«Η Ελλάδα ήταν πάντα ένα σταυροδρόμι»
Συζήτηση με τον σκηνοθέτη Μενέλαο Καραμαγγιώλη για το έγκλημα και
τους μετανάστες, με αφορμή την ταινία του J.A.C.E.
Της Γιωτας Συκκα
«Oλα σε εξωθούν να γίνεις ένας παθητικός δέκτης. Πρέπει όμως να
γίνεις πομπός, να δημιουργήσεις. Πέρασε η εποχή που το λάιφ στάιλ
έδινε εντολές. Αν υπάρχει κάτι θετικό αυτή τη στιγμή είναι ότι όλοι
σου λένε: Ενεργοποιήσου. Επινόησε τα όπλα σου», λέει ο Μενέλαος
Καραμαγγιώλης. Και το J.A.C.E. είναι το δικό του όπλο. Eφτιαξε μια
ταινία που τα περιέχει όλα. Διαφθορά, εγκλήματα, μετανάστευση,
εκμετάλλευση παιδιών, εμπόριο οργάνων, πορνεία, διακίνηση
ναρκωτικών, ευαισθησία, κοινωνική και πολιτική καταγγελία. Ορφανός
είναι ο βασικός του ήρωας, ένα παιδί από το Αργυρόκαστρο. Χωρίς
γονείς, χωρίς πατρίδα, χωρίς ρίζες.
Η έβδομη απόπειρα του πενηντάχρονου πια -ας τον διαψεύδει το
νεανικό παρουσιαστικό του- Καραμαγγιώλη είναι μπλεγμένη σε τεράστια
οικονομικά ανοίγματα, «800 χιλ. ευρώ», λέει και ο ίδιος με δέος.
Αλλά με ένα επιτελείο εξαιρετικών ηθοποιών. «Πάσχισα να έχει μια
ιστορία με εξέλιξη, μια δομή. Βεβαίως πήρα πολλά αφηγηματικά ρίσκα.
Εχει όμως και ένα καινούργιο είδος ήρωα. Εναν αντιήρωα». Μεγαλώνει
πιστεύοντας ότι είναι Ελληνας και κάποτε θα πάει στην Ελλάδα, αλλά
παραμένει ξένος κι εδώ και εκεί, σχεδόν καταδικασμένος.
«Ζούμε σε ένα σημείο της Ευρώπης όπου τα τελευταία 30 χρόνια τα
σύνορα αλλάζουν ραγδαία. Αυτό δημιουργεί μια πλαστή εικόνα τι θα
πει ντόπιο, τι θα πει εθνικό που αυτή τη στιγμή έχει δημιουργήσει
και περίεργα φαινόμενα στην πλάνη της Χρυσής Αυγής».
– Πόσο εύκολα σας ξανοίχτηκαν τα θύματα σ’ αυτές τις ιστορίες;
– Οι άνθρωποι εξομολογούνται όταν σε εμπιστεύονται. Για την ταινία
έγινε τεράστια έρευνα με τη βοήθεια αστυνομικών οι οποίοι έζησαν
αυτές τις καταστάσεις και με οδήγησαν σε θύματα.
– Και η επαφή με τους θύτες;
– Την ώρα που μιλάς μαζί τους πρέπει να συγκρατήσεις την οργή σου
για να πας πιο μέσα, να δεις πιο πολλά. Ηταν μια κατάδυση
συναρπαστική και βασανιστική, ειδικά όταν συνειδητοποιείς ότι ζούμε
σε έναν ασφαλή μικρόκοσμο.
– Υπάρχει κάτι που δεν θα ξεχάσετε ποτέ;
– Μικρές λακωνικές φράσεις, τρεις λέξεις μέσα σε σιωπές. Το ερώτημά
τους που προσπαθούσα να απαντήσω σε όλη τη διάρκεια: «Γιατί να
γίνει η ζωή μου ταινία;».
– Τι σας έλεγαν οι Αλβανοί καλλιτέχνες για το σενάριο, όταν έπρεπε
να παρουσιάσουν τους συμπατριώτες τους κτηνώδεις;
– Εκτός Ελλάδας δεν υπήρχε καμία προκατάληψη ότι δείχνεις τη φυλή
μας να έχει καλούς ή κακούς. Αντιθέτως αυτό υπήρχε εντός Ελλάδας:
«Μα, θα μιλήσεις για αστυνομικούς που χρηματίζονται;».
– Αλλαξε ο τρόπος που βλέπετε όλα όσα συμβαίνουν στον Αγιο
Παντελεήμονα κ.α.;
– Η επαφή με όλο αυτόν τον κόσμο μού έδειξε πως όταν κάποιος
γίνεται παρίας και παραβατικός κάτι τον έσπρωξε σ’ αυτό, δεν είναι
επιλογή ζωής. Η Ελλάδα ήταν πάντα ένα σταυροδρόμι. Το θέμα δεν
είναι ποιοι έρχονται και ποιοι φεύγουν, αλλά τι επιτρέπεται σ’
αυτούς τους ανθρώπους να κάνουν ώστε να διεκδικήσουν μια πιο
κανονική ζωή.
– Τι σας τρομάζει σήμερα;
– Ο εμφύλιος ρατσισμός των Ελλήνων. Είμαστε τόσο πολύ διαιρεμένοι
που δεν μπορούμε να δεχτούμε τίποτα καινούργιο.
– Φαίνεται αυτό στην καθημερινότητα;
– Υπάρχει μια τάση αγένειας που είναι σοκαριστική. Αργείς να
ξεκινήσεις ένα δευτερόλεπτο στο φανάρι και πίσω σου ουρλιάζουν λες
και έχεις σκοτώσει. Αυτό με ανησυχεί πιο πολύ από το ότι οι Ελληνες
στη δεκαετία του ’90 -μετά δέκα αιώνες- έγιναν ρατσιστές.
– Θα γυρίζατε μια ταινία για τη Χρυσή Αυγή;
– Οταν μια μέρα βγήκα από κάτι φωνές στο μπαλκόνι και είδα στον
πεζόδρομο που ζω απέναντι στημένους μια ομάδα μοτοσικλετιστών με τα
χέρια σε ναζιστικό χαιρετισμό να φωνάζουν, θέλησα να αποτυπώσω την
εικόνα στο κινητό μου. Δεν πρόλαβα. Θα ήθελα πολύ να την κάνω
ταινία, ειδικά όταν έφυγαν τρέχοντας πάνω στον πεζόδρομο. Οι
θεματοφύλακες μιας νομιμότητας και καθαρότητας διαμαρτύρονταν
παρανομώντας και απειλώντας. Είναι ένα καυτό θέμα, που δεν ξέρω
κατά πόσο είμαστε ώριμοι να το διαχειριστούμε.
Οταν δυσκολεύομαι, βλέπω ταινίες
Από μικρός ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης ήθελε να κάνει μια δουλειά που
να έχει σχέση με τους ηθοποιούς. Η μεγαλύτερη χαρά του ήταν να
παρακολουθεί εικόνες τις οποίες χρησιμοποιούσε αργότερα στους
κόσμους που ήθελε στα παιχνίδια του. Ο κινηματογράφος ήρθε νωρίς
στη ζωή του, γιατί είχε μεγαλύτερε αδέρφια που τον έβαζαν ακόμη και
στις ακατάλληλες ταινίες. «Ηταν η μεγάλη αποκάλυψη στη ζωή μου.
Μέχρι που σχεδίασα να φύγω από το σπίτι μου στη Θήβα και να έρθω
στην Αθήνα για να βλέπω ταινίες». Κάθε φορά που βασανιζόταν με
πράγματα που πρέπει να λύσει ένας έφηβος, ένιωθε πως την απάντηση
τη δίνει η εικόνα στο πανί. «Ακόμη και τώρα όταν δυσκολεύομαι, τη
λύση τη βρίσκω σε μια ταινία. Και όταν βρέθηκα να δουλεύω με τον
μάγο των εικόνων τον Δημήτρη Μαυρίκιο, για τα γεφύρια του Ιονίου,
ανακάλυψε πως η σύνθεση των εικόνων μπορεί να διηγηθεί μια
ιστορία.
Εκτοτε αναλαμβάνει όλο και μεγαλύτερα ρίσκα. «Η διαδικασία μιας
ταινίας είναι οδυνηρή, απαιτεί χιλιάδες συμβιβασμούς, ευελιξία».
Τον εξοργίζει η λογιστική αντιμετώπιση των ταινιών. «Ενας άνθρωπος
που ζει στο κόκκινο», μου είπαν γι’ αυτόν πριν τον συναντήσω. Εχει
τσαγανό. Τρεις ώρες ταινία για μια πραγματικότητα που κλείνουμε τα
μάτια στην Ελλάδα των περικοπών.
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ