«Κάθε άνθρωπος, κάθε κοινωνία είναι δημιουργική. Οταν αυτό το χαρακτηριστικό το φροντίζεις, το καλλιεργείς έτσι ώστε να αποκτήσει και οικονομική αξία, αυτό είναι δημιουργική οικονομία». Από όλους τους ορισμούς της «δημιουργικής οικονομίας» που έχουμε διαβάσει τελευταία, αυτός που έδωσε στην «Κ» ο Βρετανός ειδικός στη δημιουργική επιχειρηματικότητα και σύμβουλος επιτροπών του ΟΗΕ για τη Δημιουργική Οικονομία κ. Αντριου Σίνιορ ήταν ο πιο… αφηρημένα σαφής. Ο ίδιος πάντως εκτιμά ότι αυτός ο τόσο γοητευτικός όσο και συγκεχυμένος όρος μπορεί να είναι το διαβατήριο της εξόδου της χώρας μας από την κρίση.
Η δημιουργική βιομηχανία περικλείει μια σειρά από κλάδους, από τις τέχνες, την εκδοτική δραστηριότητα και την πολιτιστική κληρονομιά, μέχρι τη μουσική, τις νέες τεχνολογίες, την αρχιτεκτονική, το ντιζάιν και τη διαφήμιση. «Στην ουσία αναφέρεται σε κάθε προϊόν ή υπηρεσία στην παραγωγή των οποίων έχει θέση η φαντασία» λέει ο κ. Σίνιορ, που μίλησε στην «Κ» με αφορμή την παρουσία του σε συνέδριο για τη Δημιουργική Οικονομία που θα πραγματοποιηθεί στις 18 του μηνός στο Μουσείο της Ακρόπολης με διοργανώτρια την εταιρεία συμβούλων φιλανθρωπίας elpis. «Η κρίση όχι μόνο αποτελεί ευκαιρία για την ανάπτυξη της δημιουργικής οικονομίας, αλλά είναι το κατεξοχήν περιβάλλον που αυτή ευδοκιμεί. Εξάλλου, δεν υπάρχουν οι πόροι για να γίνουν τα πράγματα με τον τρόπο που γίνονταν».
Τα στοιχεία είναι διαθέσιμα σε όλους. Τα τελευταία χρόνια η ανάπτυξη της δημιουργικής βιομηχανίας ανά τον κόσμο είναι φρενήρης, σε βαθμό που λέγεται ότι εάν ήταν κράτος, θα ήταν η 4η μεγαλύτερη οικονομία μετά τις ΗΠΑ, την Κίνα και την Ιαπωνία. Μάλιστα, η ευρωπαϊκή βιομηχανία πολιτισμού και δημιουργίας αναδεικνύεται σήμερα σε παγκόσμιο ηγέτη, κατέχοντας το 70% της παγκόσμιας δημιουργικής βιομηχανίας. Σύμφωνα με έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος (Φεβρουάριος 2014), ο τομέας αυτός συνεισφέρει το 3% του ΑΕΠ της Ε.Ε.-27 και απασχολεί περισσότερους από 7 εκατ. εργαζόμενους. Μεταξύ 2002 και 2011, οι εξαγωγές προϊόντων πολιτισμού και δημιουργίας από την Ευρώπη προς τον υπόλοιπο κόσμο αυξήθηκαν με μέσο ετήσιο ρυθμό 6,3%. Μάλιστα η δημιουργική βιομηχανία εμφανίστηκε περισσότερο ανθεκτική στη λαίλαπα της ύφεσης, με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης άνω του 10% από το 2010 και μετά.
Στην Ελλάδα η εικόνα είναι -ακόμα- κάπως διαφορετική. Μολονότι οι πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες συνεισφέρουν περίπου 3% του ΑΕΠ, έχοντας κύκλο εργασιών 11,7 δισ. ευρώ (σε αυτές απασχολούνται 110.000 εργαζόμενοι, με την Περιφέρεια Αττικής να συνεισφέρει το 85% της συνολικής παραγωγής), ο κλάδος δεν χαρακτηρίζεται από εξωστρέφεια. Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, αν και μεταξύ των ετών 2002 και 2011 η αξία του διεθνούς εμπορίου της Ελλάδας σε προϊόντα και υπηρεσίες πολιτισμού και δημιουργίας αυξήθηκε ραγδαία, το ισοζύγιο παρέμεινε αρνητικό, με τις εξαγωγές να υπολείπονται κατά πολύ των εισαγωγών. Περισσότερο εξωστρεφείς ήταν οι δραστηριότητες του σχεδίου (μόδα και έπιπλο), οι εκδόσεις βιβλίων, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, η διαφήμιση και η έρευνα αγοράς. Οι λιγότερο εξωστρεφείς κλάδοι ήταν των οπτικοακουστικών μέσων και των εικαστικών τεχνών. Σε κάθε περίπτωση, το μερίδιο της Ελλάδας στη συνολική αξία του παγκόσμιου εμπορίου προϊόντων πολιτισμού και δημιουργίας είναι μικρό. Οι ελληνικές εισαγωγές αντιπροσωπεύουν το 0,86% του συνόλου των εισαγωγών και οι εξαγωγές το 0,4% του συνόλου των εξαγωγών της Ε.Ε.-27.
Οπως λέει ο κ. Σίνιορ, ένας από τους λόγους που κάποιες χώρες μένουν πίσω στην ανάπτυξη της δημιουργικής οικονομίας είναι η δυσκολία της σύνδεσης των προϊόντων πολιτισμού με την αγορά. «Ο πολιτισμός δεν είναι εμπόρευμα» θα πουν πολλοί και στην Ελλάδα. «Σκεφτόμαστε συχνά τους καλλιτέχνες να πεινούν σε υπόγεια. Ομως και αυτοί αναζητούν κοινό και το κοινό τους είναι η αγορά. Πρέπει να βλέπουμε τον καλλιτέχνη, το προϊόν της δημιουργίας του και την αγορά ως ένα σκαμπό με τρία πόδια που χρειάζονται εξίσου για να ισορροπήσει. Οι καλλιτέχνες είχαν πάντοτε χορηγούς, δεν πρόκειται για νέα ιδέα. Ομως πρέπει να τη δούμε σε νέο πλαίσιο». Οπως τονίζει, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της δημιουργικής οικονομίας είναι η προστασία των αγαθών με νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας. «Στην Ελλάδα με την αδιαμφισβήτητη πολιτιστική κληρονομιά και τη σημαντική καλλιτεχνική παραγωγή, το στοίχημα είναι να τα μεταφράσεις σε εμπορική αξία».
Τα οφέλη θα είναι πολύπλευρα. Οι δημιουργικές επιχειρήσεις για παράδειγμα τείνουν να είναι πιο «πράσινες» και κοινωνικά υπεύθυνες. «Η δημιουργική οικονομία δεν βασίζεται στα παραδοσιακά μοντέλα επιχειρηματικότητας. Ναι μεν βρίσκεται στην αγορά, αλλά είναι καινοτόμος ακόμα και στο είδος του επιχειρείν».