Ξεκινώντας από τη Θεσσαλονίκη, η Ζιζή Παπαχαρίση έφτασε να γίνει επικεφαλής του Τμήματος Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου του Ιλινόι, στο Σικάγο. Επέλεξε να πορευθεί μέσα από την εικονική σφαίρα του Διαδικτύου. Από το 2000 είχε την προνοητικότητα να μελετήσει τον ρόλο του Ιντερνετ στον δημόσιο διάλογο και τη δημοκρατία. Σήμερα, οι ερευνητικές εργασίες της και τα τρία βιβλία που έχει συγγράψει αποτελούν σημείο αναφοράς. Το νέο της πόνημα, με τίτλο «Affective Publics», εξετάζει τον ρόλο των κοινωνικών μέσων στην Αραβική Ανοιξη και η ίδια βρέθηκε στο Ισραήλ για την προώθησή του. Πριν επιστρέψει στις ΗΠΑ έκανε μία στάση στη γενέτειρά της και μίλησε στην «Κ».
– Υπάρχει ένα σημαντικό ντιμπέιτ για το ρόλο των κοινωνικών μέσων στην Αραβική Άνοιξη. Ποια είναι η άποψή σας;
| Η σκοτεινή κληρονομιά του Έντουαρντ Σνόουντεν θα “σκεπάσει" το Γκάζι |
Τα κοινωνικά μέσα αποτελούν βοηθήματα για κινήματα. Είναι πολύ χρήσιμα για την κινητοποίηση γύρω από έναν σκοπό, για το συντονισμό μεγάλων και ανομοιογενών ομάδων ανθρώπων και δίνουν τη δυνατότητα σε κινήματα σε εξέλιξη να αφηγηθούν την ιστορία τους με δικούς τους όρους: να καθορίσουν το δικό τους μήνυμα. Δεν δημιουργούν ούτε καταλύουν επαναστάσεις. Η Αραβική Άνοιξη είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιήθηκε ως σημείο αναφοράς σε έναν αριθμό εξεγέρσεων που αναπτύχθηκαν σε διαφορετικές κοινωνικές και εθνικές συνθήκες και με διαφορετικές καταλήξεις. Δεν είναι ορθή η γενίκευση. Θέλω να πω, όμως το εξής, το οποίο προήλθε από έρευνα μou, σχετικά με το πώς χρησιμοποιήθηκε το Twitter στην Αίγυπτο, αλλά και από το κίνημα «Occupy» αλλού, και παρουσιάζεται στο νέο μου βιβλίο, «Affective Publics». Οι εξεγέρσεις συμβαίνουν συνήθως γιατί ο κόσμος αισθάνεται ότι δεν ακούγεται η άποψή του, η γνώμη του δεν μετράει, αισθάνεται καταπίεση. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν όποιες πηγές έχουν στη διάθεσή τους για να δημοσιοποιήσουν τις σκέψεις τους και οι συγκεκριμένες τεχνολογίες τους προσκαλούν να αφηγηθούν τη δική τους ιστορία. Μέσα από αυτές τις ιστορίες αναζητούν τη σύνδεση με άλλους ανθρώπους, που ενδεχομένως να συμμερίζονται την αγανάκτησή τους. Οι τεχνολογίες μας δικτυώνουν, αλλά οι προσωπικές μας ιστορίες είναι αυτές που μας ενώνουν. Ή μας διαχωρίζουν.
Πιστεύετε ότι το Διαδίκτυο και τα κοινωνικά μέσα μπορούν να συνεισφέρουν σε μία ανανέωση των δημοκρατικών θεσμών; Για παράδειγμα, στην Ισλανδία χρησιμοποιήθηκε το Facebook για την συνταγματική αναθεώρηση.
Οπωσδήποτε, αν και διαφορετικές πλατφόρμες λειτουργούν για διαφορετικά πράγματα, σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Έχετε υπόψη ότι αρκετές από αυτές τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έχουν ήδη εμπορευματοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό. Αποκτούν αξία από τη συγκέντρωση χρημάτων μέσα από την εκμετάλλευση του περιεχομένου που δημιουργεί ο κόσμος σε καθημερινές κοινωνικές συζητήσεις και είναι οργανωμένες γύρω από την οικονομία της προσοχής. Έτσι, ο κόσμος έχει μάθει να βλέπει αυτά τα μέσα με κυνισμό, κρατώντας μία απόσταση. Ξανά, όμως, εξαρτάται από το ευρύτερο πλαίσιο κοινωνικής οργάνωσης και διάθεσης. Κάτι που εφαρμόστηκε με επιτυχία στην Ισλανδία, ενδέχεται να μην έχει την ίδια αποτελεσματικότητα στην Ελλάδα. Εντούτοις, πάντα υπάρχει τρόπος να χρησιμοποιηθούν τα μέσα για να μετασχηματίσουν τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται οι πολιτικοί με τους πολίτες. Χρειάζονται, όμως, περισσότερα από το να πετάξεις απλώς κάτι στον κόσμο για να μπει στη διαδικασία να συμμετέχει ενεργητικά σε μία κοινή πλατφόρμα. Το παράδειγμα της Ισλανδίας ήταν πολύ περισσότερο από αυτό. Χρειάζεται δημιουργικότητα και εξέταση του κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Τα μέσα αυτά (και οι άνθρωποι που τα χρησιμοποιούν) ανταμοίβουν την αυθεντικότητα και εκθέτουν τον απροκάλυπτο μιμητισμό.
– Πιστεύετε ότι τα κόμματα θα έπρεπε να αξιοποιήσουν τη διάδραση που προσφέρουν τα κοινωνικά δίκτυα και να μην τα αντιμετωπίζουν μονοδιάστατα, απλώς ως μέσα διάδοσης του μηνύματος τους;
Έρευνες έχουν καταδείξει ότι οι πολίτες συμμετέχουν πιο ενεργά όταν οι πολιτικοί χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα αμφίδρομα και νιώθουν ότι η άποψή τους μετράει. Δεν υπάρχει αμφιβολία για αυτό. Αλλά η χρήση των κοινωνικών δικτύων με αυτόν τον τρόπο χρειάζεται πολύ σκέψη, έρευνα, πόρους, εκπαιδευμένο προσωπικό και δεν τα διαθέτουν αυτά όλοι οι πολιτικοί. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν τα social media για την προβολή τους, ακόμη και όταν οι επικοινωνιακές προϋποθέσεις είναι αμφίδρομες. Ο Πρόεδρος Ομπάμα, για παράδειγμα, ήρθε σε επαφή με το κοινό με ευφάνταστες μεθόδους επικοινωνίας που εμπεριείχαν άμεση διάδραση, πιο πρόσφατα μέσα από το Reddit. Εκμεταλλευομενος τον σχεδιασμο των Ask Me Anything, εκανε διαλογο αλλά παράλληλα προωθούσε τη δική του πολιτική ατζέντα.
Πιστεύω ότι οι πολιτικοί πρέπει να χρησιμοποιούν τα κοινωνικά μέσα για να ακούν, αντί να μιλάνε. Αυτές οι πλατφόρμες παρέχουν πρόσβαση στο τι σκέφτονται οι άνθρωποι, τι τους απασχολεί: διαφορετικές απόψεις, ξεχωριστές, όχι πακεταρισμένες απαντήσεις σε τυποποιημένες δημοσκοπικές ερωτήσεις. Όταν οι πολίτες αισθάνονται εξαπατημένοι και απογοητευμένοι από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους τους, είναι σημαντικό να αφιερώνεις περισσότερο χρόνο για να ακούς παρά να μιλάς. Ακούγεται παρωχημένο, το ξέρω. Αλλά αυτές οι πλατφόρμες παρέχουν ευκαιρίες ακρόασης. Oποιαδήποτε χρήση τους για self-promotion και μόνο προδίδει εντελώς πεζή αντίληψη της χρησιμότητας τους.
Σε μία εποχή ραγδαίων αλλαγών στη διανομή της πληροφορίας πώς μπορούν τα παραδοσιακά μέσα να προσαρμοστούν και να συνεχίσουν να επιτελούν τον ίδιο ρόλο που είχαν στην ενημέρωση των πολιτών; Περιμένετε ότι στο κοντινό μέλλον θα χάσουν την πρωτοκαθεδρία τους;
Τα παραδοσιακά μέσα είναι μία αρκετά μεγάλη οικογένεια, και, όπως καταλαβαίνετε, είναι δύσκολη η γενίκευση. Και εκείνα τα μέσα που θεωρούνται νέα, όπως αυτά του Διαδικτύου και οι σχετικές πλατφόρμες, δεν είναι, πλέον και τόσο νέα. Υπάρχουν κάποια παραδοσιακά μέσα που προσαρμόστηκαν αρκετά καλά. Το ραδιόφωνο, για παράδειγμα, που το χαρακτηρίζω, στοργικά, ως η “κατσαρίδα” των μέσων (θα βρίσκεται πάντα κάπου κοντά) δεν έχει πληγεί και μάλιστα ανακάλυψε εκ νέου το ρόλο του μέσα από παραδοσιακές και διαδικτυακές τεχνολογίες. Η μουσική βιομηχανία βρίσκεται σε μία φάση μετάλλαξης, επίσης, αλλά στη σκέψη μου, είναι πιο απειλητική για μεγάλες μουσικές εταιρείες, παρά για τους καλλιτέχνες. Οι εφημερίδες παραμένουν επίκαιρες, αλλά όχι στην έντυπη μορφή τους. Επιπροσθέτως, έχει αλλάξει το οικονομικό μοντέλο στήριξής τους, για καλύτερα ή χειρότερα, και οι ενημερωτικοί όμιλοι πρέπει να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.
Η τηλεόραση δεν πρόκειται να πάει πουθενά, αλλά έχει αλλάξει η ζωή μας και ο τρόπος που εργαζόμαστε και συνεπακόλουθα, η σημασία της για την καθημερινότητά μας. Ο κόσμος βλέπει οπτικοακουστικό περιεχόμενο στην κίνηση, παρακολουθεί συγκεκριμένες σειρές διαδικτυακά ή κατ' απαίτηση (on demand), το χρονικό διάστημα προσήλωσης έχει αλλάξει και μας είναι πιο ελκυστικό περιεχόμενο μικρότερης χρονικής διάρκειας και πολλοί άλλοι παράγοντες. Έτσι, οι συμβατικές έννοιες όπως ζώνες υψηλής ακροαματικότητας, πρωινές ζώνες, που καθόριζαν το τηλεοπτικό πρόγραμμα, δεν σημαίνουν πλέον και πολλά πράγματα. Ήταν προσαρμοσμένες στις ανάγκες των ανθρώπων που ζούσαν πριν από 2-3 δεκαετίες. Οι άνθρωποι αλλάζουν, ο τρόπος ζωής τουςεξελίσσεται, και το σημαντικότερο, ανακαλύπτουμε εκ νέου τις συνήθειες και τις ρουτίνες μας, για να μην γίνει η ζωή μας βαρετή. Τα παραδοσιακά μέσα πρέπει να ανακαλύψουν ξανά το ρόλο τους, μαζί με εμάς.
Βιβλία της που κυκλοφορούν: «Journalism and Citizenship: New Agendas» (2009), «A Private Sphere: Democracy in a Digital Age» (2010) και «A Networked Self: Identity, Community, and Culture on Social Network Sites» (2010).