Επιβεβαιώνοντας τον μύθο που θέλει τους Ελληνες να αριστεύουν «κατά μόνας» και ας μην ευδαιμονούν ποτέ συλλογικά, ένας νέος Ελληνας επιστήμονας βρίσκεται στον δρόμο για μια ιδιαιτέρως ελπιδοφόρο ανακάλυψη για την παγκόσμια ιατρική κοινότητα. Ο λόγος για τον Γκίκα Μαγιορκίνη, λέκτορα Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής, ο οποίος τον περασμένο Μάρτιο παρουσίασε στο παγκόσμιο συνέδριο Ανθρώπινων Ρετροϊών στο Τόκιο την έρευνά του, σύμφωνα με την οποία ο ρετροϊός Κ, που πιθανόν να σχετίζεται με σοβαρές ασθένειες όπως ο καρκίνος, με λοιμώξεις και με αυτοάνοσα νοσήματα, ήταν ενεργός έως πριν από 5.000 χρόνια και ενδεχομένως να πολλαπλασιάζεται μέχρι και σήμερα. Βραβευμένος το 2012, με το βραβείο Marie Curie της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην κατηγορία «ελπιδοφόρο ερευνητικό ταλέντο» για την εργασία του, τότε, στην ανίχνευση του τρόπου διάδοσης του ιού της ηπατίτιδας C (HCV), ο κ. Μαγιορκίνης πέντε χρόνια μετά, επιβεβαιώνει τον τίτλο που έλαβε. Πλέον, ύστερα από επτά χρόνια παραμονής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ο 39χρονος σήμερα γιατρός, ακολουθώντας αντίστροφη πορεία από τη γενιά του brain drain επέστρεψε στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αυτή η πτυχή της πορείας τού κ. Μαγιορκίνη, βγάζει το δικό της επιμύθιο, καθώς δείχνει πως το τρένο της επιστροφής μιας γενιάς που μπορεί να προσφέρει πολλά δεν έχει –ακόμα– οριστικά χαθεί.
– Tον περασμένο Μάρτιο παρουσιάσατε στο παγκόσμιο συνέδριο Ανθρώπινων Ρετροϊών στο Τόκιο τις ενδείξεις από την έρευνά σας γύρω από τον ενδογενή ρετροϊό Κ. Περί τίνος πρόκειται; Είναι κάποιος «αρχαίος» ιός που αποτελεί κίνδυνο μέχρι σήμερα;
– Ο ιός Κ μόλυνε τους προγόνους μας για πρώτη φορά 30 εκατ. χρόνια πίσω. Στο Τόκιο παρουσιάσαμε στοιχεία ότι ο εν λόγω ιός ήταν ενεργός μέχρι και τουλάχιστον 5.000 χρόνια πίσω, δηλαδή σε ιστορικούς χρόνους. Εχουμε δηλαδή στατιστικές ενδείξεις ότι πιθανότατα εξακολουθεί να πολλαπλασιάζεται μέχρι και σήμερα. Αυτό που λείπει είναι οι βιολογικές ενδείξεις του πολλαπλασιασμού σήμερα και αυτές θα τις αναζητήσουμε με το πρόγραμμα των 100.000 γονιδιωμάτων. Ενας τέτοιος ρετροϊός που πολλαπλασιάζεται είναι κίνδυνος για τον άνθρωπο.
– Πότε πιστεύετε ότι θα έχετε καταλήξει σε πιο ασφαλή συμπεράσματα και τι οφέλη μπορεί να υπάρχουν για έναν ασθενή;
– Τα επόμενα 3-4 χρόνια θα είναι κρίσιμα για να αξιολογήσουμε τις βιολογικές ενδείξεις της ενεργότητας του ιού Κ. Επί του παρόντος, είναι δύσκολο να αντιληφθούμε το όφελος για την ανθρώπινη υγεία, αλλά αναμένουμε να έχει συνέπειες για ένα ευρύ φάσμα ασθενειών όπως ο καρκίνος, λοιμώξεις, αυτοάνοσα καθώς και νευρολογικά νοσήματα.
– Πρόσφατα κληθήκατε από την επιστημονική επιθεώρηση Trends in Microbiology να σχολιάσετε τα ευρήματα άλλης ερευνητικής ομάδας περί ενός αρχαίου ενδογενούς ρετροϊού που παράγεται στον πλακούντα. Ο συγκεκριμένος ρετροϊός έχει σχέση με τον Κ; Τι κινδύνους εγκυμονεί για τον άνθρωπο;
– Ο συγκεκριμένος ρετροϊός είναι ενδογενής σαν τον Κ, αλλά μόλυνε τους προγόνους μας αρκετά πιο παλιά, γύρω στα 100 εκατ. χρόνια πίσω. Φαίνεται ότι αν και παλιός έχει διατηρηθεί στο ανθρώπινο γονιδίωμα με τέτοιο τρόπο που πιστεύουμε ότι είναι «εξημερωμένος», όντας απαραίτητος για τη σωστή λειτουργία του ανθρώπου και την ανάπτυξη του εμβρύου. Δεν είναι η πρώτη φορά που βρίσκουμε εξημερωμένους ρετροϊούς στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Οπως αναλύσαμε στο Trends in Microbiology πιστεύουμε ότι η δραστηριότητά τους πιθανόν να σχετίζεται με την πιθανότητα καρκίνου και καρδιαγγειακών νοσημάτων στην ενήλικο ζωή.
– Πόσος χρόνος απαιτείται για την ολοκλήρωση της έρευνας; Υπάρχουν τα κατάλληλα εργαλεία που βοηθούν στο έργο σας;
– Θα χρειαστούν τουλάχιστον 3-4 έτη για να έχουμε τα τελικά αποτελέσματα. Τα εργαλεία ανάλυσης των γονιδιωμάτων είναι διαθέσιμα από το πρόγραμμα των 100.000 γονιδιωμάτων. Αυτό που μας λείπει προς το παρόν είναι το ανθρώπινο δυναμικό, αλλά ευελπιστώ να καταφέρω να το εξασφαλίσω στο επόμενο έτος μέσα από αιτήσεις χρηματοδότησης.
– Ησασταν επτά χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ως ερευνητικός λέκτορας και επιστρέψατε στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας, στη θέση λέκτορα στο Εργαστήριο Υγιεινής. Πόσο εύκολη ήταν αυτή η απόφαση την ώρα που οι περισσότεροι νέοι επιστήμονες όπως εσείς ακολουθούν την αντίστροφη πορεία;
– Ηταν μια απόφαση ζωής. Κατ’ αρχάς, η «στρόφιγγα» για δημιουργία νέων θέσεων στο ελληνικό πανεπιστήμιο είναι ερμητικά κλειστή. Ετσι, αντιμετώπισα το δίλημμα ότι αν δεν γύριζα στο τέλος της άδειας άνευ αποδοχών, θα έχανα τη σύνδεσή μου με το ελληνικό πανεπιστήμιο πιθανώς για πάντα. Δεν είναι καθόλου εύκολο, καθότι υπήρξαν και εξακολουθούν να υπάρχουν κύκλοι που προσπάθησαν να με «εκδιώξουν» παράτυπα από το ελληνικό πανεπιστήμιο. Ευτυχώς, το υπουργείο παρενέβη την τελευταία στιγμή, ανατρέποντας τις παρατυπίες, ωστόσο ακόμα παλεύω για να κρατήσω τη θέση μου με αξιοπρέπεια. Αγαπώ τη χώρα μου και τους ανθρώπους της, την κουλτούρα μας, αγαπώ το ελληνικό πανεπιστήμιο και θέλω να προσφέρω.
– Ποιες είναι οι διαφορές της Ελλάδας που αφήσατε πίσω σας και της Ελλάδας που βρήκατε επτά χρόνια μετά;
– Η αλήθεια είναι ότι πολλά πράγματα γίνονται πιο εύκολα στις δημόσιες υπηρεσίες. Από την άλλη, η χρηματοδότηση της έρευνας είναι πενιχρή, την αισθάνομαι πιο πενιχρή από ό,τι επτά χρόνια πίσω. Νομίζω, ωστόσο, ότι υπάρχουν προοπτικές και αν υπάρχει πολιτική βούληση θα μπορούσε αυτό να βελτιωθεί άμεσα.
Ενας μακρινός συγγενής του HIV
Τι είναι ο ρετροϊός Κ και πώς «μόλυνε» τον ανθρώπινο οργανισμό; Γιατί ονομάζεται ρετροϊός και με τι νοσήματα μπορεί να σχετίζεται; Το 8% του γονιδιώματος του ανθρώπου έχει προέλθει από ρετροϊούς που μόλυναν τα γεννητικά κύτταρα των προγόνων μας. Εχουν ονομαστεί ενδογενείς ρετροϊοί και είναι μακρινοί συγγενείς του ιού HIV που προκαλεί το AIDS. Ο ενδογενής ρετροϊός Κ μόλυνε τους προγόνους μας 30 εκατ. χρόνια πριν και ανιχνευόταν ενεργός έως πριν από 5.000 χρόνια. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, δεν έχει ξεκαθαριστεί αν εξακολουθεί να πολλαπλασιάζεται στο DNA μας. Στα περισσότερα μέρη του σώματός μας ο ιός Κ είναι σε καταστολή, σε «χειμερία νάρκη». Αντιθέτως, σε καρκίνους, αυτοάνοσα νοσήματα και στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του εμβρύου ο ιός Κ έχει «ξυπνήσει» και παρατηρείται αυξημένη έκφρασή του. Ετσι, παραμένει ανοικτή η πιθανότητα συμβολής του ιού Κ στην παθογένεια αυτών των ασθενειών, αλλά ανοίγει συγχρόνως και την πιθανότητα ανάπτυξης θεραπειών που θα στοχεύουν στην καταστολή του ιού Κ, καθώς η έρευνα που είναι σε εξέλιξη θα μπορούσε να βοηθήσει στην εκτίμηση του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου ή καρδιαγγειακών νοσημάτων κατά τη διάρκεια της ενηλίκου ζωής. Αυτό που τονίζει ο κ. Μαγιορκίνης είναι πως η έρευνα γεννά την ελπίδα για καλύτερη θεραπευτική αντιμετώπιση των καρκίνων αν παρουσιαστούν στην ενήλικο ζωή.