Πότε νιώσατε τελευταία φορά υπερήφανος ως Ελληνας;
Οταν η Ελλάδα τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ στον Οδυσσέα Ελύτη.
Σε τι σας έκανε καλύτερο η διεθνής εμπειρία σας;
Μεγάλη σε ευρύτητα η ερώτηση, δίνω μια μικρή απάντηση: να βλέπω με ερευνητικό μάτι τη δυναμικότητα και την επίδραση της παράδοσης, θεωρώντας την απλώς έναν, μεταξύ άλλων, κατευθυντήριο παράγοντα. Να είμαι πιο ανοιχτός στο διάλογο και να θεωρώ τα δύο φύλα ισότιμα και ισάξια.
Τι πιο πολύτιμο σας έδωσε η ελληνική παιδεία;
Με γαλούχησε στο πνεύμα της φιλοσοφίας του Πλάτωνα (ατενίζοντας τα ιδεώδη και τις αξίες που κάνουν τον άνθρωπο άνθρωπο), του Αριστοτέλη (η προσγείωση στην πραγματικότητα) και του Σωκράτη (η σημασία της αυτογνωσίας).
Πού υπερέχουμε και σε τι υστερούμε ως Ελληνες;
Ενας γενικός χαρακτηρισμός των ανθρώπων είναι ανεπιτυχής και άδικος, όσο κι αν ευσταθεί σε ορισμένα σημεία. Παρά ταύτα αναφέρω ως θετικό στοιχείο την εγκαρδιότητα της ελληνικής φιλίας και το ελληνικό φιλότιμο, όταν αυτά πηγάζουν γνήσια και ανόθευτα.
Πώς θα γίνει πιο ανταγωνιστικό το ελληνικό πανεπιστήμιο;
Τονίζοντας τον προσανατολισμό του σπουδαστή στην αναγκαιότητα και τη σπουδαιότητα των γνώσεων για μελλοντική επαγγελματική χρήση και όχι απλώς για να περάσει το μάθημα – σε συνειδητή σύνδεση με την πρακτική εφαρμογή. Επίσης, με εξωστρέφεια του πανεπιστημίου και συνεργασία με διάφορους τομείς παραγωγικότητας στην κοινωνία.
Τι θα κάνατε για να δώσετε ώθηση στην ελληνική καινοτομία;
Ενας ξένος είπε κάποτε: Δύο Ελληνες, τρεις ιδέες. Οταν εργάστηκα επί τρεις δεκαετίες για την ανάπτυξη οργανισμών, διαπίστωσα ότι η αξιόλογη εφευρετικότητα και καινοτομία δεν είναι αποτέλεσμα ουρανοκατέβατης έμπνευσης, αλλά βαθιάς γνώσης και εμπειρίας. Εάν η πατρίδα επιδιώκει να καινοτομήσει, η πιο σίγουρη τακτική είναι να μελετήσει χωρίς προκαταλήψεις το πώς ενήργησαν εκείνοι που σημείωσαν πρόοδο: συγκεκριμένος οραματισμός, σταθερή υποδομή γνώσεων και μετέπειτα καινοτομία. Το αντίθετο σημαίνει αυταπάτη. Η επίσημη ελληνική άποψη, το επιδιωκόμενο καινοτομικό σύστημα να πηγάζει από τα ελληνικά στάνταρτ, είναι καλή φιλοδοξία, όμως τα επικρατούντα οδήγησαν στην κρίση. Πρέπει να τροποποιηθούν και να προσαρμοστούν στην παγκόσμια ανταγωνιστική πίεση, τη διεθνή φιλοσοφία και μεθοδολογία του μάνατζμεντ.
Η έννοια της αριστείας πού εκφράζεται στην Ελλάδα;
Οπου και αν εκφράζεται, η αριστεία έχει αξία εάν είναι ανόθευτη, απαλλαγμένη από κάθε επίδραση φιλιοκρατίας και νεποτισμού.
Τι ουσιαστικό μπορεί να δώσουν στη χώρα οι διακεκριμένοι του εξωτερικού;
Οι διακεκριμένοι Ελληνες που ζουν σε προηγμένες κοινωνίες έχουν εξειδικευμένες γνώσεις για την οργάνωση αυτών των κοινωνιών, που θα αποτελούσαν πηγή για πολύτιμες συμβουλές – λείπει όμως το ενδιαφέρον από την Ελλάδα.
Τι θα συμβουλεύατε έναν συνάδελφό σας που παραμένει και βιώνει την ελληνική πραγματικότητα;
Αυτοέλεγχο στις ατομικές σκέψεις, στα ατομικά αισθήματα και στα κίνητρα άσκησης του επαγγέλματος – αλλά δεν μου αρέσει να δίνω συμβουλές.
Βγήκε κάτι θετικό από την κρίση – και ποιο είναι;
Η βαθύτερη έννοια μιας κρίσης έχει δύο πόλους: κώδωνα κινδύνου εάν δεν ληφθούν σωστά μέτρα, δυνατότητα προόδου εάν ληφθούν. Εφόσον καταλογιστούν ευθύνες σε εκείνους που την προκάλεσαν, κάτι θετικό θα βγει. Εάν όχι, τότε να περιμένουμε τη συνέχισή της, είτε βραδύτητα στην ανάκαμψη, είτε και την επανάληψή της. Οπως η Ελλάδα χειρίστηκε την κρίση, κλήθηκαν να πληρώσουν εκείνοι που δεν έφταιξαν και μεγάλες λαϊκές μάζες νιώθουν ότι το κράτος τούς ληστεύει, δηλαδή προκλήθηκε μια βαθύτερη κρίση: κλονισμός της εμπιστοσύνης του πολίτη προς το κράτος – πολύ σοβαρό.
Με τι προϋποθέσεις θα γυρίζατε στην πατρίδα;
Εάν αποκτούσε ένα σύστημα οργανωμένης κοινωνίας και εάν οι κοκορομαχίες στην καθημερινή επικοινωνία γίνονταν ουσιαστικός διάλογος.
Ποια ελληνική συνήθειά σας κρατήσατε;
Να κάνω τον περίπατό μου σε ρυθμό βόλτας, ώστε να προλαβαίνω να σκέφτομαι τις σκέψεις μου.
Ο Ελληνας ήρωάς σας.
Αναφέρομαι σε ορισμένους ήρωές μου, αδικώντας όλους τους άλλους: ο παππούς μου, ο μπαρμπα-Μήτσιος, με την ακεραιότητα και το ομηρικό γέλιο του – καθήλωνε την υπερβολή και συνέτιζε. Ο αγαπητός μου καθηγητής Παναγιώτης Στέας με την ξεχωριστή προσωπικότητα, φάρος στην αναζήτηση του είναι μου – λυπούμαι που δεν πρόλαβα να τον ευχαριστήσω πριν φύγει από τη ζωή.
Σταθμοί στη ζωή του
1943
Γεννήθηκε στο Παλαιοχώρι Θριακησίου, ένα χωριό έξω από τα Ιωάννινα.
1967
Αφήνει πίσω του την Ελλάδα για σπουδές στην Ευρώπη (πανεπιστήμιο της Ουψάλα) – νέοι ορίζοντες.
1968
Το βιβλίο του καθηγητή Ρόννυ Αμπγιόρνσον «Επαναστατική εξέλιξη» επέφερε σεισμική δόνηση στα πιστεύω του για πολιτική, θρησκεία, παράδοση, οικονομία στη διαμόρφωση της κοινωνίας.
1977
Μετεκπαίδευση με εμπνευσμένους δασκάλους στο Ινστιτούτο Παραστατικής Ψυχολογίας στο Κλίβελαντ των ΗΠΑ.
1978
Πρώτες εμπειρίες από δύσκολους πελάτες – αρχή μιας συνειδητής αυτοκριτικής και ελέγχου της επαγγελματικής άσκησης.
Παιχνίδι με τις λέξεις
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Το τραγούδι της Βίκυς Μοσχολιού «Ενα αστέρι πέφτει-πέφτει».
Το πρόσωπο που νοσταλγώ.
Πολλοί οι μνηστήρες της πρώτης θέσης – αδύνατη η εκλογή. Η νοσταλγία είναι πεδίο με αναμμένα κάρβουνα.
Η γεύση που συχνά ανακαλώ.
Του πεπονιού.
Η πιο ελληνική μου λέξη.
Οραματισμός.
Τι παίρνω μαζί μου φεύγοντας από την Ελλάδα.
Τα μπαχαρικά μου, ρίγανη και δεντρολίβανο.