Ο Αλέξης Σταμάτης μετράει σημαντικό εκδοτικό έργο. Ανήκει στους συγγραφείς που έχουν το δικό τους σταθερό κοινό, ενώ αρκετά από τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί στο εξωτερικό. Η ίδια η ζωή του έχει υλικό μυθιστορηματικό. Με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο, το «Βιβλίο της βροχής», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη, επιχειρήσαμε μια περιδίνηση σε γόνιμες προσωπικές στάλες βροχής και παρ’ ολίγον καταστροφικές καταιγίδες.
– Με τι αφορμή γράψατε το «Βιβλίο της βροχής»;
– Την ιδέα τη δουλεύω καιρό. Το βασικό στοιχείο είναι το καταλυτικό που μπαίνει στη ζωή μας. Οι ήρωες συνδέονται μεταξύ τους κυρίως επειδή οι περισσότεροι μένουν στην ίδια πολυκατοικία. Αυτό έγινε με αφορμή τη δική μου πολυκατοικία, που μένω, όπου υπάρχει μια ταξική διαστρωμάτωση. Στο υπόγειο έμενε ο μετανάστης, στον πρώτο ο φοιτητής, πιο πάνω ο δημόσιος υπάλληλος κ.ο.κ. Οι ήρωές μου έχουν διάφορα θέλω, βρίσκονται σε κάποιες συνθήκες ή θα βρεθούν σε κάποιες συνθήκες, και ξαφνικά στις 12 το μεσημέρι θα πέσει μια καταιγίδα –η χειρότερη που έχει πέσει στην Αθήνα τα τελευταία χρόνια– και θα κρατήσει 3 ώρες και 14 λεπτά.
– Είναι πραγματικό γεγονός…
– Το έψαξα και έχει συμβεί. Διότι αναζήτησα και τη λειτουργία της καταιγίδας. Φυσικά έχει μπει και το μυθοπλαστικό στοιχείο, αλλά έχουν πέσει καταιγίδες σε ηλιόλουστες ημέρες και έχουν λειτουργήσει, όπως στο μυθιστόρημα, καταλυτικά. Η βροχή εν προκειμένω επεμβαίνει στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων και τους αλλάζει με κάποιον τρόπο.
– Ποια είναι η δική σας σχέση με τα φυσικά φαινόμενα;
– Το νερό που πέφτει από τον ουρανό μπορεί να είναι μελαγχολικό, ευεργετικό, αλλά μπορεί να είναι και καταστροφικό. Εχω μια ιδιαίτερη σχέση με το νερό, το οποίο είναι το μόνο στοιχείο που μας επιτρέπει, ως φιλοξενούμενους, να λειτουργήσουμε έστω για λίγο εντός του. Από παιδί έκανα πολλές βουτιές και μένοντας στον βυθό είχα την αίσθηση ότι βρίσκομαι σε άλλο κόσμο. Από νωρίς στη ζωή μου είχα μια αίσθηση ότι βρίσκομαι εντός και εκτός μαζί. Βίωνα μια ειδική σχέση με την πραγματικότητα, μια απόσχιση, η πραγματικότητα δεν μου ήταν αρκετή. Αυτό ως παιδί με μπέρδευε. Η ανάγκη μιας επιθυμίας ολοκληρωτικής που δεν μπορούσε να ικανοποιηθεί.
– Είχε σχέση αυτό με το επάγγελμα της μητέρας σας; (σ.σ. η Μπέτυ Αρβανίτη)
– Οχι καμία. Γιατί εγώ κατάλαβα τι δουλειά κάνει η μητέρα μου όταν με πρωτοπήγε να δω ένα γύρισμα. Αυτό λειτούργησε πάρα πολύ θετικά σε άλλα πράγματα, γιατί είδα από πολύ νωρίς την «κουζίνα» του καλλιτέχνη.
– Νιώθατε μόνος μικρός;
– Είχα δύσκολη παιδική ηλικία. Μεγάλωσα μέχρι τα 3 μου με τη μητέρα μου, από τα 3 ώς τα 13 έμεινα με τον πατέρα μου και μετά τα 13 ώς τα 18 ξανά με τη μητέρα μου και μετά μόνος μου. Ηταν ένας αποτυχημένος γάμος, ένα δύσκολο διαζύγιο, και μια διεκδίκηση περίεργη που κατέληξε στο να με αναλάβει ο πατέρας μου. Μέσα μου αισθανόμουν ότι οι μεγάλοι έχουν άδικο. Και η δική μου αγωγή αποφάσισα να γίνει μέσα από τα βιβλία. Ετσι οικειοποιήθηκα διάφορους ήρωες λογοτεχνικούς. Το καλό και των δύο γονιών μου ήταν ότι ήταν φιλότεχνοι και με μεγάλες βιβλιοθήκες. Στο σχολείο τα βρήκα σκούρα, διότι βαριόμουν και ήμουν υπερκινητικός.
– Δύσκολη εφηβεία;
– Στην Α’ γυμνασίου πήγα στη μητέρα μου, άλλαξε τότε το εκπαιδευτικό σύστημα, που πήγε περισσότερο προς την παπαγαλία και εγώ ανακάλυψα το ροκ και τους καταραμένους ποιητές. Επιπλέον, η μητέρα μου με είχε ελεύθερο. Αρχισε από τότε αυτή η απόσχιση με τον εαυτό να μη γίνεται πολύ ευχάριστη. Δεν έπαιρνα πλέον απαντήσεις. Κατάθλιψη δεν έπαθα, πρώτον γιατί είχα περάσει αντικειμενικά δύσκολες συνθήκες και δεύτερον, γιατί έχω μια εγγενή αισιοδοξία, που λέει ότι στο τέλος πάντα θα τα καταφέρουμε. Εκ των υστέρων, σκέφτομαι ότι ήταν μια άμυνα, που με έσωσε τελικά. Γιατί με οδήγησε στη γνώση.
– Σπουδάσατε αρχιτεκτονική. Ηταν και ο πατέρας σας αρχιτέκτονας;
– Ναι, αλλά δεν νομίζω ότι με επηρέασε σε αυτό. Την αρχιτεκτονική την είχα μυθοποιήσει, τη νόμιζα τέχνη, και έκανα πολύ ωραίες σπουδές. Το αίσθημα όμως της ονειροφαντασίας και της ανεπαρκούς πραγματικότητας είναι εργαλεία του συγγραφέα.
– Σε όλα τα βιβλία σας, και ιδίως σε αυτό, περιγράφετε τις δυσκολίες της σχέσης με τη γυναίκα.
– Σε αυτό το βιβλίο περιγράφω πολλές εκδοχές γυναικών. Εγώ πιστεύω αυτό που έχει πει ο Μπόρχες, ότι όλα είναι αυτοβιογραφία. Τα αναγνώσματά μου από παιδί είχαν πολύ υλικό από ιππότες και νεράιδες, κυριαρχούσε ένας άκρατος ρομαντισμός και αυτό με οδήγησε ασυνείδητα στην κατασκευασμένη εικόνα γυναίκας-νεράιδας. Στην αναζήτηση μιας ρομαντικής, αιθέριας γυναίκας. Εμπαινα σε διάφορες σχέσεις που νόμιζα ότι υπήρχε αυτό το στοιχείο, επένδυα, μυθοποιούσα την κατάσταση και πολύ γρήγορα το κορίτσι απεκδυόταν αυτά τα χαρακτηριστικά, και η σχέση τέλειωνε. Αυτή τη στιγμή η ζωή μου δεν έχει ανάγκη μυθοποίησης.
– Τι αναζητούσατε από αυτή τη νεράιδα; Αν σκεφτεί κανείς τη θεραπευτική διάσταση του έρωτα.
– Νομίζω τον ίδιο τον έρωτα. Αυτή την πανίσχυρη δύναμη. Αναζητούσα αυτό το συντροφικό πλάσμα που μπορεί μαζί μου να μοιραστεί τον ίδιο ανυψωμένο κόσμο και ταυτόχρονα να πατάει δυνατά στη γη. Να μοιραζόμαστε το διονυσιακό και το απολλώνιο με αρμονία.
– Δύσκολες όψεις του εαυτού σας;
– Πολλές. Αυτή η αναζήτηση ισορροπίας στην εφηβεία μου δημιούργησε μεγάλες ανασφάλειες και ατολμίες. Αυτό ήταν σε μεγάλη κόντρα με αυτό που ήμουν. Γιατί πραγματικά ήμουν μια χαρά παιδί. Αλλά η ανασφάλεια με κρατούσε πίσω. Εκεί στα μέσα του γυμνασίου και μαζί με την ταύτιση με τους καταραμένους ήρωες μπήκε γερά το αλκοόλ. Το οποίο κατεύναζε την ανασφάλεια. Είπατε πριν για μοναξιά, όλα αυτά τα ρύθμιζα μόνος, ήταν εντελώς μια δική μου συνθήκη.
– Υπήρξε κάποιος που έβλεπε αυτό που περνούσατε τότε;
– Οχι κανένας. Κάποια συμπτώματα μεν, αλλά κανένας δεν είχε πάρει είδηση ότι είχα γίνει βαριά αλκοολικός. Στην Αγγλία διογκώθηκε. Το θέμα ήταν ότι ταυτόχρονα ήμουν απόλυτα λειτουργικός. Ετσι κύλησαν και τα πρώτα χρόνια επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Συνολικά εκεί ήμουν δέκα χρόνια. Εφτασα κοντά στον θάνατο. Για να θεραπευθώ έπρεπε να το αποδεχθώ και να αρχίσω ψυχανάλυση.
«Θέλω να αφεθώ στη ζωή»
– Αισθανόσασταν παντοδύναμος;
– Δεν ήμουν αυτοκαταστροφικός. Εγώ ανήκω στην περίπτωση που λέει ο Κιθ Ρίτσαρντς, εμένα δεν με πιάνουν τα ναρκωτικά. Δεν πίστευα ότι θα πεθάνω. Και κάτι έγινε και σώθηκα. Και μόλις απεξαρτήθηκα, έκοψα την αρχιτεκτονική και άρχισα τη σχέση μου με το γράψιμο. Από αυτή την άποψη, νιώθω ότι μου έκανε διπλό καλό, όχι μόνο γιατί σώθηκε η υγεία μου.
– Σκεφτήκατε ποτέ να κάνετε δικό σας παιδί;
– Ποτέ στο παρελθόν δεν το είχα σκεφτεί. Μπορεί να είχα ζωτικά ψεύδη, αλλά ποτέ δεν πίστευα ότι μπορεί να υπάρξει εκεί παιδί. Αλλωστε, ήμουν παιδί χωρισμένων γονιών. Είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που νιώθω ότι αυτή η περιπέτεια με αφορά. Θέλω να αφεθώ στη ζωή.
– Σε αυτή σας την επιθυμία τι ρόλο έχει ο παντοδύναμος έφηβος που υπήρξατε;
– Ο παντοδύναμος έφηβος καταρρακώθηκε. Στη ζωή μου έχω δει και τα δύο πρόσωπα του Ιανού. Τώρα νιώθω ότι υπάρχει μια καλώς εννοούμενη αρμονία. Οι συγκυρίες με πήγαν σε μια τρελή ζωή. Η βάση μου είναι πολύ πιο αρμονική.
– Λέτε στο βιβλίο σας: «Ο άνθρωπος που είμαι, γίνομαι».
– Είναι πολύ εύστοχη για μένα αυτή η φράση. Αυτό που με κράτησε ήταν ένας ισχυρός διάλογος με τον εαυτό μου, ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές. Και η σχέση με τον άνθρωπο. Οι άνθρωποι λειτούργησαν ως φάροι και ως σύμμαχοι.
Η Μαριαλένα Σπυροπούλου θα συνομιλήσει με τον Αλέξη Σταμάτη στο βιβλιοπωλείο Booktalks (Αρτέμιδος 47 & Αγίου Αλεξάνδρου 58, Παλαιό Φάληρο), την Πέμπτη 18 Φεβρουαρίου και ώρα 7.30 μ.μ.
Το τελευταίο μυθιστόρημα του Αλέξη Σταμάτη «Το βιβλίο της βροχής» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη, όπως και όλα του τα προηγούμενα βιβλία.