Η αρχή «αυτού που θα είναι μια δύσκολη διαδικασία» χαρακτηρίζει την αλλαγή πολιτικής σε σχέση με τη μετανάστευση, ο Περιφερειακός Εκπρόσωπος για την Ευρώπη του Γραφείου του Υπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Γιαν Γιάραμπ.
Μιλώντας στην «Κ» λίγο πριν βρεθεί στη χώρα μας προκειμένου να συναντηθεί με μέλη του υπουργικού συμβουλίου και να επισκεφθεί το κέντρο κράτησης της Αμυγδαλέζας, ο κ. Γιάραμπ τονίζει ότι δεν αρκεί η απελευθέρωση των μεταναστών από τα κέντρα κράτησης, ενώ καλεί για διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών ανεξάρτητα από το καθεστώς των γονιών τους.
– Δηλώσατε ικανοποιημένος από τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης σχετικά με τη μετανάστευση, όπως την κατάργηση της αστυνομικής επιχείρησης «Ξένιος Ζευς», το κλείσιμο ή μετατροπή σε ξενώνες των κέντρων κράτησης, αρχής γενομένης από την Αμυγδαλέζα, τη χορήγηση ιθαγένειας στα παιδιά μεταναστών που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα. Ποια άλλα μέτρα θεωρείτε ότι θα πρέπει απαραιτήτως να ληφθούν ούτως ώστε να επιτευχθεί ο πλήρης σεβασμός της χώρας μας στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις διεθνείς συμβάσεις όσον αφορά στο θέμα των μεταναστών και των προσφύγων;
Πράγματι, το Γραφείο μας έχει χαιρετίσει τις πρώτες εξαγγελίες της κυβέρνησης σχετικά με τη νέα κατεύθυνση της μεταναστευτικής πολιτικής. Κατά την επίσκεψή μου στην Αθήνα, θα ήθελα να μάθω περισσότερα για τις προβλεπόμενες αλλαγές πολιτικής. Το Γραφείο μας είναι έτοιμο να γίνει εποικοδομητικός εταίρος της κυβέρνησης σε αυτές τις μεταρρυθμίσεις. Φυσικά καταλαβαίνουμε ότι αυτή είναι μόνο η αρχή αυτού που χωρίς αμφιβολία θα είναι μια δύσκολη διαδικασία. Οπως είχε δηλώσει ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Μεταναστών στην έκθεσή του το 2013, η Ελλάδα θα πρέπει να βελτιώσει το επίπεδο της εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα όλων όσοι εργάζονται στον τομέα της μετανάστευσης -μεταξύ των οποίων τους δικαστές, τους δικηγόρους, τους αστυνομικούς, τους συνοριοφύλακες και το προσωπικό στα υφιστάμενα κέντρα κράτησης. Κάλεσε επίσης την κυβέρνηση να ενισχύσει τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που μπορούν να προσφέρουν εναλλακτικές στην κράτηση, χωρίς ομως να θέτει όλη την ευθύνη σε αυτές τις ΜΚΟ. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι η ελληνική κοινωνία έχει αναλάβει πολλές πρωτοβουλίες αλληλεγγύης για τους ανθρώπους σε ανάγκη, μεταξύ των οποίων και οι μετανάστες.
Τα δικαιώματα των παιδιών αποτελούν επίσης μείζονα προτεραιότητα για εμάς: η διασφάλιση του συμφέροντος του παιδιού θα πρέπει να πρωταρχικό μέλημα, ανεξάρτητα από το καθεστώς του. Ολο και περισσότεροι συμφωνούν ότι ένα παιδί δεν θα πρέπει ποτέ να κρατείται λόγω του καθεστώτος μετανάστευσης των γονιών του, και θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στην εκπαίδευση και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη χωρίς το φόβο της αναφοράς τους στις αρχές. Και ίσως ακόμα πιο σημαντικό: όπως λέμε σε πολλά κράτη, η παράτυπη είσοδος σε έδαφος δεν θα έπρεπε να είναι ποινικό αδίκημα. Η ποινικοποίηση της παράτυπης μετανάστευσης είναι δυσανάλογο μέτρο και οδηγεί σε αναίτια κράτηση ενώ αυξάνει και την τρωτότητα των μεταναστών σε άλλη κακοποίηση.
– Βλέπετε σήμερα σκιές στη διαδικασία απελάσεων από τις ελληνικές αρχές; Πώς βλέπετε την ύπαρξη του φράκτη του Έβρου; Σας προβληματίζει το γεγονός ότι ο φράκτης εμποδιζει την είσοδο και προσφύγων που θα ζητούσαν πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου;
Γνωρίζω τις ανησυχίες που έχουν εκφράσει ανεξάρτητοι φορείς ότι δεν γίνεται αυτόματος δικαστικός έλεγχος των διαταγών απέλασης και ότι η πρόσβαση σε διερμηνείς και δικηγόρους δεν είναι πάντα εγγυημένη. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αναγκαστικές επαναπροωθήσεις ατόμων σε χώρες όπου υπάρχει κίνδυνος διώξεων ή άλλων σοβαρών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το Γραφείο μας επίσης μοιράζεται την ανησυχία του Επιτρόπου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης Νιλς Μουιζνιεκς για την πρακτική της κράτησης μεταναστών «με σκοπό την απέλαση» ακόμα και σε περιπτώσεις που προφανέστατα δεν μπορούν να απελαθούν -για παράδειγμα γιατί προέρχονται από χώρες σε εμπόλεμη κατάσταση. Η κράτηση ατόμων που δεν μπορούν να γυρίσουν πίσω δεν επιτελεί κανένα σκοπό και απλώς τραυματίζει τον μετανάστη. Δεν έχω δει το φράκτη του Εβρου και δεν θα βρεθώ στην περιοχή κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου. Ωστόσο είναι σαφές ότι ένας φράκτης αποτελεί εμπόδιο και για άτομα που έχουν ανάγκη διεθνή προστασία. Επιπλέον, είναι πιθανό ότι η ενίσχυση των χερσαίων συνόρων έχει οδηγήσει περισσότερους μετανάστες να διαλέξουν την πιο επικίνδυνη θαλάσσια οδό, με αποτέλεσμα την απώλεια ζωών.
– Έχουν υπάρξει πάμπολλες καταγγελίες για τις συνθήκες διαβίωσης στα κέντρα κράτησης μεταναστών. Έχετε εικόνα βελτίωσης της κατάστασης;
Εχουν υπάρξει μάλιστα και πολλές σχετικές αποφάσεις από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Καθώς δεν έχω επισκεφθεί ακόμα κάποιο από αυτά τα κέντρα, μπορώ απλώς να πω ότι φαίνεται να υπάρχει σύγκλιση στο ότι έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες βελτίωσης της κατάστασης -ωστόσο οι συνολικές συνθήκες παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ακατάλληλες. Και πάνω από όλα, η κράτηση είναι στέρηση της ελευθερίας. Κατά συνέπεια η προβλεπόμενη μεταστροφή σε εναλλακτικές της κράτησης είναι πάνω από καλοδεχούμενη. Ωστόσο πρέπει να είμαι σαφής: η συνολική μεταρρύθμιση του συστήματος αποτελεί μεγάλη πρόκληση. Δεν μπορεί να «λυθεί» απλώς με την απελευθέρωση των μεταναστών από τα κέντρα κράτησης, αφήνοντάς τους εξαθλιωμένους, άστεγους, χωρίς πρόσβαση σε φαγητό και ιατρική και κοινωνική μέριμνα.
– Αναφέρετε ότι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών υπήρξαν για πολύ καιρό πηγή ανησυχίας για το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Πώς θα χαρακτηρίζατε τη συνεργασία σας τα προηγούμενα χρόνια με τις ελληνικές αρχές;
Το Γραφείο του Υπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα έχει υπάρξει σε συχνό διάλογο με τις ελληνικές αρχές -και θα ήθελα να τονίσω, όχι μόνο σε σχέση με τα δικαιώματα των μεταναστών και των προσφύγων. Εχουμε επίσης συζητήσει τον αντίκτυπο της οικονομικής κρίσης και των μέτρων λιτότητας τα οποία έχουν θέσει υπό αμφισβήτηση οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα για πολλούς ανθρώπους στην Ελλάδα και ιδίως στις πιο ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού. Μία από αυτές είναι η μειονότητα των Ρομά -διακρίσεις από την αστυνομία, αναγκαστικές εκκενώσεις και κοινωνική περιθωριοποίηση. Από την άλλη πλευρά, το Γραφείο μας είχε εντυπωσιαστεί από μεταρρυθμίσεις που είχαν αναπτυχθεί ήδη από τη δεκαετία του ’90, από την υπόθεση της Λέρου, στο τομέα της μετάβασης από τα κλειστά άσυλα σε κοινωνικές δομές για άτομα με νοητικές και ψυχικές διαταραχές. Το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» έχει υπάρξει μάλιστα πρότυπο για πολλές άλλες χώρες σε τέτοια μετάβαση. Δυστυχώς, πρόσφατα αυτά τα επιτεύγματα έχουν υπονομευθεί από τις δραματικές περικοπές του προϋπολογισμού στο τομέα της πρόνοιας. Σε αυτό το πλαίσιο, θα ήθελα να εκφράσω το θαυμασμό μου και την υποστήριξη μου στο έργο του Ελληνα Συνηγόρου του Πολίτη στον έλεγχο στις πολύ συχνά προβληματικές συνθήκες των δομών για παιδιά με αναπηρίες όπως αυτού των Λεχαινών. Σε ό,τι αφορά τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, οι ελληνικές αρχές γνωρίζουν τους προβληματισμούς που έχουν εκφράσει διάφοροι διεθνείς και ευρωπαϊκοί φορείς. Ωστόσο, το εθνικό σχέδιο για το Ασυλο και τη Διαχείριση των Μεταναστευτικών Ροών αναγνώρισε το χτίσιμο νέων κέντρων κράτησης ως «ισχυρό μήνυμα σε υπηκόους τρίτων χωρών που θέλουν να περάσουν παράτυπα στην Ελλάδα…» που θα τους προειδοποιήσει ότι «θα συλληφθούν, θα κρατηθούν και θα επιστρέψουν στις χώρες προέλευσής τους». Ελπίζω ότι αυτό θα αλλάξει τώρα.
– Η τραγωδία στο Φαρμακονήσι «έκλεισε» με την καταδίκη ενός νεαρού Σύρου σε 145 χρόνια φυλάκισης, με την ακτοφυλακή να παραμένει στο απυρόβλητο. Αντίστοιχα, η υπόθεση της Μανωλάδας έκλεισε με την -ουσιαστική- αθώωση εργοδότη και επιστατών. Σας προβληματίζουν αυτές οι εξελίξεις;
Είναι δύσκολο προφανώς να σχολιάσω αποφάσεις δικαστηρίων. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να πω ότι έμεινα έκπληκτος όταν διάβασα για την 145ετή κάθειρξη του νεαρού Σύρου. Δεν ήταν το πλοίο υπό τον έλεγχο της ακτοφυλακής όταν βυθίστηκε; Επιπλέον αυτή δεν φαίνεται να είναι μια μεμονωμένη περίπτωση, αλλά ένα παράδειγμα της δρακόντειας προσέγγισης σε φερόμενους διακινητές. Οπως έχει σημειώσει ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ στην έκθεση του 2013, υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τη δίωξη ανηλίκων έως και 15 ετών ως «διακινητές». Σε ό,τι αφορά την υπόθεση της Μανωλάδας, δεν θα ήθελα να προβώ σε εικασίες σχετικά με τον πυροβολισμό ή για τη σοβαρή εργασιακή εκμετάλλευση που είχε προηγηθεί. Θα ήθελα όμως να τονίσω ότι οι εργοδότες παράτυπων μεταναστών θα πρέπει να διώκονται με βάση την ευρωπαϊκή οδηγία περί επιβολής κυρώσεων σε εργοδότες. Ετσι δεν μπορώ να καταλάβω πώς ο ιδιοκτήτης μπορεί να έμεινε ατιμώρητος, ακόμα και αν δεν είχε λάβει χώρα η εκμετάλλευση ή η επίθεση.
-Πώς πιστεύετε ότι πρέπει να κινηθεί η Ελλάδα στο θέμα του συμφώνου συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια;
Το Γραφείο μας έχει δεσμευτεί στην αντιμετώπιση των διακρίσεων που αφορούν το σεξουαλικό προσανατολισμό και τη ταυτότητα φύλου. Μολονότι δεν υπάρχουν δεσμευτικές προϋποθέσεις υπό τη διεθνή νομοθεσία για αναγνώριση των ενώσεων μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, το Γραφείο μας έχει καλωσορίσει εξελίξεις που αφορούν γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης σε πολλές χώρες μέλη της ΕΕ. Συστήνουμε στην Ελλάδα να αναγνωρίσει το σύμφωνο συμβίωσης καθώς αποτελεί σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση της πλήρους ισότητας.