Στις 22 Ιουλίου 2011, ο Νορβηγός Anders Behring Breivik πυροδότησε μια βόμβα σε παγιδευμένο όχημα κάτω από το υπουργείο Εσωτερικών στο Οσλο, σκοτώνοντας οκτώ ανθρώπους, και συνέχισε την αιματηρή του πορεία στο νησί Ουτόγια, όπου δολοφόνησε 69 άτομα, στην πλειονότητά τους εφήβους, στη νεανική καλοκαιρινή κατασκήνωση του Εργατικού Κόμματος. Πριν από αυτή την τρομοκρατική επίθεση έγραψε και δημοσίευσε στο Διαδίκτυο ένα κείμενο με τίτλο «Μανιφέστο 2083 – Μια Ευρωπαϊκή Διακήρυξη Ανεξαρτησίας». Αυτό το «μανιφέστο» αποτελεί τη βάση του θεατρικού έργου του Δανού Christian Lollike, το οποίο θα παρουσιάζεται μέχρι τις 31 Μαρτίου κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο θέατρο «Σημείο» με ερμηνευτή τον Δημήτρη Αλεξανδρή. Ο 42χρονος Lollike αναγνωρίζεται ως ένας από τους πιο προοδευτικούς θεατρικούς συγγραφείς στη Δανία, αλλά και στην Ευρώπη, προκαλώντας συζητήσεις με τις αμφιλεγόμενες παραγωγές του. Εχει επανειλημμένα κερδίσει το βραβείο Reumert, τη μεγαλύτερη τιμητική διάκριση του δανέζικου θεάτρου.
Προσφέρεται για θεατρικό θέαμα ένας ψυχοπαθής δολοφόνος;
Δεν επιθυμώ να προκαλέσω. Νομίζω ότι είναι σημαντικό για το θέατρο να ασχολείται με θέματα της επικαιρότητας. Ξεκίνησα με διάθεση να ανακαλύψω ποιος πραγματικά είναι ο Breivik.
Ποιος είναι ο Breivik;
Ακόμα… δεν ξέρω. Τα μίντια τον παρουσίασαν ως ένα τέρας, «αποσυνδεδεμένο» από οποιαδήποτε πολιτική θέση. Διαβάζοντας όμως το «μανιφέστο», έβλεπα σιγά-σιγά έναν έξυπνο άνθρωπο με λογική και… αίσθηση του χιούμορ. Χρησιμοποιεί, για παράδειγμα, πολλά «χαμογελάκια» στο κείμενό του.
Ποιο ήταν το πρόβλημά του;
Σίγουρα αισθανόταν πιο έξυπνος από τους άλλους – χωρίς να εισπράττει αντίστοιχη αναγνώριση. Η οριακή στιγμή είναι, νομίζω, όταν δεν κατόρθωσε να εκλεγεί αρχηγός της νεολαίας του ακροδεξιού κόμματος στη Νορβηγία. Τότε έλαβε μια απολύτως συνειδητή απόφαση: να «ριζοσπαστικοποιηθεί». Βρίσκω συναρπαστικό πώς ένας σχετικά κανονικός άνθρωπος μεταμορφώνεται σε κάποιον που μπορεί να σκοτώσει.
Ηταν ένας «κανονικός» άνθρωπος ή είχε κάποιο πρόβλημα από παιδί;
Ο πατέρας του τον είχε εγκαταλείψει και μεγάλωσε μόνο με τη μητέρα του. Αλλά δεν θα έλεγα ότι αυτός είναι λόγος γι’ αυτά που έκανε. Γιατί, τώρα, με τις δολοφονίες στο «Charlie Hebdo» κανείς δεν είπε ότι αυτοί οι δύο τύποι ήταν τρελοί; Επειδή ήταν μουσουλμάνοι;
Τι μισούσε τόσο πολύ ώστε να αποφασίσει «συνειδητά» να σκοτώσει;
Μισούσε τους Σοσιαλδημοκράτες επειδή επέτρεψαν να έρθουν μουσουλμάνοι και ξένοι στη χώρα του.
Υπάρχουν πολλοί Breiviκ στη Σκανδιναβία;
Κάποιοι μου έχουν πει ότι αναγνωρίζουν τις απόψεις τους στο «Μανιφέστο». Θα έλεγα ότι και το γεγονός ότι η Χρυσή Αυγή έχει τέτοιο ποσοστό στην Ελλάδα είναι σημάδι μιας απόγνωσης που αρχίζει να στρεβλώνει το μυαλό των ανθρώπων. Αλλά δεν θα έλεγα ότι πολλοί άνθρωποι είναι ικανοί να σκοτώσουν τόσο πολλούς όπως ο Breivik.
Είχε σχέσεις ο Breivik με τη Χρυσή Αυγή;
Είχε σχέσεις με την English Defense League και άλλες ακροδεξιές ομάδες στην Ευρώπη. Η Χρυσή Αυγή αναφέρεται στο «Μανιφέστο» ως μέρος ενός κύματος. Ενα από τα βήματα στο πολιτικό όραμα του Breivik για την εκδίωξη των μουσουλμάνων είναι να επαναδιεκδικήσουν οι Ευρωπαίοι τα εδάφη που ανήκαν κάποτε στους Ελληνες. Την Κωνσταντινούπολη, τα τουρκικά παράλια και την Κύπρο.
Γιατί δεν θελήσατε να τον συναντήσετε στη φυλακή;
Η παράσταση έγινε τόσο μεγάλο θέμα στα μίντια, που φοβήθηκα ότι μια συνάντηση θα αποπροσανατόλιζε. Με ενδιέφερε περισσότερο το πολιτικό κλίμα και η αγωνία των Ευρωπαίων. Καθώς δεν σκεφτόμαστε με όρους παγκόσμιας οικονομίας, είναι εύκολο να κατηγορούμε τους ξένους για ό,τι κακό συμβαίνει στη χώρα μας.
Είστε κι εσείς προκατειλημμένος;
Μένω στην καρδιά της Κοπεγχάγης, όπου κατοικούν πολλοί ξένοι. Και εγώ μπορώ να πω ότι κάνουν πολύ θόρυβο και ότι η κουλτούρα τους είναι πολύ διαφορετική από την ήσυχη σκανδιναβική. Γνωρίζω όλα τα συναισθήματα καχυποψίας με τα οποία κι εγώ πολεμώ.
Γιατί δεν μετακομίζετε;
Το έχω σκεφτεί, αλλά μου αρέσει το κέντρο και νομίζω ότι είναι σημαντικό να συμβιώνουμε.
Η γυναίκα σας τι λέει;
Δεν είμαι παντρεμένος. Ζω με τις κόρες μου, 10 και 7 ετών. Πριν από λίγο καιρό σκότωσαν έναν τύπο μπροστά στην πόρτα μας ενώ τα παιδιά μου κοιμούνταν και μετά δεν μπορούσα να πλησιάσω στην περιοχή επειδή την είχε αποκλείσει η αστυνομία. Ομως, και οι δύο μου κόρες πάνε στο σχολείο της γειτονιάς και έχουν πολλούς φίλους από άλλες χώρες. Παρατηρώ ότι πρόκειται για άλλη γενιά.
Ολα αυτά συμβαίνουν στη Δανία, όπου φιλοξενείται ένα μικρό κλάσμα των μεταναστών που φτάνουν στην Ευρώπη;
Θα ήθελα να είμαι σε μια άκρη όταν υπέγραφαν τη Συνθήκη του Δουβλίνου. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς κάποιος Ελληνας πολιτικός μπορεί να έχει κάνει τόσο κακή συμφωνία για τη χώρα του! Να κρατήσετε όλη την Αφρική επειδή είστε χώρα εισόδου!
Μήπως, άθελά σας, λειτουργείτε ως φερέφωνο του Breivik;
Καμιά φορά γελάω. Ο Breivik ήθελε να τραβήξει την προσοχή και το πέτυχε. Δεν είναι όμως παράξενο να δημοσιοποιείται η παραμικρή του κίνηση από τα μίντια και την ίδια στιγμή να λένε ότι το θέατρο δεν πρέπει να ασχοληθεί με το θέμα;
Η δημοσιότητα δυναμώνει το ακροδεξιό ρεύμα ή το αντίθετο;
Στη Σουηδία το ακροδεξιό κόμμα είναι «αποκλεισμένο» από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και από το υπόλοιπο πολιτικό σύστημα. Στη Δανία ισχύει το αντίθετο. Δίνουν συνεντεύξεις, ο διάλογος μαζί τους είναι ανοικτός, είναι σημαντικό να αντικρούουμε τις απόψεις τους. Στη Δανία δεν έχουμε δολοφονίες μουσουλμάνων και μαύρων, όπως συμβαίνει στη Σουηδία.
Τι είπαν για το «Μανιφέστο» οι συγγενείς των θυμάτων του Breivik; Λίγοι μας υποστήριξαν. Οι περισσότεροι θύμωσαν πολύ. Για μεγάλο διάστημα ζούσα σε παράνοια. Με απειλούσαν και δεν ήξερα εάν θα δεχόμουν επίθεση από την ακροδεξιά ή από κάποιον που θα ήθελε να υπερασπιστεί τα συναισθήματα των οικογενειών των θυμάτων.
Σας έχει επηρεάσει ο Χανς Κρίστιαν Αντερσεν;
Δεν ανήκω στη σκανδιναβική παράδοση. Πιο πολύ με έχει επηρεάσει το αρχαίο ελληνικό δράμα όπου σίγουρα καθρεφτίζονταν οι κοινωνικές συγκρούσεις.
Η εικόνα των Δανών για τους Ελληνες;
Πριν έρθω, νόμιζα ότι θα έβλεπα παντού ζητιάνους. Στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο ακούμε συνέχεια για δύο πράγματα: για ανθρώπους που έχουν χάσει τη δουλειά τους και για τη Χρυσή Αυγή. Αλλά έχουμε κάνει πολλές φορές διακοπές στην Ελλάδα και νομίζω ότι είμαστε αρκετά έξυπνοι για να βλέπουμε ότι κάποιο λάθος έχει γίνει στην αντιμετώπιση της χώρας σας όλο αυτόν τον καιρό.
Η ελληνική ή η δανέζικη φέτα είναι καλύτερη;
Μεγάλωσα τρώγοντας ελληνική φέτα. Δεν ξέρω πώς καταφέραμε εμείς να γίνουμε τόσο μεγάλη αγροτική οικονομία με τεράστια παραγωγή φέτας, αλλά δεν νομίζω ότι είναι δίκαιο που δεν μας επιτρέπουν πια να την αποκαλούμε με το όνομά της.