Ο Αλεν Φράνσες (Allen Frances), Αμερικανός ψυχίατρος, καθηγητής και ψυχαναλυτής, διετέλεσε πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής που συνέγραψε το DSM-3, την αναθεώρησή του και το DSM-4, τη διαγνωστική κλίμακα ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών. Συναντηθήκαμε ένα ζεστό μεσημέρι στο κέντρο της Αθήνας. Οι εξελίξεις δεν είχαν γίνει ακόμα ραγδαίες, αλλά η έγνοια του ήταν για την Ελλάδα και τους Ελληνες ― εξάλλου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και η γιαγιά του, από την πλευρά της μητέρας, ήταν από τα Ιωάννινα. Δεν ήθελε μόνο να μεταφέρει τις γνώσεις του, αλλά να μάθει τι ακριβώς συμβαίνει στη χώρα μας. Με αφορμή το βιβλίο του «Η διάσωση του φυσιολογικού DSM-5: το δριμύ κατηγορώ ενός ψυχιάτρου» (εκδόσεις Τραυλός), μίλησε για το φυσιολογικό, τις ψυχικές νόσους, την ευτυχία και για τη θεραπευτική ισχύ της αγάπης.
– Ποιος ήταν ο σκοπός σας γράφοντας το βιβλίο; Πού αποσκοπεί αυτό το δριμύ κατηγορώ για το DSM-5;
– Αυτό που με ενόχλησε με το DSM-5 ήταν ότι πολλά προβλήματα της καθημερινής ζωής θεωρήθηκαν ψυχιατρικά προβλήματα. Για παράδειγμα, εσείς εδώ στην Ελλάδα λόγω της κρίσης βιώνετε μεγάλο ποσοστό άγχους για το μέλλον και μεγάλη θλίψη για όσα χάθηκαν στο παρελθόν. Αυτό είναι φυσιολογικό. Το πρόβλημα είναι εάν θεωρήσουμε αυτό το άγχος ως ψυχιατρική διαταραχή. Το DSM-5 διευρύνθηκε τόσο πολύ, που πολλοί άνθρωποι στο φάσμα του φυσιολογικού αντιμετωπίζονται ως κλινικές περιπτώσεις. Πολλοί άνθρωποι παίρνουν φάρμακα ενώ δεν τα έχουν ανάγκη και άλλοι δεν θεραπεύονται από αυτά αλλά από την επίδραση του placebo.
– Μιλήστε μου λίγο για την επίδραση placebo.
– Οι αρχαίοι Ελληνες πρώτοι ανακάλυψαν την επίδραση placebo, η λέξη έρχεται από τα λατινικά και σημαίνει κάτι που προκαλεί ευχαρίστηση. Οταν λοιπόν οι άνθρωποι δέχονται μια θεραπεία που πιστεύουν ότι θα τους ανακουφίσει, ακόμα και εάν δεν τους πιάσει το φάρμακο ή τους βλάψει, εκείνοι θα αισθανθούν καλύτερα.
– Γιατί συμβαίνει αυτό;
– Σε περιόδους κρίσης, όπως η δική σας, πολλοί ασθενείς στις ψυχιατρικές δομές θα μπορούσαν να ζουν στην κοινωνία με κατάλληλη στέγαση και φροντίδα από εξω-νοσοκομειακούς φορείς. Και θα βελτιώνονταν. Επειδή όμως η κρίση έχει οδηγήσει στην κατάλυση του κοινωνικού ιστού, έχουμε στην Αμερική πολλούς ασθενείς που καταλήγουν άστεγοι και αφρόντιστοι και έναν μεγάλο αριθμό στις φυλακές, επειδή δεν υπάρχουν επαρκείς κλίνες. Υπάρχει ακόμα ένα σοβαρό πλεονέκτημα στην Ελλάδα. Η οικογένεια κρατά ακόμα τους δεσμούς της.
– Γιατί το DSM-5 έγινε τόσο διευρυμένο;
– Δεν θα συνέδεα ποτέ τη διεύρυνσή του με τις φαρμακευτικές εταιρείες. Οι φαρμακευτικές εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες που τους δίνονται αλλά δεν τις δημιουργούν. Το DSM-5 καταρτίστηκε από πολύ εξειδικευμένο προσωπικό. Το χρειάζεσαι αλλά δεν μπορείς να το εμπιστεύεσαι, γιατί ο εξειδικευμένος θέλει πάντα να διευρύνει την εξειδίκευσή του σε όλο το φάσμα της κοινωνίας τη στιγμή που αφορά μόνο ένα κομμάτι της, για αυτό και είναι εξειδικευμένο. Ετσι οι εξειδικευμένοι επαγγελματίες ξεκινούν από αγαθά κίνητρα -αυτά της επιστήμης τους- αλλά παίρνουν στο τέλος ανόητες αποφάσεις. Δεν συνειδητοποιούν το ρίσκο και τις επιπτώσεις. Στην προσπάθειά τους να βοηθήσουν δεν βλέπουν τις ζημίες.
– Πότε ξεκινήσατε να έχετε αμφιβολίες;
– Ο πατέρας μου μού έλεγε πάντα να είμαι προσεκτικός με τους γιατρούς και εγώ έγινα γιατρός. Στην αρχή της καριέρας μου υπήρχε μια θεωρία ότι μέσω παρατήρησης ασθενών με βαρύτερα νευρωτικά χαρακτηριστικά θα προβλέπαμε ποιοι από αυτούς θα γίνονταν σχιζοφρενείς. Αυτή είναι μια λανθασμένη και ανόητη θεωρία η οποία όμως επηρέασε την Αμερική. Οταν λοιπόν άρχισα να μελετώ βαθύτερα, είδα ότι κάναμε κακό σε ασθενείς. Επιπλέον, πέρα από τα οφέλη της ψυχιατρικής νοσηλείας, άρχισα να βλέπω και τις ζημιές και τέλος συνειδητοποίησα τη διεύρυνση κατηγοριών του DSM που αγγίζουν το φυσιολογικό φάσμα του πληθυσμού. Τα όρια ανάμεσα στο παθολογικό και στο φυσιολογικό είναι ξεκάθαρα.
– Γιατί οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν το δυσάρεστο αίσθημα της απώλειας, της θλίψης; Γιατί υπάρχει αυτή η συνεχής επιταγή για ευτυχία;
– Ενας στους πέντε στην Αμερική λαμβάνει ψυχιατρική αγωγή. Στην Ελλάδα μπορεί να είναι περίπου το ίδιο ποσοστό. Μόνο το 5% των κοινωνιών χρειάζεται πραγματικά φάρμακα. Ενα μέρος οφείλεται στις φαρμακευτικές που πείθουν γιατρούς και ασθενείς ότι τα χρειάζονται, ότι δηλαδή η ανθρώπινη δυστυχία ή το αίσθημα της θλίψης είναι ψυχική διαταραχή. Ενα μεγάλο μέρος αυτού οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι ανίκανοι να διαχειριστούν μόνοι τους τα δυσάρεστα συναισθήματα. Δεν είναι ανθεκτικοί απέναντι στον πόνο. Ας το δούμε και στη χώρα σας, όσο δύσκολα και εάν περνάτε, τα πράγματα σήμερα συνολικά είναι καλύτερα από το 1830, το 1912 ή το 1943 κ.λπ. Τα προβλήματα της ανθρωπότητας ήταν πάντα δύσκολα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να επιβιώσουμε. Και οι άνθρωποι επιβιώνουν επειδή είναι ευρηματικοί, ανθεκτικοί και ζουν σε κοινότητες, σε οικογένειες, σε φυλές. Ο ένας πρέπει να νοιάζεται για τον άλλο. Τα φάρμακα για αυτές τις περιπτώσεις δεν βοηθούν. Αλίμονο εάν δεν ήσασταν θυμωμένοι, θλιμμένοι, αγχωμένοι με όσα συμβαίνουν, είναι όμως φυσιολογικό. Δεν είναι ψυχική διαταραχή.