Μία από τις πολύ ενδιαφέρουσες εκθέσεις που φιλοξενεί το νέο κεντρικό κτίριο του Πολυκεντρικού Μουσείου των Αιγών έχει τίτλο «Οικουμένης αντίδωρο». Πρωταγωνιστές της είναι ηγέτες της ελληνιστικής οικουμένης –Πτολεμαίοι, Ατταλίδες, Σελευκίδες, βασιλείς της Βιθυνίας και του Πόντου, της Βακτριανής και της Ινδίας, και όλοι όσοι αυτοχαρακτηρίζονταν Μακεδόνες, αρκετούς αιώνες μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου– όπως απεικονίζονται σε περίπου εξακόσια νομίσματα εκείνης της εποχής, επίσημα σύμβολα της ισχύος και της εξουσίας τους. Τα νομίσματα αυτά δάνεισε στο μουσείο ο Θεόδωρος Αραβάνης, ο οποίος έχει δημιουργήσει με περιπέτειες και θυσίες την πιο σημαντική, ίσως, ιδιωτική συλλογή αρχαίων νομισμάτων στην Ελλάδα. Αν και υπηρετεί τη νομική επιστήμη –είναι σύμβουλος Επικρατείας–, η αρχαιολογία και η κλασική φιλολογία είναι μεγάλα απωθημένα του, όπως λέει. Και η κλασική γραμματεία σημείο αναφοράς στη ζωή του, ήδη από τα γυμνασιακά του χρόνια…
– Σε ποια αρχαία κείμενα επιστρέφετε συχνά και γιατί;
– Στον Ομηρο, γιατί είναι η αρχή των πάντων, μια κορυφή που δεν έχει ξεπεραστεί. Από τότε που ήμουν μαθητής με γοήτευαν τα δύο έπη –είχα την τύχη, βλέπετε, να με διδάξουν εξαιρετικοί φιλόλογοι στο δημόσιο σχολείο μου–, αλλά ένα τυχαίο γεγονός με έκανε να τα αγαπήσω βαθιά. Εμαθα ότι στην κατοχή της αδελφής του πατέρα μου είχαν περιέλθει κάποια βιβλία του προπάππου μου, που είχε φοιτήσει στο σχολαρχείο στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Τα βρήκα στο πατάρι του σπιτιού της. Ανάμεσά τους ήταν τα «Απομνημονεύματα» του Ξενοφώντα και η «Οδύσσεια» (εκδόσεις Λειψίας, του 1860), την οποία διάβασα λέξη προς λέξη με τη βοήθεια του Ομηρικού λεξικού του Ιωάννη Πανταζίδη. Με τον ίδιο τρόπο διάβασα και την «Ιλιάδα», στη διάρκεια της στρατιωτικής μου θητείας.
– Πάνω σε αυτό το υπόβαθρο γεννήθηκε η αγάπη σας για τα νομίσματα;
– Τη διετία 1996-1998 υπηρετούσα στο Λουξεμβούργο, στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στο γραφείο του γενικού εισαγγελέα ο οποίος ήταν Ελληνας. Το 1997 έμαθα ότι στο Βρετανικό Μουσείο, στο Λονδίνο, γινόταν μεγάλη έκθεση για το Βυζάντιο και αποφάσισα να την επισκεφθώ. Απέναντι από το μουσείο βρισκόταν ένα αρχαιοπωλείο. Κάτι με ώθησε –ακόμη δεν ξέρω τι– να μπω και να αγοράσω τα πρώτα μου νομίσματα: ένα τετράδραχμο Αλεξάνδρου, κομμένο στη Βαβυλώνα, και ένα αθηναϊκό τετράδραχμο από τον 5ο αι. π.Χ., εποχής Περικλέους. Ετσι άρχισε να δημιουργείται η συλλογή: με περιπέτειες, με πολλές θυσίες και με μια αρκετά μεγάλη διακοπή στα χρόνια της κρίσης.
– Είναι ακριβό σπορ η συλλογή νομισμάτων;
– Εξαρτάται από την ποιότητα των νομισμάτων που αναζητάει κανείς και σε ποια εποχή επικεντρώνεται. Τα πολύ ακριβά είναι απλησίαστα, οι τιμές μπορεί να ξεπεράσουν τις 100.000. Μέχρι τώρα εγώ προσπαθώ να κινούμαι σε ένα λογικό επίπεδο, επιδιώκοντας να φτιάξω μια αντιπροσωπευτική συλλογή. Θεματικός πυλώνας της είναι ο ελληνισμός στον χώρο και στον χρόνο. Από το Εμπόριο, αρχαία ελληνική αποικία στις ακτές της Ισπανίας (Εμπούριες σήμερα), μέχρι τους πρόποδες των Ιμαλαΐων και του Ινδοκούς, τη Βάκτρα, τα Τάξιλα, την Αϊ Χανούμ. Και από την αρχή της νομισματοκοπίας, στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. (με ένα νόμισμα από ήλεκτρο, φυσικό κράμα χρυσού και αργύρου, από τη Μικρά Ασία) μέχρι το τέλος της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, τον 15ο αι. μ.Χ.
– Ποιο είναι για εσάς το πιο ποθητό νόμισμα –που θα αγοράζατε αμέσως εάν είχατε τα χρήματα– και γιατί;
– Ας πούμε ένα αργυρό δεκάδραχμο Συρακουσών. Hταν, νομίζω, ο κολοφώνας της νομισματοκοπίας στην κλασική εποχή – και γενικότερα. Μπορεί κάποιος σήμερα να το αποκτήσει με περίπου 10.000 ευρώ.
–Κάθε φορά που βλέπετε ένα αρχαίο νόμισμα τι σκέφτεστε; Από ποιων ανθρώπων τα χέρια έχει περάσει ή το ιστορικό πρόσωπο που απεικονίζεται πάνω του;
– Και τα δύο. Είναι συναρπαστικό πώς σε ένα τόσο μικρό αντικείμενο μπορεί να συμπυκνώνεται μια ολόκληρη εποχή: οι κοινωνικές συνθήκες, οι πολιτικοί συσχετισμοί, η ιδεολογία της. Πάντα αναλογίζομαι, όμως, και τις τύχες των ανθρώπων των οποίων οι μορφές έχουν χαραχτεί πάνω στα νομίσματα. Γι’ αυτό και προσπαθώ να τα συνδέω με τις αρχαίες πηγές.
Είναι συναρπαστικό πώς σε ένα τόσο μικρό αντικείμενο μπορεί να συμπυκνώνεται μια ολόκληρη εποχή: οι κοινωνικές συνθήκες, οι πολιτικοί συσχετισμοί, η ιδεολογία της.
– Υπήρξαν εποχές που αποθέωσαν περισσότερο το χρήμα;
– Δεν υπάρχουν μεγάλες διαφοροποιήσεις ανά τους αιώνες, νομίζω. Ο πόθος των ανθρώπων να αποκτήσουν χρήματα για να τα εξαργυρώσουν, όχι μόνο με καλύτερη ποιότητα ζωής αλλά και με εξουσία ή επιβολή σε άλλους, είναι διαχρονικός. Το βλέπει κανείς στις ίδιες τις πηγές.
– Σε μια «Κιβωτό νομισμάτων», ποια από τα κομμάτια της συλλογής σας θα σώζατε;
– Θα ήταν πολύ δύσκολη απόφαση αν έπρεπε να την πάρω! Ισως ένα από κάθε ιστορική περίοδο: ένα αρχαιοελληνικό, ένα ρωμαϊκό, ένα ελληνιστικό (π.χ. ένα σελευκιδικό), ένα παρθικό και ένα βυζαντινό.
– Οι γιοι σας συμμερίζονται το πάθος σας για τα νομίσματα;
– Εχουν σπουδάσει θετικές επιστήμες, έχουν ακολουθήσει διαφορετικές επαγγελματικές πορείες, αλλά ξέρουν πως αυτή η συλλογή έχει φτιαχτεί με πολλή αγάπη και με στερήσεις και τη σέβονται. Οχι ότι ζήσαμε άσχημα, αλλά σίγουρα θα ήταν πιο άνετη η ζωή μας αν τα χρήματα που επενδύθηκαν στα νομίσματα είχαν διατεθεί αλλού.
– Τι κερδίζετε από όλο αυτό; Και δεν μιλώ για τη χρηματική αξία της συλλογής…
– Κατ’ αρχάς, κερδίζω τη γνώση· όπως λέει ο Αριστοτέλης, πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσει. Επίσης το αισθάνομαι ως μια προσφορά στον ελληνισμό, να διασωθεί ένα κομμάτι της ιστορίας μας. Τέλος, με έχει αλλάξει αυτή η ενασχόληση, με έχει κάνει να βλέπω τα πράγματα sub specie aeternitatis, υπό το πρίσμα της αιωνιότητας. Βάζοντας τον εαυτό μου μέσα σε μια πολύ μεγαλύτερη εικόνα, της αέναης περιπέτειας των ανθρώπων, ξεπερνάω πιο εύκολα τα προβλήματα που ενδεχομένως αντιμετωπίζω. Και η δουλειά μου ωφελήθηκε, όμως. Εντρυφώντας στην αρχαία γραμματεία έγινα καλύτερος στη χρήση της γλώσσας, στην εκφορά του λόγου, στη διατύπωση των σκεψεών μου.
– Μπορεί να σας φανεί αφελής η ερώτησή μου, αλλά δεν σας αγχώνουν τα ζητήματα ασφάλειας της συλλογής σας;
– Οχι, γιατί σύμφωνα με τον νόμο πρέπει να φυλάσσεται σε θυρίδα. Αν κάποιος ενδιαφέρεται, λοιπόν, με την κακή έννοια, για τα νομίσματά μου, να ξέρει ότι δεν θα βρει τίποτα στο σπίτι μου! (Γέλια)