Μόλις έχει επιστρέψει από το Παρίσι και δείχνει ευχαριστημένος από τις επαφές για το άνοιγμα του Εθνικού Θεάτρου στο εξωτερικό. Δέκα μήνες στο τιμόνι του οργανισμού, ο Γιάννης Μόσχος αισιοδοξεί ότι φέτος τον χειμώνα η πρώτη κρατική σκηνή θα έχει κανονική λειτουργία. Εχει αγωνία για τις δυσκολίες της ενεργειακής κρίσης καθώς το θέατρο θα θερμαίνεται στους 19 βαθμούς, ενώ προχωράει σε σχεδιασμούς για την αύξηση των εσόδων με ενοικιάσεις χώρων, για την αξιοποίηση των «θησαυρών» του βεστιαρίου κ.ά. Βασικός του στόχος είναι οι επαφές με ιστορικά θέατρα και οργανισμούς της Ευρώπης. «Στις πρώτες επαφές στο Παρίσι συνάντησα τους διευθυντές του Τεάτρ Ντε λα Βιλ, της Κομεντί Φρανσέζ, του Φεστιβάλ της Αβινιόν, του Τεάτρ Οντεόν. Θα ακολουθήσουν Βερολίνο, Λισσαβώνα και Λονδίνο. Σκοπός μας είναι οι συμπαραγωγές με ξένα θέατρα. Επίσης, μεγάλες περιοδείες το 2023 στην Αυστραλία και στις ΗΠΑ με αρχαία τραγωδία», λέει στην «Κ», προσθέτοντας ότι σχεδιάζει συμπράξεις με το ΚΘΒΕ και ΔΗΠΕΘΕ.
– Πώς θα καλυφθούν τα έξοδα κοστοβόρων ταξιδιών σε μια εποχή που δεν περισσεύουν χρήματα στον οργανισμό;
– Τα χρήματα είναι πράγματι περιορισμένα. Εφόσον συμφωνηθούν οι παραγωγές, θα υπάρχουν πηγές χρηματοδότησης από τον ΕΟΤ, το υπουργείο Εξωτερικών, το υπουργείο Πολιτισμού. Ηδη συζητάμε να στείλουμε παράσταση με έξι ηθοποιούς του χρόνου στη Μαδρίτη με κόστος 60.000-70.000 ευρώ. Οι μικρές παραγωγές είναι πιο ευέλικτες.
– Το brand name Επίδαυρος διευκολύνει τις συζητήσεις;
– Οταν λες αυτή τη μαγική λέξη, ανοίγει η πόρτα. Γνωρίζουν το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, δεν ξέρουν όμως το θέατρό μας. Ετσι, ξεκινάμε από την Επίδαυρο με συμπαραγωγές, έπειτα στέλνουμε συστηματικά μικρότερες παραγωγές σε φεστιβάλ. Οι προσωπικές σχέσεις έχουν σημασία, γι’ αυτό ξεκίνησα ταξίδια στην Ευρώπη με προσωπικά μου έξοδα. Επιπλέον υπάρχει σχέδιο με το Ταμείο Ανάκαμψης να οργανώσουμε ετήσιο showcase για να δείξουμε τις παραγωγές μας, ενώ θα στείλουμε τρεις νέους Ελληνες για residencies σε θέατρα του εξωτερικού και θα φιλοξενούμε τρεις ξένους κάθε χρόνο.
– Πώς ήταν αυτοί οι 10 μήνες που συμπληρώσατε στο Εθνικό; Η μετά Λιγνάδη εποχή;
– Το Εθνικό Θέατρο έχει αποσυνδεθεί πλέον από την υπόθεση Λιγνάδη. Το Ε.Θ. είναι ένας θεσμός, δεν είναι τα πρόσωπα, όλοι μας είμαστε προσωρινοί εδώ. Η συνεργασία μου με την Ερι Κύργια, που προηγήθηκε, ήταν πολύ καλή. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισα ήταν το ανοιγοκλείσιμο των σκηνών μας εξαιτίας της πανδημίας πέρυσι στις γιορτές.
– Πιστεύετε σε ένα Εθνικό με εναλλασσόμενο ρεπερτόριο στην κεντρική σκηνή, άπαιχτα σύγχρονα έργα στη σκηνή Νίκος Κούρκουλος, μεικτά θεάματα στη σκηνή Κοτοπούλη, παιδικό και εφηβικό θέατρο στη σκηνή Παπαδάκη, ενώ επανιδρύετε την Πειραματική στη σκηνή Παξινού. Πρότυπό σας είναι η διοίκηση του Γιάννη Χουβαρδά;
– Μα, είμαι «παιδί» του Γιάννη Χουβαρδά. Ενηλικιώθηκα θεατρικά δίπλα του και του χρωστάω πολλά. Στο «Αμόρε» λειτουργούσε υποδειγματικά ένα θέατρο πολλών παραγωγών με λίγο προσωπικό. Εδώ είμαστε περίπου 500 άτομα. Εχουμε πολύ ικανό προσωπικό, αλλά και περιθώρια βελτίωσης. Κράτησα τα θετικά των συναδέλφων που προηγήθηκαν, όπως την Πειραματική σκηνή.
– Ξεκινήσατε με μότο ένα θέατρο ανοιχτό σε όλους: φύλα, προσανατολισμούς, ηλικίες, χρώματα, σωματικές ιδιαιτερότητες, ιδεολογικές αντιλήψεις. Στην πράξη είναι εύκολο να γίνει;
– Τίποτα δεν είναι εύκολο, διότι είμαστε μια αρκετά κλειστοφοβική και συντηρητική κοινωνία, παρότι έγιναν βήματα προόδου. Πριν από 10 χρόνια κανείς δεν άρθρωνε λέξη για τα δικαιώματα των τρανς ανθρώπων. Ακόμη κάποιοι δεν γνωρίζουν τι σημαίνει διεμφυλικό άτομο. Υπάρχουν τόσες ποικιλομορφίες, που κι εγώ που είμαι ομοφυλόφιλος χάνομαι. Η επόμενη συζήτηση στο Εθνικό θα είναι για την ταυτότητα φύλου και τον σεξουαλικό προσδιορισμό, διότι έχουμε όλοι μας άγνοια της ποικιλομορφίας που υπάρχει. Μιλώντας με ανθρώπους που έχουν βαθιά γνώση του αντικειμένου, αιφνιδιάστηκα με το πόσα στερεότυπα έχω κι εγώ.
Θέλησα κάποια στιγμή να το ομολογήσω στη μητέρα μου, αλλά ένιωσα ότι δεν ήθελε να το ακούσει. Ηταν ο τρόπος της να το διαχειριστεί και το σεβάστηκα.
– Πρώτη φορά δημοσιοποιείτε τον σεξουαλικό σας προσανατολισμό. Ποιος είναι ο λόγος;
– Ηταν γνωστό στον κύκλο μου. Συνειδητοποίησα όμως ότι δίσταζα να το πω δημόσια, από δειλία. Αντιλαμβάνομαι ότι, έχοντας αυτή τη θέση, έχει σημασία να το πω ανοιχτά, δεν έχω πρόβλημα. Προφανώς όμως είχα παλιότερα πρόβλημα. Γιατί να ντρέπομαι επειδή γεννήθηκα έτσι;
– Οι γονείς το γνώριζαν;
– Πάντα το ξέρουν οι γονείς. Να το αρθρώσουν δυσκολεύονται. Δεν τους κατηγορώ, η γενιά τους είναι διαφορετική. Και το κλειστοφοβικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης δεν βοήθησε. Οι νέες γενιές – το βλέπω από τα ανίψια μου και τις βαφτισιμιές μου– μιλούν ανοιχτά γι’ αυτό που στη γενιά μου ήταν αδιανόητο. Εγώ δίσταζα τόσα χρόνια. Οι γονείς μου είναι γιατροί, η μητέρα μου μικροβιολόγος και ο πατέρας καρδιολόγος, όπως και ο αδερφός μου. Θέλησα κάποια στιγμή να το ομολογήσω στη μητέρα μου, αλλά ένιωσα ότι δεν ήθελε να το ακούσει. Ηταν ο τρόπος της να το διαχειριστεί και το σεβάστηκα. Ομως αυτή είναι η φύση μου. Εχουμε ακόμη πολλά βήματα, γι’ αυτό έχει σημασία η ορατότητα των δημοσίων προσώπων.
– Στο σχολείο πώς το βιώνατε;
– Το έκρυβα επιμελώς. Προσπαθούσα ως άμυνα να δείξω ότι είμαι στρέιτ. Ομως, από τεσσάρων ετών μου ήταν συνειδητό ότι μου αρέσουν τα αγόρια και ότι πρέπει να το κρύβω. Καταλαβαίνετε τι έζησα; Ούτε στους φίλους μου μπορούσα να το ομολογήσω. Είχα φίλο που καταλάβαινα ότι ήταν κι αυτός ομοφυλόφιλος και δεν το συζητήσαμε ποτέ. Φτάσαμε στα 22 μας για να τα πούμε. Ηταν τέτοιος ο φόβος του περιβάλλοντος, που μου δημιουργήθηκε μια ασφυξία για την πόλη μου. Επρεπε να δείχνω κάτι άλλο απ’ αυτό που είμαι. Είναι τρομερό να ζεις ανελεύθερος.
– Βιώσατε εκφοβισμό;
– Οχι τόσο πολύ στο σχολείο. Πολύ μπούλινγκ έφαγα στην κατασκήνωση που πήγαινα, ακόμη το θυμάμαι: «Είσαι πούστης!». Ηταν πολύ τραυματικό. Τώρα το λέω περήφανα «ναι, είμαι πούστης», οι λέξεις δεν είναι πρόβλημα.
– Αλλά πληγώνουν…
– Εχει σημασία πώς τις νοηματοδοτεί ο άλλος. Προφανώς έχει προσβλητική χροιά όταν κάποιος λέει «αδελφή», αλλά εξαρτάται στο στόμα ποιανού είναι. Αν ένας φίλος μου πει «είσαι αδελφή, σταμάτα» δεν θα το θεωρήσω προσβολή. Ομως στα 10 μου, όταν κάποιος μου είπε «είσαι αδελφή», έκλαιγα με λυγμούς. Από εκείνη την ημέρα και μετά, δεν επιτρέπω στον εαυτό μου εύκολα να κλάψει.
– Ψυχοθεραπεία κάνατε;
– Αρνιόμουν χρόνια, ξεκίνησα τώρα. Κάπως την απαξίωνα, θεωρούσα ότι μπορώ να λύσω τα θέματα μόνος μου. Αναρωτήθηκα: αφού πιστεύω ότι δεν έχω πρόβλημα, γιατί δημόσια δεν είχα ομολογήσει ότι είμαι ομοφυλόφιλος; Η ψυχίατρός μου με βοήθησε να συνειδητοποιήσω πολλά. Ολα προέρχονται από την παιδική ηλικία. Πολλοί το συνειδητοποιούν από παιδί όπως εγώ, άλλοι στα 15, ακόμη και στα 50. Εχω φίλους που δεν είχαν ποτέ επαφή με άντρες και στα 50 ανακάλυψαν την ομοφυλόφιλη πλευρά τους. Ευτυχώς, κάτι έχει μετακινηθεί στην κοινωνία και μιλάμε πια. Αλλωστε το ίδιο ζητάμε όλοι: να αγαπήσουμε, να αγαπηθούμε, να μας αποδεχτούν, να ζήσουμε ελεύθεροι. Αυτό δηλώνει το μότο μου «είμαστε όλοι διαφορετικοί, είμαστε όλοι ίδιοι», δηλαδή ίσοι.
Γιατί ένας τυφλός δεν μπορεί να σπουδάσει υποκριτική;
Ο Γιάννης Μόσχος μιλάει συχνά για συμπερίληψη. Θεωρεί ότι ήρθε η στιγμή να σκηνοθετήσει τρανς καλλιτέχνης στο Εθνικό. Ποια είναι η άποψή του για τις αντιπαραθέσεις που προκλήθηκαν στη Λυρική Σκηνή με το γεγονός ότι στη μεταφορά της οπερατικής εκδοχής της «Στρέλλας» δεν δόθηκε ο ρόλος σε διεμφυλική γυναίκα; «Είναι λεπτό ζήτημα. Στην ταινία ήταν πραγματικά μια τρανς γυναίκα που το αποκάλυπτε και ορατά με γυμνό, δεν γνωρίζω αν υπάρχει ανάλογο στην παράσταση.
Δεν είναι εύκολη η απάντηση, με την έννοια, ποιο είναι το όριο; Αν δηλαδή σε ένα έργο υπάρχει ρόλος ομοφυλόφιλου πρέπει να τον ερμηνεύσει ομοφυλόφιλος; Στην τέχνη πρώτιστο είναι να είσαι υποκριτικά επαρκής.
Το γεγονός ότι κάποιος είναι τρανς δεν σημαίνει ότι είναι και καλός ερμηνευτής. Κρίνουμε κατά περίπτωση. Ομως ακούω τον αντίλογο, έχει σημασία, ειδικά στην εποχή μας. Η συμπερίληψη είναι ανάγκη και των ανθρώπων με αναπηρία. Γιατί αποκλείονται από την καλλιτεχνική εκπαίδευση; Γιατί ένας τυφλός δεν μπορεί να σπουδάσει υποκριτική;».
Και τα έσοδα του Εθνικού; Η τακτική επιχορήγησή του είναι 6 εκατ. ευρώ, η μισθοδοσία του 6,6 εκατ. ευρώ, και χρειάζεται έκτακτη επιχορήγηση. «Συνολικά το Εθνικό χρειάζεται 10 εκατ. ευρώ. Πήραμε έκτακτη επιχορήγηση συνολικά 600.000 ευρώ. Το ταβάνι που έχει εισπρακτικά το θέατρο είναι 1,8 εκατ. ευρώ εφόσον γεμίζουν οι σκηνές του. Οι συμβάσεις μας με τους ηθοποιούς είναι 220 για όλο τον χρόνο και μαζί με το υπόλοιπο προσωπικό έχουμε 520 εργαζομένους. Τώρα, λόγω του ενεργειακού προβλήματος, όλοι φοβόμαστε. Η οδηγία στους δημόσιους οργανισμούς είναι να σταθμίσουμε τη θέρμανση στους 19 βαθμούς. Αλλά το θέατρο έχει ενεργειακές ανάγκες, προβολείς, φωτισμούς που δεν μπορεί να περικόψει».
Αύξηση εσόδων
Ο Γ. Μόσχος σχεδιάζει αύξηση των εσόδων από τις ενοικιάσεις του εξοπλισμού και του βεστιαρίου, στα οποία καταφεύγουν ιδιώτες για παραγωγές σίριαλ, παραστάσεων κ.ά. «Χρειάζεται ηλεκτρονική καταγραφή του υλικού. Θα συζητήσω με το υπουργείο Πολιτισμού ένα σχέδιο στέγασης του ιστορικού βεστιαρίου του Εθνικού, που δεν είναι εμπορεύσιμο, στο συγκρότημα της Ειρήνης Παππά. Εκεί, αξιοποιώντας προγράμματα ΕΣΠΑ, μπορούν να εκτεθούν κοστούμια από το 1940 και μετά. Είμαστε ανοιχτοί στις ενοικιάσεις χώρων του Εθνικού για εκδηλώσεις π.χ. στο φουαγιέ του θεάτρου, συνέδρια στο “Σχολείο Ειρήνης Παππά” κ.ά. Οφείλουμε να αυξήσουμε τα έσοδά μας».
Με σπουδές στη Φαρμακευτική, έπειτα στο τμήμα Θεάτρου του ΑΠΘ και διδακτορικό στον Ιψεν, θυμάται τις δύο παραστάσεις που τον σημάδεψαν έφηβο: «Ο “Ιωάννης Γαβριήλ Μπόργκμαν” σε σκηνοθεσία Ινγκμαρ Μπέργκμαν με συγκλόνισε το 1985, ενώ τα “Εξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα” σε σκηνοθεσία Δημήτρη Μαυρίκιου, μου υπέβαλαν να ακολουθήσω τη σκηνοθεσία. Γι’ αυτό, επειδή δεν ξέρουμε τι μας επιφυλάσσει η ζωή, ακολούθησε το όνειρό σου. Μπορεί να έρθει η στιγμή που θα μετανιώσεις αν δεν πάλεψες γι’ αυτό».