Στην αργκό των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών λέγεται «κομπρομάτ». Είναι κάθε ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο επηρεασμού και εκβιασμού. Ο ρωσικός όρος εισέβαλε στην αμερικανική δημόσια σφαίρα το 2017, λίγες ημέρες προτού ο Ντόναλντ Τραμπ ορκιστεί πρόεδρος, χάρη σε έναν βετεράνο πράκτορα της MI6, τον Κρίστοφερ Στιλ. Ο τελευταίος είχε συγκεντρώσει έναν φάκελο από στοιχεία –τον περιβόητο έκτοτε «φάκελο Στιλ»– που έδειχνε ότι οι ρωσικές υπηρεσίες είχαν συγκεντρώσει πολλά «κομπρομάτ» εις βάρος του Αμερικανού προέδρου – ένοχα μυστικά μέσω των οποίων οι Ρώσοι θα μπορούσαν να «κρατάνε» τον Τραμπ.
Αξιωματικός της Βρετανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (SIS/MI6) την περίοδο 1987-2009, καθώς και διευθυντής του Ρωσικού Τμήματος (2006-2009) στο αρχηγείο της MI6 στο Λονδίνο, ο Στιλ έχει επανειλημμένως υπερασπιστεί ως αξιόπιστες τις πληροφορίες που περιέχονται στον «φάκελο».
Με αυτή τη βαριά προϋπηρεσία, ο Στιλ μίλησε στην «Κ» για τη σημερινή Ρωσία, τις μεθόδους αφανούς επιρροής που χρησιμοποιεί σε τρίτες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, καθώς και την εξέλιξη της εισβολής στην Ουκρανία.
– Είχατε ποτέ αποκαλύψει στοιχεία για επιχειρήσεις ή παρεμβάσεις των ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών στο Ηνωμένο Βασίλειο;
– Οσον αφορά το τι κάνει η Ρωσία στη Βρετανία τα τελευταία 15 ή 20 χρόνια, θέλω να πω ότι υπάρχει μια τεράστια επιχείρηση επιρροής σε εξέλιξη. Είναι αρκετά περίπλοκο να το αναλύσουμε, διότι έχουμε ανθρώπους που ουσιαστικά επιδιώκουν τα δικά τους εμπορικά συμφέροντα, κυρίως για να πάρουν επενδύσεις και να τις μεταφέρουν στο έδαφός μας. Κάποιες από αυτές είναι νόμιμες και κάποιες όχι. Φυσικά, ένα από τα μεγάλα ζητήματα αποτελεί το ποια είναι η προέλευση του πλούτου και ποιος είναι ο τελικός πραγματικός δικαιούχος του περιουσιακού στοιχείου.
– Με ποιους τρόπους διεισδύει η ρωσική προπαγάνδα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες;
– Λοιπόν, το κάνουν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Ο ένας είναι προφανώς μέσω του χρήματος που παίζει πολύ μεγάλο ρόλο σε αυτό, είτε πρόκειται για την εξαγορά υψηλά ιστάμενων ή δημοσιογράφων ή οποιονδήποτε άλλο για να υποστηρίξουν τη θέση τους, η οποία είναι τώρα ιδιαίτερα δύσκολη μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Επίσης, το κάνουν μέσω πρακτόρων επιρροής, θα τους ονομάζαμε «διευκολυντές». Το βλέπουμε αυτό, ιδιαίτερα όσον αφορά τους ανθρώπους που είναι τεχνικά μη κρατικοί φορείς, ας πούμε ολιγάρχες και άλλους που δεν κατέχουν επίσημες κρατικές θέσεις στη Ρωσία, που σαφώς εργάζονται, είτε εκούσια είτε ακούσια, για την επίτευξη των στόχων του Κρεμλίνου και του Πούτιν.
– Πώς επηρεάζουν την ξένη κοινή γνώμη;
– Εχουμε τα πάντα, από bots που λειτουργούν συστηματικά στον χώρο των κοινωνικών δικτύων, μέχρι συγκεκριμένους πράκτορες επιρροής που πιθανώς πληρώνονται για να προωθήσουν τη γραμμή του Κρεμλίνου σε μια σειρά θεμάτων στον δημόσιο χώρο. Επειτα, ιδιοκτησία περιουσιακών στοιχείων, όπως μέσων ενημέρωσης, αλλά δεν νομίζω ότι είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά, για να είμαστε δίκαιοι.
Κάτι ακόμη είναι ότι οι Ρώσοι και οι πράκτορές τους έχουν κατά κάποιο τρόπο συμμαχήσει με αυτό που θα μπορούσατε να αποκαλέσετε εξτρεμιστικά πολιτικά κόμματα στη Δύση και έχουν σφυρηλατήσει μια αντίληψη κοινού συμφέροντος.
– Πιστεύετε πως εκμεταλλεύονται τις κοινές θρησκευτικές ρίζες, για παράδειγμα τον χριστιανισμό, για να διχάσουν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες;
– Ο τρόπος για να το καταλάβουμε αυτό είναι μέσα από την ίδια τη Ρωσική Ομοσπονδία, η οποία είναι η μεγαλύτερη χερσαία αυτοκρατορία που έχει δημιουργηθεί ποτέ. Μην κάνετε κανένα λάθος, η Ρωσική Ομοσπονδία οικοδομήθηκε πάνω στη βία και την καταπίεση, και δεν είναι κανενός είδους εθελοντική ένωση διαφορετικών λαών. Μέσα στην ίδια την ομοσπονδία νομίζω ότι υπάρχει μια ανησυχία από τον Πούτιν και από άλλους γύρω του, ότι το μέρος του πληθυσμού που αυξάνεται είναι τα μουσουλμανικά κόμματα, οι εθνικές μειονότητες.
Φαίνεται λοιπόν να φοβούνται ότι ο βασικός ρωσικός πληθυσμός, ορθόδοξος, λευκός και ούτω καθεξής, δεν πρόκειται να αποτελέσει την πλειοψηφία στο μέλλον και ως εκ τούτου, πρέπει κατά κάποιο τρόπο να το καταστείλουν και πρέπει να κάνουν κοινές προσπάθειες με άλλους ανθρώπους που καταστέλλουν τέτοιες αλλαγές και οι Ηνωμένες Πολιτείες (με τη μορφή που έχει πάρει το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα) είναι ένα προφανές μέρος γι’ αυτό.
Ετσι, νομίζω ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους στην πραγματικότητα προσπαθούν να προσαρτήσουν τμήματα της Ουκρανίας –μπορεί να ακούγεται ελαφρώς παράξενο, αλλά νομίζω ότι είναι αλήθεια– είναι να αυξήσουν τον αριθμό των ορθόδοξων Ρώσων και Σλάβων στη Ρωσική Ομοσπονδία και να αντισταθμίσουν έτσι τις αυξανόμενες εθνικές μειονότητες.
Νομίζω, λοιπόν, ότι αυτός είναι ο ένας τρόπος που το κάνουν και κάνουν έκκληση μέσω πραγμάτων όπως «ο διάλογος των πολιτισμών». Πιστεύω ότι αυτό το γνωρίζετε, επειδή έχουν ή είχαν την ετήσια συνάντησή τους στην Ελλάδα, νομίζω υπό την ηγεσία ενός πρώην αξιωματικού της KGB που ονομάζεται Γιακούνιν.
Ο Πούτιν προσπαθεί κατά κάποιο τρόπο να δημιουργήσει συμμαχίες στο εξωτερικό χρησιμοποιώντας τον ρωσικό ορθόδοξο χριστιανισμό και τον ρωσικό ορθόδοξο πολιτισμό ως μέσο για τη συγκόλληση διαφορετικών ορθόδοξων ομάδων και η Ελλάδα, φυσικά, είναι ένα προφανές μέρος για να πάει, αλλά ακόμη και ορισμένοι καθολικοί πληθυσμοί σε όλη την Ευρώπη θεωρούνται αρκετά επιρρεπείς.
– Υπάρχουν ενδείξεις σχετικά με την ανάμειξη της Ρωσίας στις νότιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως στην Ελλάδα ή στην Κύπρο;
– Εχουμε φτάσει ήδη στο σημείο, όπου, αν κάνετε μια έρευνα για μια ρωσική εταιρική δομή, ιδιαίτερα μια αμφισβητήσιμη ρωσική εταιρική δομή, υπάρχει ένα τεράστιο ενδεχόμενο ότι αυτή θα έχει πλοκάμια στην Κύπρο. Θα έχει ένα στοιχείο στην Κύπρο, επειδή είναι το μαλακό υπογάστριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η Κύπρος, η Μάλτα και μερικά άλλα μέρη όπου μπορούν να παρακάμψουν οι Ρώσοι πιθανώς δωροδοκώντας ανθρώπους, εκβιάζοντας και πιέζοντάς τους να συμμορφωθούν με τις επιθυμίες τους. Και, ξέρετε, με πονάει που το λέω επειδή μεγάλωσα εκεί και αγαπώ την Κύπρο.
– Πριν από μερικά χρόνια, η Ελλάδα απέκτησε την πρώτη εκλεγμένη αριστερή κυβέρνηση. Μία από τις βασικές προτάσεις ήταν η σύσφιγξη των σχέσεων με τη Ρωσία και η αναζήτηση οικονομικής βοήθειας από εκεί για την αποπληρωμή του χρέους μας. Με βάση αυτή την εμπειρία, ποια θα εκτιμούσατε ότι είναι η δύναμη επιρροής της ρωσικής πολιτικής στα αριστερά κόμματα;
– Θεωρώ ότι αυτό που έχει κάνει η Ρωσία προφανώς είναι να αναζητά τις αδυναμίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τις αδυναμίες μιας χώρας και να τις ενισχύει. Εχει την τάση να προσκολλάται, αν θέλετε, σε κόμματα τόσο της Ακροδεξιάς όσο και της Ακροαριστεράς στην Ευρώπη, τα οποία είναι ελαφρώς περιθωριακά.
Λειτουργούν ως διασπαστές που δεν είναι υπέρ του υπάρχοντος status quo. Θέλουν δηλαδή να διαταράξουν και να αλλάξουν τα πράγματα. Στην Ελλάδα είχατε αυτό το αριστερό κόμμα που ήρθε στην εξουσία πριν από μερικά χρόνια και προφανώς αυτές οι κινήσεις θα είχαν φανεί.
– Δηλαδή προσπαθούν να σφυρηλατήσουν έναν δούρειο ίππο μέσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση;
– Ναι, απολύτως. Αν κοιτάξετε τη μία περίπτωση που ο κόσμος γνωρίζει είναι ο δανεισμός χρημάτων στους Γάλλους του Εθνικού Μετώπου. Πηγαίνοντας μερικά χρόνια πίσω υπήρχε ένα μεγάλο ρωσικό δάνειο στο Εθνικό Μέτωπο που αφορούσε εκατομμύρια ευρώ και έχουμε κάποιες αποδείξεις ότι οι Ρώσοι έριχναν χρήματα ιδίως σε αυτό το είδος των κομμάτων που ακολουθούν πολιτικές Brexit.
– Το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν ένας από τους κύριους παίκτες στην Ευρωπαϊκή Ενωση, δεν είχε επίγνωση αυτής της διείσδυσης.
– Ακόμη και τη δεκαετία του 1980 όταν οι αγωγοί φυσικού αερίου σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν για πρώτη φορά από τη Σιβηρία, υπήρχε διαμάχη εκείνη την εποχή για τη δημιουργία εξάρτησης. Αυτό ήταν πριν από 40-45 χρόνια.
Νομίζω ότι ήταν πολύ σαφές από το 2005 περίπου ότι ο Πούτιν και οι υποστηρικτές του είχαν αντιληφθεί τους υδρογονάνθρακες ως στρατηγικό πολιτικό εργαλείο και μοχλό πίεσης και όταν ήρθαν οι πρώτες περικοπές φυσικού αερίου το 2006, το 2007, εκείνη την εποχή φωνάζαμε από τις ταράτσες γι’ αυτό και λέγαμε, «Ξέρετε, προσέξτε, αυτή είναι η στρατηγική τους για το μέλλον. Θα δημιουργήσουν μια εξάρτηση και στη συνέχεια θα είναι σε θέση να εκβιάζουν αποτελεσματικά, ότι αν αντιταχθούμε σε αυτό που κάνουν αλλού, θα κόψουν το φυσικό αέριο ή θα απειλήσουν ότι θα το κάνουν».
Από την άλλη, η Γερμανία ήταν εντελώς κουφή και τυφλή σε αυτό. Το μοντέλο της Γερμανίας ήταν τις τελευταίες δεκαετίες να παίρνει φτηνό ρωσικό φυσικό αέριο, να το χρησιμοποιεί στη βιομηχανία της για να κατασκευάζει υψηλής ποιότητας προϊόντα και να τα εξάγει κυρίως στην Κίνα.
Οι περισσότερες γερμανικές εταιρείες πραγματοποιούν τα μεγαλύτερα κέρδη τους στην Κίνα και φυσικά αυτό έκανε η Γερμανία. Και επειδή η Γερμανία είναι η μεγαλύτερη, πιο ισχυρή χώρα στην Ευρώπη, ολόκληρη η Ευρώπη, ολόκληρη η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι σίγουρα ευάλωτη σε αυτά τα δεσποτικά, αυταρχικά καθεστώτα. Και, ξέρετε, όπως λέμε στα αγγλικά, «τα κοτόπουλα επιστρέφουν στο σπίτι τους» (οι πράξεις του παρελθόντος σε κυνηγούν τη σήμερον).
Ο Πούτιν ήταν κακώς πληροφορημένος για το πολιτικό κλίμα στην Ουκρανία
– Με βάση τις γνώσεις σας, ήταν η κατάλληλη στιγμή για τον Πούτιν να ξεκινήσει τον πόλεμο, την εισβολή;
– Νομίζω ότι οι περισσότεροι από εμάς πιστεύαμε ότι θα το έκανε και είναι μέρος της επιθυμίας του να έχει αυτή την κληρονομιά στην οποία εστιάζει τόσο πολύ τώρα. Εχει γίνει απίστευτα εγωκεντρικός και ναρκισσιστής. Είναι πολύ πιθανόν άρρωστος και ως εκ τούτου, αυτό επιταχύνει την επιθυμία του να πραγματοποιήσει κάποιους από αυτούς τους στόχους.
Εκτιμώ ότι σκέφτηκε πως ενδεχομένως θα έστελνε στρατεύματα μόνο στο Ντονέτσκ και στο Λουγκάνσκ και θα προσπαθούσε να καταλάβει αυτές τις επαρχίες και να τις προσαρτήσει στη Ρωσία και ίσως να δημιουργήσει μια χερσαία γέφυρα γύρω από την ακτή προς την Κριμαία, αλλά σίγουρα ότι δεν θα γινόταν μεγαλύτερη εισβολή από αυτήν. Ετσι, νομίζω ότι έπαιξε τα χαρτιά του αρκετά έξυπνα μέχρι αυτό το σημείο, αλλά σε εκείνο το στάδιο από υλικοτεχνική άποψη, α) η Ρωσία δεν ήταν σε θέση να υλοποιήσει τους στόχους της και β) υποτίμησε την αντίδραση της Δύσης, επειδή βασίστηκε σε όσα είχαν συμβεί προηγουμένως, ιδίως το 2014.
Επίσης, βλέπετε, νομίζω ότι ήταν κακώς πληροφορημένος σχετικά με το πολιτικό κλίμα στην Ουκρανία. Η FSB δωροδοκούσε, πλήρωνε ανθρώπους και έτσι υπήρχε ένα είδος σκιώδους κυβερνητικού συστήματος, αντιπολιτευτικής κυβερνητικής δομής στην Ουκρανία, η οποία, μόλις τα ρωσικά στρατεύματα θα νικούσαν τον ουκρανικό στρατό, θα παρήγε ένα καθεστώς μαριονέτας.
Τώρα, είναι σαφές ότι δεν ήταν καλά πληροφορημένος γι’ αυτό. Αυτή η επιχείρηση είναι μια καταστροφή, διότι δεν υπάρχουν σημαντικοί Ουκρανοί πολιτικοί που να ενδιαφέρονται έστω και στο ελάχιστο να εφαρμόσουν τις διαταγές της Ρωσίας στην Ουκρανία.
– Πιστεύετε ότι ο πόλεμος θα κλιμακωθεί και σε άλλα μέρη της Ευρώπης;
– Νομίζω ότι σε αυτό το σημείο εξαρτάται ουσιαστικά από το πώς θα εξελιχθεί η στρατιωτική εκστρατεία στην Ουκρανία, γιατί σίγουρα μου φαίνεται ότι όποια και αν είναι η πρόθεση του Πούτιν είμαι σίγουρος ότι θα το ήθελε να είναι η κληρονομιά του η αποκατάσταση της εδαφικής έκτασης τουλάχιστον της Σοβιετικής Ενωσης. Στο τέλος όμως η Ρωσία απλά δεν έχει την ικανότητα να το κάνει αυτό. Θέλω να πω, μπορεί να δοκιμάσουν κάτι τρελό όπως μια βόμβα κάπου ή να εκτοξεύσουν ρουκέτες, αλλά απλά δεν έχουν τη στρατιωτική ικανότητα να καταλάβουν ή να ελέγξουν αποτελεσματικά για οποιοδήποτε χρονικό διάστημα, οποιοδήποτε μεγάλο έδαφος έξω από εκεί που βρίσκονται αυτή τη στιγμή.
Η κατασκοπεία δεν είναι επιστήμη
– Ποιο ήταν το κύριο μάθημα που αποκομίσατε από τον κόσμο των υπηρεσιών πληροφοριών;
– Προφανώς η κατασκοπεία δεν είναι επιστήμη. Ειδικά η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι περισσότερο μια μορφή τέχνης. Εχει να κάνει με την κατανόηση του πλαισίου στο οποίο λέγονται και γράφονται τα πράγματα. Σε ένα καθεστώς όπως η Ρωσία, οι άνθρωποι στην κορυφή του καθεστώτος λένε ψέματα ο ένας στον άλλον και αυτά τα ψέματα μπορούν να μεταφερθούν στις υπηρεσίες ακριβώς όπως έχουν ειπωθεί, αλλά φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι αλήθεια. Οπότε ο χώρος των πληροφοριών είναι πολύ περίπλοκος.