Ετσι μικροκαμωμένη που είναι, με μεγάλο σκελετό γυαλιών, αμακιγιάριστη, τα μαλλιά της τραβηγμένα σε αλογοουρά, χωρίς τίποτα να τραβάει την προσοχή, μπορεί να ξεγελάσει. Να την προσπεράσει κανείς αναζητώντας μια διαφορετική Ιλντικο Ενιέντι, όπως την έχει πλάσει γνωρίζοντάς τη από τις ταινίες της μόνο. Οπως την τόσο ξεχωριστή –μοναδική, θα λέγαμε, στη λεπτότητα της παρατήρησης– «Η ψυχή και το σώμα», που είχε αποσπάσει τη Χρυσή Αρκτο στο Βερολίνο (2017). Ο ήρεμος τόνος της φωνής της δεν διασαλεύεται ούτε όταν απαντά στο ερώτημα αν θεωρεί τον Ορμπαν απειλή για τη δημοκρατία. «Αναμφισβήτητα», δηλώνει, μονολεκτικά και σταθερά η Ουγγαρέζα σκηνοθέτις. «Ζείτε στη Βουδαπέστη, σωστά;» της ζητώ να διευκρινίσει. «Γιατί να αφήσω τη χώρα μου, την πατρίδα μου; Μπορεί κάποιες φορές να είναι πολύ θλιβερή και ασφυκτική η κατάσταση σ’ αυτήν, αλλά είναι η χώρα μου, γεμάτη υπέροχους ανθρώπους που υποφέρουν όπως κι εγώ. Είναι αλήθεια πάντως πως πολλοί έχουν φύγει».
Ηρθε στην Αθήνα τον Οκτώβριο για τις «Νύχτες Πρεμιέρας», συνοδεύοντας τη νέα της ταινία «Η ιστορία της γυναίκας μου». Από την ερχόμενη Πέμπτη θα προβάλλεται στις αίθουσες, προσκαλώντας μας σε μια αισθητική και ψυχική περιπλάνηση, κυματισμών και ημιτονίων. Στη συνύπαρξη ενός αταίριαστου και πολύ όμορφου ζευγαριού, του Γιάκομπ και της Λίζι: ενός ναυτικού που βάζει στοίχημα να παντρευτεί την πρώτη γυναίκα που θα διαβεί την πόρτα του παρισινού καφέ –αρχές του 20ού αιώνα– και μιας εκθαμβωτικής ύπαρξης που κάνει εκείνο το (μοιραίο ίσως) βήμα. Ο Λουί Γκαρέλ και η Λεά Σεϊντού είναι ιδανικοί ερμηνευτές. Η ταινία είναι βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Ούγγρου συγγραφέα Μίλαν Φουστ (1888-1967).
– Ποιο θεωρείτε το πιο ενδιαφέρον σημείο στο μυθιστόρημα του Φουστ;
– Ο κεντρικός του χαρακτήρας είναι ένας άνθρωπος με ατέλειες, ένας άνθρωπος άγαρμπος, που κάνει πολλά λάθη, παρ’ όλα αυτά δεν εγκαταλείπει ποτέ την προσπάθεια να κατανοήσει τη ζωή και τους άλλους ανθρώπους, όσο δύσκολο και πολλές φορές αποκαρδιωτικό κι αν είναι αυτό. Δεν μένει στο φαίνεσθαι. Αυτή η ειλικρινής και επίπονη αναζήτηση είναι τόσο σπάνια αλλά και τόσο σημαντική.
– Υπάρχει κάποιος σύνδεσμος ανάμεσα στην «Ψυχή και το σώμα» και στην «Ιστορία της γυναίκας μου»; Ανεπαίσθητες λεπτομέρειες, όπως σε όλες τις ταινίες σας, που ο θεατής πρέπει να αναζητήσει;
– Εχετε δίκιο. Υπάρχουν πάντα πράγματα κάτω από την επιφάνεια. Στο «Η ψυχή και το σώμα» η επιφάνεια αυτή είναι διαφανής. Στην «Ιστορία της γυναίκας μου» είναι ίσως πιο δύσκολο να δεις από πίσω, γιατί σε μια ταινία εποχής και μια ιστορία αγάπης ο θεατής νομίζει αυτομάτως πως ξέρει τι θα αντιμετωπίσει. Πρέπει να είναι κανείς λίγο πιο γενναιόδωρος, λίγο πιο «ανοιχτός», για να μπορέσει να διαπεράσει το πρώτο επίπεδο.
– Η ταινία αρχίζει και τελειώνει με τη φωνή του καπετάνιου να λέει τι θα απηύθυνε στον γιο του, αν είχε, ως καλωσόρισμα και ως αποχαιρετισμό. Τι αλλάζει στον Γιάκομπ;
– Στην αρχή της ταινίας ο Γιάκομπ, ο καπετάνιος, είναι πολύ σίγουρος για τον εαυτό του, ασφαλής μέσα στον αρχαϊκά ανδρικό κόσμο του πλοίου. Οταν παντρεύεται αυτήν τη γυναίκα, ένας εντελώς άλλος κόσμος ανοίγεται μπροστά του, τον οποίο δεν καταλαβαίνει αλλά δεν σταματά ποτέ την προσπάθεια να κατανοήσει, ακόμη κι όταν τον πληγώνει. Στο τέλος της ταινίας έχει χάσει τόσο πολλά, τη θάλασσα, το αίσθημα ασφάλειας, όλες τις βεβαιότητές του. Από ό,τι όμως λέει στον φανταστικό γιο του, καταλαβαίνουμε πως δεν έχει πρόβλημα με αυτό. Εχει συνειδητοποιήσει πως πρέπει να είναι πιο ταπεινός και δεκτικός, ευγνώμων θα λέγαμε, απέναντι σε κάτι που τον υπερβαίνει. Ακόμη λοιπόν και μέσα από τα τραύματα και τον πόνο, ακόμη και όταν είναι πλέον πολύ αργά, καθώς έχουν περάσει χρόνια από τον θάνατό της γυναίκας του, εξακολουθεί να μαθαίνει από αυτήν, είναι η κρυφή του δασκάλα.
Γιατί να αφήσω την πατρίδα μου; Μπορεί κάποιες φορές να είναι πολύ θλιβερή και ασφυκτική η κατάσταση σ’ αυτήν, αλλά είναι η χώρα μου, γεμάτη υπέροχους ανθρώπους που υποφέρουν όπως κι εγώ.
– Εχω την αίσθηση πως αντιμετωπίζετε το #MeToo με ένα σκεπτικισμό και έχετε δηλώσει ότι δεν σας ενδιαφέρει ο ακτιβισμός.
– Οχι, όχι, δεν είμαι καθόλου σκεπτική απέναντι στον ακτιβισμό και ιδιαίτερα στο #MeToo, το οποίο ήταν απολύτως απαραίτητο και οι αλλαγές που έφερε ήταν πάρα πολύ μεγάλες. Είναι κάτι διαφορετικό, πιο προσωπικό και έχει να κάνει με τον τρόπο που θέλω να ζω. Δεν θέλω να δεσμεύομαι από πράγματα και ο ακτιβισμός είναι μεγάλη δέσμευση. Πριν από το ’89, ως νεαρή σπουδάστρια, είχα πολλές επαφές με τις μυστικές δημοκρατικές οργανώσεις του ανατολικού μπλοκ. Από τότε μέχρι σήμερα είναι ξεκάθαρες οι θέσεις μου και δεν διστάζω να τις εκφράσω όταν χρειάζεται. Το ότι δεν παίρνω μέρος σε διαδηλώσεις δεν σημαίνει πως δεν υποστηρίζω τον ακτιβισμό και δεν σέβομαι απεριόριστα τους ανθρώπους που το κάνουν. Οπως, για παράδειγμα, τις γυναίκες στο Ιράν.
– Εσείς προσωπικά έχετε αντιμετωπίσει προβλήματα εξαιτίας του καθεστώτος στη χώρα σας;
– Το φθινόπωρο του 2020, η Σχολή Κινηματογράφου της Βουδαπέστης, στην οποία δίδασκα, έγινε στόχος του καθεστώτος και οι φοιτητές έκαναν κατάληψη στο πανεπιστήμιο που κράτησε 72 ημέρες. Ηταν μια φρικτή περίοδος αλλά ταυτόχρονα και μια όμορφη εμπειρία. Καθηγητές και φοιτητές συγκροτήσαμε την ομάδα Free SZFE (το ακρωνύμιο της Σχολής Θεάτρου και Κινηματογράφου της Βουδαπέστης). Οι φοιτητές είχαν την ευκαιρία να δοκιμάσουν τις ικανότητές τους μέσα από τα αμέτρητα καλλιτεχνικά δρώμενα που οργανώθηκαν στο πλαίσιο της κινητοποίησης, ενώ παράλληλα ενδυναμώθηκαν οι δεσμοί καθηγητών και φοιτητών.
– Πιστεύετε πως η δημοκρατία στην Ευρώπη βρίσκεται σε κίνδυνο;
– Ναι, ελπίζω ωστόσο πως η γενιά των παιδιών μου δεν θα αφήσει την κατάσταση να βγει εκτός ελέγχου.
– Θεωρείτε πως ο κινηματογράφος μπορεί να δώσει ελπίδα;
– Ο,τι δημιουργείται χωρίς την πίεση να είναι χρήσιμο, είναι ελπιδοφόρο.