Στα δεκαπέντε του, στο «Κύτταρο», είδε για πρώτη φορά τον Διονύση Σαββόπουλο να ερμηνεύει τη «Μαύρη θάλασσα». «Εμεινα εκστασιασμένος. Επαιζαν με τα Μπουρμπούλια αυτό το θρακιώτικο ζωναράδικο σε μια οργιώδη κατάσταση, λες και ήταν μαζί τους στη σκηνή ο Φρανκ Ζάππα!» Ετσι, ο έφηβος από τη Νέα Σμύρνη, που άκουγε Χέντριξ, Στόουνς και Μπιτλς, άρχισε να ανακαλύπτει έναν άλλο «θησαυρό». «Ο Σαββόπουλος έπαιξε για τη γενιά μου το ρόλο της γέφυρας, απενοχοποίησε κάποια ακούσματα που μας προκαλούσαν αλλεργία». Σήμερα ο Νίκος Πορτοκάλογλου κάνει κάτι αντίστοιχο για τους σημερινούς πιτσιρικάδες. «Πειράζει» ρεμπέτικα και λαϊκά, σμυρναίικα και δημοτικά, σε ένα διπλό άλμπουμ με τίτλο «Λιμάνια ξένα». «Τραγούδια άλλων, δηλαδή, αλλά πιο δικά μου και από τα… δικά μου», όπως λέει.
Για τη γενιά σου, τα περισσότερα από αυτά τα τραγούδια ήταν κόκκινο πανί…
Πράγματι. Στη Μεταπολίτευση, τα δημοτικά τα απεχθανόμασταν επειδή είχαν ταυτιστεί με τη χούντα. Και τα λαϊκά τα σνομπάραμε, επειδή ήταν τα μοναδικά που παίζονταν στο ραδιόφωνο της εποχής και τα είχαμε συνδέσει με το κατεστημένο. Ετσι «εκχωρήσαμε» την πατρίδα στους χουντικούς και την παράδοση στους παπάδες. Και μείναμε μόνοι με τους Στόουνς. Ευτυχώς συνειδητοποιήσαμε νωρίς το λάθος μας.
Στο πατρικό σου, οι γονείς σου τι μουσική άκουγαν;
Ελαφρό τραγούδι, Χατζιδάκι, Ξαρχάκο, Μούσχουρη. Και πολλά σμυρναίικα, μια και ζούσε μαζί μας η μητέρα του πατέρα μου, που ήταν Σμυρνιά με γαλλικά και πιάνο. Η γιαγιά Σοφία τραγουδούσε συχνά το «Τι σε μέλλει εσένανε», μου έλεγε ιστορίες από τη Μικρά Ασία. Με αγαπούσε πολύ και πίστευε στις δυνατότητές μου περισσότερο και από τους γονείς μου. Ξέρεις, τη σκέφτομαι πολύ τελευταία, ίσως λόγω του δίσκου. Αισθάνομαι τύψεις για τις αγριάδες που της έκανα στην εφηβεία. Εκείνη ήθελε κάποιον να μιλήσει κι εγώ την απόπαιρνα…
Τι άλλο ιδιαίτερο έχει αυτό το άλμπουμ εκτός από το ότι είναι η πρώτη φορά που δεν έχεις γράψει εσύ τα τραγούδια;
Είναι η πιο μοναχική δουλειά που έχω κάνει: ήμουν ηχολήπτης, κιθαρίστας, μπασίστας, ντράμερ, ενορχηστρωτής, τραγουδιστής. Δούλευα ολομόναχος στο στούντιο, αλλά -παράξενο πώς- αισθανόμουν ότι είχα μια μεγάλη παρέα γύρω μου: την οικογένειά μου αλλά και τους μουσικούς προγόνους μου – ροκάδες, μπλουζίστες, ρεμπέτες, λαϊκούς οργανοπαίκτες.
Και αν κάποιος πει: Γιατί διασκευές; Στέρεψε από έμπνευση ο Πορτοκάλογλου;
Εζησα όλη τη διαδικασία της προετοιμασίας και ηχογράφησης σαν μια καινούργια δουλειά. Προσέγγισα το υλικό με την υποκειμενική ματιά μου. Αν το αποτέλεσμα θα είναι τα τραγούδια αυτά να αφορούν και άλλους ή να τα αγαπήσουν νέοι άνθρωποι, που ίσως δεν τα γνώριζαν, θα χαρώ πολύ. Αν κάποιοι σκεφτούν ότι στέρεψα, είναι δικό τους θέμα.
Δεν μπλοκάρεις ποτέ; Να θέλεις να γράψεις και να μην μπορείς;
Μια τέτοια φάση μπλοκαρίσματος περνάω εδώ και τριάντα χρόνια, ανά διετία. (Γέλια) Από την καρποφορία και τη συγκομιδή περνάω στην ανυδρία και την απραξία. Και αναρωτιέμαι αν θα μπορέσω ποτέ να ξαναγράψω τραγούδια. Αλλά πάντα ξαναγράφω!
Σκέφτηκες ποτέ, μέσα σ’ αυτή την πολυετή διαδρομή, να τα παρατήσεις;
Ναι, ιδιαίτερα μετά τη διάλυση των Φατμέ, πέρασα μεγάλη κρίση, αναρωτιόμουν μήπως διάλεξα λάθος δρόμο, μήπως δεν μου ταίριαζε αυτός ο χώρος. Αλλά το ίδιο το γράψιμο με εμψύχωνε. Και παρόλο που τότε αισθανόμουν ότι τα τραγούδια μου δεν έφταναν στο στόχο τους, τελικά έφτασαν.
Τι έχεις διδαχτεί από όλα αυτά;
Πως, αν δεν πάω κόντρα στον καιρό, αν δεν αντισταθώ στο φόβο και στις αναστολές μου, δεν βρίσκω προκοπή. Ανέκαθεν ήταν ζόρικα τα πράγματα για μένα. Ακόμη και το να εμφανιστώ μπροστά σε κοινό, στο ξεκίνημά μου, ήταν μαρτύριο, γιατί ήμουν πολύ ντροπαλό παιδί. Δεν ήμουν αυτό που λένε «γεννημένος για τη σκηνή». Το ότι πάλεψα όμως και με αυτήν τη δυσκολία με έκανε πιο δυνατό.
Ο Λευτέρης, ο γιος σου, ασχολείται με τη μουσική;
Ναι, παίζει ντραμς. Θα δούμε… Είναι μικρός ακόμα, μόλις τελείωσε την Α΄ Λυκείου. Το μόνο που σκέφτομαι κάπως είναι ότι, αν επιλέξει αυτόν το χώρο, θα έχει στην πλάτη του το βάρος του ονόματός του.
Σε ένα περιβάλλον κρίσης, δεν αγωνιάς για το μέλλον του;
Ειλικρινά όχι. Αν κι εμένα μου είχε βρει δουλειά ο πατέρας μου, αν είχα διοριστεί στο Δημόσιο, αν είχα λύσει από νωρίς όλα τα προβλήματά μου, θα ήθελα πιθανότατα και για τον Λευτέρη το ίδιο. Αλλά δεν έγιναν έτσι τα πράγματα. Ο δρόμος που διάλεξα φόβιζε τους γονείς μου, πάλεψα με αντίξοες καταστάσεις και τα έβγαλα πέρα, μολονότι ήμουν χαϊδεμένος. Για τα παιδιά μου, λοιπόν, δεν θέλω να βολευτούν, αλλά να βρουν το δρόμο και το στόχο τους: αυτό που αγαπούν και θα τους κάνει ισορροπημένους ανθρώπους. Η κόρη μου η Θάλεια το έχει βρει.
Δεν μένει πια μαζί σας;
Είναι 26 ετών, ψυχοθεραπεύτρια, και προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της. Μένει μόνη της από τα 21 της – σ’ αυτή την ηλικία είχα φύγει κι εγώ από το πατρικό μου.
Πώς είναι να μεγαλώνει ένας ροκάς;
Κατ’ αρχάς, δεν διεκδίκησα ποτέ αυτόν τον τίτλο. Ενας από τους λόγους που αγάπησα ως έφηβος το ροκ ήταν ότι έσπαγε τα στερεότυπα. Τα μηνύματα που έπαιρνα από τα μαγικά βινύλια που άκουγα τότε ήταν «άκου την καρδιά σου, μην υπακούς σε κανένα δόγμα, βρες τον δικό σου δρόμο». Αλλά σύντομα, ήδη από τα είκοσί μου, συνειδητοποίησα ότι και το ίδιο το ροκ ήταν στερεότυπο: «Αν δεν παίρνεις ναρκωτικά, αν δεν ντύνεσαι με δερμάτινα, αν δεν μιλάς κάπως, δεν είσαι ροκ». Τα «αξεσουάρ» του ροκά ανέκαθεν με ενοχλούσαν.
Εννοώ τη σχέση σου με το χρόνο…
Δεν αισθάνομαι κανένα ζόρι που μεγαλώνω. Ο φόβος της φθοράς και του θανάτου μάς κάνει πιο ανθρώπινους. Δεν θέλω να φανταστώ τι κτήνη θα ήμασταν αν δεν υπήρχε και αυτός, αφού με όλη αυτή την απειλή μπροστά μας εξακολουθούμε να είμαστε αμετροεπείς και επηρμένοι. Δεν ένιωσα ποτέ την ανάγκη να βάψω τα μαλλιά μου ή να οργώνω πέρα-δώθε τη σκηνή για να αποδεικνύω ότι είμαι ακόμα νέος. Δεν πούλησα ποτέ αυτή την εικόνα, για να έχω σήμερα, στα 57 μου, το άγχος να τη διατηρήσω.
Σε μια μελλοντική εγκυκλοπαίδεια του ελληνικού τραγουδιού, τι πιστεύεις ότι θα γράφει στο λήμμα «Πορτοκάλογλου»;
Ενα στίχο από το τραγούδι μου «Είμαι ξένος»: «Ηταν ευγενής αλήτης, ροκάς, ανατολίτης».