειχνε πού θα πάει. Δύο ήταν οι επιλογές τους. Πρώτον, οι ακτές της Κυρήνειας, δεύτερον, οι ακτές της Αμμοχώστου. Δεν κοιμηθήκαμε εκείνο το βράδυ. Το καλοκαίρι το πρώτο φως της ημέρας στην Κύπρο –καθώς βρίσκεται ανατολικότερα της Ελλάδος– εμφανίζεται στις 4.30. Τότε άρχισε η απόβαση. Γύρω στο μεσημέρι έγινε επίθεση τουρκικών αεροσκαφών. Βομβάρδισαν ορισμένες περιοχές της Αμμοχώστου.
– Τι κάνατε τότε;
– Σπεύσαμε στις περιοχές όπου γινόταν η επιστράτευση. Γύρω στις 11 πήγα σε ένα στρατόπεδο, 2,5 μίλια από την Αμμόχωστο. Είχε συγκεντρωθεί πλήθος κόσμου. Ανησυχούσα μήπως ένα αεροπλάνο περάσει και χτυπήσει αυτό το πλήθος που έσπευδε να στρατευθεί. Πήρα κάποιους από εκεί, πήγα στο Πραστειό Αμμοχώστου, όπου τους ενέταξα σε λόχους, και επέστρεψα στην Αμμόχωστο. Κατά τις 7.30-8 το απόγευμα μάθαμε ότι σκοτώθηκε ο ταγματάρχης Ανδρέας Μουζάκης. Ηταν ίσως ο πρώτος νεκρός. Πήγε να επέμβει σε μια συμπλοκή σε ένα σχολείο. Ηταν ένας θαυμάσιος άνθρωπος. Το βράδυ ο διοικητής μού είπε να επιτεθώ στην τουρκοκυπριακή περιοχή Σακάρεια, όπου υπήρχαν εφεδρικές τουρκοκυπριακές δυνάμεις και οπλισμός. Κατά της 4 το πρωί της Κυριακής 21 Ιουλίου διαπιστώσαμε ότι οι Τουρκοκύπριοι είχαν φύγει, είχαν πάει στην παλιά Αμμόχωστο. Το βράδυ κατά τις 10 πήρα εντολή να φύγω και να στρατοπεδεύσω στην περιοχή του Προεδρικού Μεγάρου. Εφθασα στη Λευκωσία στις 4 το πρωί της 22ας Ιουλίου.
– Τι συναντήσατε στη Λευκωσία;
Ο αντιστράτηγος Δημήτρης Αλευρομάγειρος, ο οπόιος πολέμησε το 1974, μιλάει στην «Κ» για ό,τι έγινε, αλλά και για το τι θα μπορούσε να γίνει ώστε να αποτραπεί η τραγωδία.
– Την ώρα που έμπαινα στη Λευκωσία άκουσα έντονους αντιαεροπορικούς πυροβολισμούς και θόρυβο αεροσκαφών. Με ξένισε αυτό, γιατί από την εμπειρία που είχα ήξερα ότι οι Τούρκοι δεν πολεμούν νύχτα. Εφθασα στο Προεδρικό, εγκατέστησα τους στρατιώτες και είπα στον υποδιοικητή να έχει τα αντιαεροπορικά σε ετοιμότητα, αλλά να μη χτυπήσει πριν μάθουμε τι συμβαίνει. Πήγα σε έναν αστυνομικό σταθμό, βρήκα έναν Ελληνα αξιωματικό της τάξης του ’58 της Σχολής Ευελπίδων, δύο χρόνια πριν από μένα. Τον ήξερα. «Μη χτυπήσεις με τα αντιαεροπορικά», μου είπε. Τον ρώτησα «γιατί». «Δεν μπορώ να σου πω». Τι ήταν; Ηταν τα ελληνικά Noratlas της στρατιωτικής επιχείρησης «Νίκη». Δεν είχε υπάρξει συνεννόηση. Τα χτύπησαν τα ελληνοκυπριακά αντιαεροπορικά και ένα το κατέστρεψαν, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν όλοι πλην ενός.
– Τι συνέβη μετά;
– Oταν ξημέρωσε, ακούσαμε από τα κυπριακά ραδιόφωνα τις εξελίξεις. Ημουν στο Προεδρικό Μέγαρο με τους στρατιώτες και είχα σε ετοιμότητα τα αντιαεροπορικά. Το απόγευμα της Δευτέρας 22 Ιουλίου ενημερωθήκαμε ότι έχει διαταχθεί εκεχειρία. Αρχισαν σε 2-3 μέρες διαπραγματεύσεις στη Γενεύη. Ομως, πριν από τη δεύτερη φάση των συνομιλιών της Γενεύης [που πραγματοποιήθηκε μεταξύ των δύο κοινοτήτων και των υπουργών Εξωτερικών των εγγυητριών δυνάμεων, Ελλάδος, Τουρκίας και Βρετανίας, Γεωργίου Μαύρου, Τουράν Γκιουνές και Τζέιμς Κάλαχαν], η οποία άρχισε στις 5 Αυγούστου, συνέβη κατά τη γνώμη μου μια πολύ σημαντική εξέλιξη.
– Ποια ήταν αυτή η εξέλιξη;
– Αποβιβάστηκαν στο καταληφθέν από τους Τούρκους προγεφύρωμα της Κυρήνειας 40.000 στρατιώτες με πυρομαχικά και όπλα, χωρίς να πέσει μια τουφεκιά εκ μέρους μας. Ηταν σαφές ότι δεν αποβιβάστηκαν για να μείνουν στην Κυρήνεια. Αυτό έγινε στο τέλος Ιουλίου. Στη συνέχεια, όπως έγραψε πολύ αργότερα ο Τούρκος δημοσιογράφος Αλί Μπιράντ στο βιβλίο του «Απόφαση – Απόβαση», ο Γκιουνές είχε εντολή να λήξει η διάσκεψη με ευθύνη των Ελλήνων. Τι έκανε δηλαδή; Εκανε διάφορες προτάσεις και στο τέλος πρότεινε να υπογράψουν οι Ελληνες μια συμφωνία παρόμοια με αυτή που πολύ αργότερα επέστρεψε και έγινε γνωστή ως «Σχέδιο Ανάν». Αυτή η πρόταση δεν έγινε δεκτή και στις 14 Αυγούστου άρχισε ο δεύτερος γύρος [ο «Αττίλας 2»] που κατέληξε στην κατάληψη άνω του 1/3 της Κύπρου.
– Τότε δώσατε τη μάχη στη Λευκωσία.
– Το τάγμα το δικό μου και η ΕΛΔΥΚ κρατήσαμε τη Λευκωσία. Οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν την αεροπορία τους, ενώ εμείς δεν είχαμε ούτε στοιχειώδη αντιαεροπορικά. Θα πω βεβαίως ότι οι Τούρκοι είχαν μια διστακτικότητα να χτυπήσουν κατοικημένο τόπο. Στο τέλος της τρίτης ημέρας προσπάθησαν με τρία άρματα να μας κυκλώσουν, αλλά απέτυχαν. Στις 6 το απόγευμα της 16ης Αυγούστου αναγγέλθηκε εκεχειρία. Η εκεχειρία τηρήθηκε, αλλά με δύο εξαιρέσεις. Η μία ήταν απέναντι στο τάγμα μου. Μας επιτέθηκαν σε ένα σημείο κρίσιμο για τη Λευκωσία. Αμέσως συνεννοήθηκα με τον διοικητή Πυροβολικού, τον ταγματάρχη Σεβαστίδη, του είπα να βαρέσει, του έδωσα κάποιους στόχους. Χτύπησε, και μαζί με κάποιες επιθέσεις δικές μας οι Τούρκοι σταμάτησαν. Κρατήσαμε τη Λευκωσία ελεύθερη. Φανταστείτε να έπεφτε η Λευκωσία, αυτό θα είχε μεγάλη αρνητική σημασία, σημειολογικά. Η Λευκωσία υπάρχει. Υπήρχε τότε, υπάρχει και σήμερα. Αυτή ήταν η προσφορά των ηρωικών νεκρών του τάγματος. Επί του πεδίου της τιμής έπεσαν 55 Ελληνοκύπριοι του τάγματός μου και περίπου 100 ήταν οι τραυματίες.
– Θα μπορούσε να γίνει κάτι διαφορετικό μεταξύ «Αττίλα 1» και «2»;
– Θα μπορούσε να μη γίνει ο «Αττίλας 1». Στην Κυρήνεια είχαμε από το 1964 εκπληκτικά πολυβολεία που δεν επανδρώσαμε. Οι Τούρκοι δεν χρειάστηκε να πολεμήσουν για να μπουν στην Κυρήνεια. Το επιτελείο Εθνικής Φρουράς κοιμόταν ή έκανε ότι κοιμόταν… Κάναμε δίκη για τους πρωταίτιους του πραξικοπήματος του 1967, αλλά δεν κάναμε δίκη για το τι έκαναν στην Κύπρο.