Από τον Σοφοκλή έως τον Φρόιντ

Από τον Σοφοκλή έως τον Φρόιντ

Κύριε διευθυντά

Στο δημοσίευμα της «Καθημερινής» με τίτλο «Τα συναισθήματα των αρχαίων Ελλήνων φωτίζει η νέα έκθεση του Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ» (φ. της 8.3.2017) περιέχεται και το εξής σχετικό παράθεμα: «Η Ιοκάστη ρωτάει τον Οιδίποδα: Ποιος άντρας δεν ονειρεύτηκε να κοιμηθεί με τη μητέρα του;» και ακολουθεί η επισήμανση: «Αν ο αρχαίος κόσμος είναι ο κόσμος της λογικής και του μέτρου της νόησης, είναι παράλληλα και ο κόσμος των συναισθημάτων» – επισήμανση, η οποία, κατά το δημοσίευμα, αναφέρεται στο προλογικό σημείωμα της έκθεσης, όπως προφανώς και το παράθεμα. Οτι «κάθε άντρας ονειρεύτηκε να κοιμηθεί με τη μητέρα του», όπως φαίνεται να υποστηρίζει με έμφαση η Ιοκάστη, είναι ένα εξαιρετικά απίθανο παράδοξο που δεν μπορεί φυσικά να έχει γράψει ο Σοφοκλής. «Πολλοί θνητοί συνέβη να δουν στα όνειρά τους ότι κοιμήθηκαν με τη μητέρα τους» («πολλοί γαρ ήδη εν ονείρασιν βροτών / μητρί ξυνηυνάσθησαν») φέρεται να λέει η Ιοκάστη στην τραγωδία (Οιδ. Τύρ. 981/982), προσπαθώντας να πείσει τον Οιδίποδα να μην ανησυχεί από την ανάμνηση της συμβουλής του μαντείου να αποφύγει να έλθει στην πατρίδα του για να μη σκοτώσει τον πατέρα του και παντρευτεί τη μητέρα του· η συμβουλή, όπως τα όνειρα, «δεν έχει καμιά σημασία» («παρ’ ουδέν  εστι», στ. 983). Στον Ηρόδοτο ο έκπτωτος Αθηναίος τύραννος Ιππίας ερμηνεύει το όνειρο της συνεύρεσης με τη μητέρα του λίγο πριν από τη μάχη στον Μαραθώνα, με την ανάκτηση της εξουσίας στην πατρίδα του, μετά την πιθανή, όπως πίστευε, νίκη των Περσών (VI 107.2). Στον Πλάτωνα (Πολ. ΙΧ 57 1c) το «επιχειρείν τη μητρί μείγνυσθαι» σε όνειρο είναι έκφραση του «θηριώδους και αγρίου μέρους» της ψυχής μετά από πολυφαγία η μέθη.

Το εξαιρετικά απίθανο παράδοξο που αναφέρθηκε έχει την προέλευσή του στη γνωστή ως Οιδιπόδειο σύμπλεγμα αντίληψη του Φρόιντ: «Αν η μοίρα του Οιδίποδα μας συγκινεί, είναι επειδή θα μπορούσε να ήταν και δική μας μοίρα, επειδή το μαντείο έχει επιτάξει πριν από τη γέννησή μας την ίδια κατάρα για μας όπως και γι’ αυτόν. Για όλους μας ίσως η μοίρα έχει ορίσει να στρέψουμε την πρώτη σεξουαλική μας παρόρμηση προς τη μητέρα μας· μας πείθουν γι’ αυτό τα όνειρά μας» (Σ. Φρόιντ, Η ερμηνεία των Ονείρων, μτφρ. Λ. Αναγνώστου, Αθήνα 1995 2, σ. 238). Ο Οιδίπους Τύραννος διαβάζεται και βλέπεται, ως γνωστόν, ως ένα από τα κορυφαία έργα της τραγικής ποίησης για τον τρόπο με τον οποίο ο Σοφοκλής έπλασε τον ήρωά του ως προσωπικότητα που με επιμονή και θάρρος θέλει να βρει την καταστροφική για τον ίδιο αλήθεια και όχι για το «ονειρικό της θέμα», που υποδηλώνει «τη διαταραχή της σχέσης με τους γονείς εξαιτίας των πρώτων σεξουαλικών διεγέρσεων» (Φρόιντ, όπ.π., σ. 239).

Ιω. Σ. Τουλουμακος, Ομ. καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ

Το μέλλον του κτιρίου της Παλαιάς Βουλής

Κύριε διευθυντά

Η επιστολή του πρώην υπουργού Ιωάννη Βαρβιτσιώτη φέρνει και πάλι στην επικαιρότητα το θέμα της διεκδίκησης από τη Βουλή του κτιρίου της Παλαιάς Βουλής που στεγάζει το Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο της Ελλάδας. Το θέμα είχε ανακινηθεί ξανά και πριν από μερικά χρόνια. Σήμερα, σύμφωνα με τον κ. Βαρβιτσιώτη, ο λόγος της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας είναι η απομάκρυνση του Ιστορικού και Εθνολογικού Μουσείου προκειμένου να στεγαστούν στους χώρους υπηρεσίες της Βουλής που στεγάζονται σήμερα σε ενοικιαζόμενα κτίρια. Παλαιότερα, αν θυμάμαι καλά, ήταν για να στεγάσει το «εντευκτήριο» της Βουλής.

Θα ήθελα να θυμίσω ότι το Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο της Αθήνας καθώς και ένα τμήμα του Μουσείου Μπενάκη είναι τα μόνα μουσεία της πρωτεύουσας που περιλαμβάνουν πλούσια εκθέματα από τον αγώνα της Ανεξαρτησίας του 1821 και των πρώτων χρόνων από τη σύσταση του ελληνικού κράτους. Και τα δύο ανήκουν στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Το επίσημο ελληνικό κράτος δεν διαθέτει παρόμοιο μουσείο. Θα πίστευε κανείς ότι και μόνο γι’ αυτό τον λόγο η Βουλή των Ελλήνων θα έπρεπε να προστατεύει και να επιχορηγεί και τα δύο αυτά μουσεία. Υπάρχει άλλωστε πλήθος κτιρίων που θα μπορούσαν να καλύψουν τις γραφειακές ανάγκες της Βουλής και μάλιστα πολύ καλύτερα από το κτίριο της Παλαιάς Βουλής, που λόγω της ειδικής του χρήσης δεν είναι σε θέση να καλύψει ως έχει παρόμοιες ανάγκες χωρίς να υποστεί μετατροπές, ανάλογες με αυτές που υπέστη το 1935 το κτίριο των Παλαιών Ανακτόρων και νυν Βουλής. Μετατροπές που κατέστρεψαν το εσωτερικό του ανακτόρου που είχε σχεδιάσει ο Gaertner, με τις θαυμάσιες οροφογραφίες και τις μοναδικές πομπηιανές τοιχογραφίες, παρά τις σοβαρές αντιρρήσεις τόσο του γερουσιαστή και αρχιτέκτονα Αναστάση Μεταξά, αλλά και του καθηγητού του Πολυτεχνείου και επίσης γερουσιαστή Ν. Κιτσίκη και του «νεαρού αλλά πολλού ταλέντου» αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού και την πρότασή τους να μετατραπεί σε μουσείο. Με την άποψή τους συμφωνούσε και μεγάλη μερίδα του αθηναϊκού Τύπου. Δυστυχώς, τα Παλαιά Ανάκτορα δεν σώθηκαν.

Ηρθε άραγε η ώρα της Παλαιάς Βουλής;

Το κτίριο θεμελιώθηκε το 1858 πάνω σε σχέδια του Γάλλου αρχιτέκτονα Francois Louis Floriment Boulanger (1807-1875) έπειτα από ανάθεση της βασίλισσας Αμαλίας και εγκαινιάζεται το 1875 με την έναρξη της πρώτης εισόδου της Δ΄ Περιόδου.

Στο κτίριο επέφεραν αρκετές αλλαγές οι αρχιτέκτονες Γεράσιμος και Αναστάσης Μεταξάς, καθώς και ο Αθηναίος αρχιτέκτων Παναγής Βρεττός-Κάλκος, στον οποίο οφείλεται η τελική μορφή του.

Αξίζει ίσως να επισημάνουμε ότι το κτίριο της Παλαιάς Βουλής είναι ίσως το μόνο δημόσιο κτίριο του 19ου αιώνα που κτίστηκε αποκλειστικά από κρατικές δαπάνες. Οταν μάλιστα κατά την ανέγερση πλούσιος ομογενής προσφέρθηκε να αναλάβει τη δαπάνη με μοναδικό όρο να γραφτεί στη μετόπη το όνομά του δίπλα από τον τίτλο «Ελληνική Βουλή», πήρε από την τότε κυβέρνηση την περήφανη απάντηση ότι η Βουλή όφειλε (εξακολουθεί άραγε να οφείλει;) να μην «οφείλει» σε κανένα.

Σημ.: Ενδιαφέρουσα σχετική με το θέμα του εντευκτηρίου λεπτομέρεια. Λίγο μετά τα εγκαίνια της Βουλής με αίτησή του προς το «επί το επί των Εσωτερικών Υπουργείον» ο έφορος του Βουλευτηρίου Τιμολέων Ι. Φιλήμων ζητεί να διατηρηθεί το παρακείμενον στη Βουλήν καφενείον, «όπως χρησιμεύσει και κατά την επιούσιον σύνοδο προς ευκολίαν των κ.κ. βουλευτών, κάτι που είναι απολύτως απαραίτητο κατά την έναρξιν των εργασιών του Σώματος». Τι εντευκτήριο, τι καφενείο.

Μαρω Καρδαμιτση Αδαμη, Ομ. καθ. ΕΜΠ

Τρένα που φεύγουν χωρίς τους οδηγούς

Κύριε διευθυντά

Με έκπληξη διάβασα πρόσφατα το άρθρο του τ. αρχιμηχανικού του ΟΣΕ κ. Μακροδημόπουλου στην «Καθημερινή» της Κυριακής, στο οποίο αντιτίθεται σθεναρά στην προγραμματισμένη λειτουργία συρμών χωρίς οδηγό στην υπό κατασκευή γραμμή 4 του μετρό της Αθήνας. Δεν παραθέτει ο κ. Μακροδημόπουλος ούτε ένα αριθμητικό στοιχείο για να στηρίξει τον ισχυρισμό του ότι η κατασκευή της γραμμής 4 με τη συγκεκριμένη τεχνολογία θα είναι ουσιωδώς δαπανηρότερη από την τεχνολογία των υπαρχουσών γραμμών. Χωρίς να είμαι κάποιος ειδικός, μπορεί να συμβουλευθεί στο Διαδίκτυο πολλές σχετικές μελέτες, τόσο από σιδηροδρομικούς οργανισμούς όσο και από πανεπιστημιακούς μελετητές. Από αυτές προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι οι γραμμές με συρμούς χωρίς οδηγό είναι πολλές σε όλο τον κόσμο και ότι προσφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα. Ειδικώς ο Υπόγειος του Λονδίνου, τον οποίον επικαλείται ως αντιπαράδειγμα ο κ. Μακροδημόπουλος, έχει πρόγραμμα μακράς πνοής να μετατρέψει πολλές γραμμές του σε γραμμές αυτόματης λειτουργίας.

Αλλά, νομίζω, οι κραυγές πόνου του κ. Μακροδημοπούλου είναι δυνατότερες όσον αφορά τις θέσεις εργασίας οδηγών τρένων που δεν θα υπάρξουν για τη γραμμή 4 του μετρό. Πράγματι, οι θέσεις εργασίας σε έναν τέτοιον οργανισμό είναι επίζηλες. Διότι οι εργαζόμενοι εκεί κρατούν στα χέρια τους τεράστιο ποσό επενδεδυμένου κοινωνικού κεφαλαίου, το οποίο τους εμπιστεύεται η υπόλοιπη κοινωνία, αλλά αυτοί μπορούν να το χρησιμοποιούν για δικούς τους σκοπούς, ακόμη και ενάντια στην κοινωνία. Κάπως σαν τους πραξικοπηματίες του 1967… Το πόσο σέβονται την κοινωνία που τους εργοδοτεί οι μισθοδοτούμενοι στο μετρό της Αθήνας το βλέπουμε αν συγκρίνουμε τις πολλές χαμένες ημέρες λειτουργίας στο μετρό κάθε χρόνο με τις (μηδενικές) χαμένες ημέρες λειτουργίας στην Αττική Οδό, που λειτουργεί με παραχώρηση σε ιδιωτική εταιρεία. Αν είχαμε ποτέ κυβέρνηση ευαίσθητη στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας, αυτή θα επέβαλλε στους απεργούς των όποιων δημοσίων επιχειρήσεων να αποζημιώνουν την κοινωνία για το κόστος του κοινωνικού κεφαλαίου που κρατούν, με δική τους πρωτοβουλία, εκτός λειτουργίας. Ναι, με κρατήσεις των τόκων που τρέχουν και τις ημέρες απεργίας στις αποδοχές τους! Να θυμίσω, επίσης, ότι η διαδικασία προσλήψεων στο μετρό της Αθήνας έτυχε οξύτατης κριτικής από το Σώμα Επιθεωρητών Δημόσιας Διοίκησης, το οποίο μάλιστα απεκάλυψε και το διαφωτιστικότατο περιεχόμενο μερικών συστατικών σημειωμάτων από γραφείο υπουργού: «Βάλτε τον κάπου, δεν κάνει για τίποτα»!

Τέλος, και όλα να λειτουργούσαν τέλεια στο μετρό της Αθήνας ως έχει, και πάλι οι λίγες επιπλέον θέσεις οδηγών συρμών μετρό στη γραμμή 4 δεν θα βοηθούσαν πολύ στο πρόβλημά μας της ανεργίας. Διότι θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε πολύ περισσότερες θέσεις εργασίας αν επιβάλλαμε να υπάρχει χειριστής σε κάθε θάλαμο ανελκυστήρα (ασανσέρ) κτιρίου, όπως συνέβαινε πριν από πολλά, πολλά χρόνια. Από τέτοιες, όμως, αβασάνιστες «φιλολαϊκές λύσεις» έχουμε παραχορτάσει…

Γ. Γεωργανας

«Ηθική της ευθύνης» και εξουσία

Κύριε διευθυντά

Από τις απαρχές του κόσμου ίσχυσε η εξουσία στο γένος των ανθρώπων, χωρίστηκε δηλαδή η ισότιμη φύση σε άρχουσα και αρχόμενη, για να αποτρέπονται με την πειθώ ή τον φόβο η ανωμαλία και η διαίρεση από τις αντικρουόμενες γνώμες και να εξασφαλίζεται η κοινωνική ειρήνη. Εξάλλου, κατά θεμελιώδη αρχή της επιστήμης της κοινωνιολογίας που αντικείμενό της έχει την ερμηνεία και την κατανόηση των αιτιωδών σχέσεων και των αλληλεπιδράσεων των κοινωνικών φαινομένων και του ιστορικού γίγνεσθαι, κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά και πολλώ μάλλον αυτή των ηγετών συνδέεται με κάποιο υποκειμενικό νόημα που τη συγκροτεί και την υπαγορεύει, όταν έρχεται σε επαφή με κάποιο άλλο άτομο.

Αν αυτό που κινεί κάποιον ή αυτό προς το οποίο κινείται είναι ο Θεός, τότε πράττει μόνο το καλό και αν πάσχει γι’ αυτό το αποδέχεται πρόθυμα. Αν, αντιθέτως, κινείται από ή προς τη φύση του δεν θέλει να πράττει το κακό, ούτε να του συμβαίνει το κακό, γιατί είναι ασύμβατο μ’ αυτήν. Αν, στη χειρότερη εκδοχή, η ανθρώπινη συμπεριφορά κινείται από την περιφρόνηση προς τον Θεό, τότε ο άνθρωπος θεοποιεί εαυτόν, κι απ’ αυτήν τη φιλαυτία του, την εμπαθή μητέρα όλων των κακών και των παθών, πηγάζει όλη η δυστυχία του, αλλά και η τυραννική συμπεριφορά του προς τους άλλους. Ποια εξουσία, λοιπόν, μπορούμε να προσδοκούμε στον κόσμο που ζούμε;

Αναμφίβολα, όπως έχουν τα πράγματα, στην ουσία της πολιτικής ζωής και της εξουσίας κυριαρχεί αδυσώπητη πάλη των ατόμων και των λαών, και απέραντη ουτοπία θα ήταν να περιμένουμε από τους ηγέτες μας πράξεις ή συμπεριφορές προσανατολισμένες σε υπέρτατες αξίες και απόλυτους σκοπούς, κοντολογίς στις ηθικές αρχές του Χριστιανισμού ή της Καντιανής ηθικής που βασίζεται στην πρόθεση και το φρόνημα, στη συνείδηση δηλαδή του ενεργούντος υποκειμένου (Gessinnungsethik). Οσο λοιπόν θα γεννιόμαστε και θα πεθαίνουμε δίχως να διαβάζουμε με φιλοπονία το βιβλίο των σφαλμάτων μας, τη συνείδησή μας δηλαδή, η όποια ελπίδα μας για να γίνει το ανέφικτο εφικτό θα χάνεται όπως η σκιά που περνάει, σαν τη λεπτή αύρα που διαλύεται από τη θύελλα, σαν τον καπνό που τον σκορπίζει ο άνεμος, σαν την ανάμνηση μιας μόνο στιγμής, που αμέσως μετά φεύγει.

Αναγκασμένοι, ωστόσο, να ζούμε σε μια κοινωνική συμβίωση, έχουμε την υποχρέωση, ως λαός, να μην αδιαφορούμε, αλλά να κρίνουμε και να εκλέγουμε τους κατάλληλους ηγέτες με κριτήριο την ηθική τους συμπεριφορά, και να επιβάλλουμε κάθε φορά εκείνους που πράττουν με πίστη και αφοσίωση στις υπέρτατες αξίες της αρετής και της δικαιοσύνης, σε κάθε δε περίπτωση εκείνους που προσπαθούν να προβλέπουν και να σταθμίζουν σωστά τις πράξεις τους, να υπολογίζουν τις συνέπειες για την επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων και να αναλαμβάνουν κυρίως με πράξεις την όποια ευθύνη τους, εκείνους δηλαδή που διαθέτουν την «ηθική της ευθύνης» (Verantwortnngsethik), όπως ευστόχως την αποκαλεί ο κορυφαίος δάσκαλος της Κοινωνιολογίας, ο Max Weber.

Αναστασιος Γ. Λεκκας, Συν/χος Δικηγόρος, παρ’ Αρείω Πάγω

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή