Κύριε διευθυντά
Με τη «μεγάλη εικόνα» που αναπτύσσει ο Ηλίας Μαγκλίνης στο εξαίρετο άρθρο του στην «Καθημερινή» της 17/3/2018 (με αφορμή τον θάνατο του αστροφυσικού Στίβεν Χοκινγκ) σαν τη νέα διάσταση που έδωσαν ο Αϊνστάιν στην καθημερινή μας αντίληψη του χρόνου (ότι δεν είναι γραμμικός και αδιατάρακτος, αλλά καμπυλώνεται) και ο Κοπέρνικος με τη διαπίστωση ότι η Γη δεν είναι το κέντρο του Ηλίου και των πλανητών που γυρίζουν γύρω από αυτήν, προσπαθεί να εξηγήσει σε φίλο του γιατί η θεωρία του Χόκινγκ για τις μαύρες τρύπες του Διαστήματος μπορεί να προσφέρει κάτι πολύτιμο στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Συμπληρώνοντας λοιπόν αυτήν τη «μεγάλη εικόνα», υπάρχει μια μεγαλύτερη που συμπληρώνει τη «μεγάλη» αυτή και που θα έπρεπε εμείς, τουλάχιστον ως Ελληνες, να γνωρίζουμε.
Η «καθημερινή αντίληψή μας της γνώσης» είναι ότι ο Κοπέρνικος με τη θεωρία του περί του ηλιοκεντρικού συστήματος αντέστρεψε την καθημερινή μας πεπλανημένη αντίληψη ότι ο Ηλιος ανατέλλει και δύει, άρα περιστρέφεται γύρω από τη Γη. Η πραγματικότητα όμως αποτυπωμένη στα εγκαταλελειμμένα μονοπάτια της Ιστορίας ανατρέπει την «καθημερινή» μας αυτή «αντίληψη της γνώσης», καθόσον ο Αρίσταρχος ο Σάμιος (4ος αιώνας π.Χ., γενν. 310 π.Χ.) 17 αιώνες (!) πριν από τον Κοπέρνικο (1473-1543) ήταν ο πρώτος που διαπίστωσε και ισχυρίστηκε ότι η Γη και οι πλανήτες γυρίζουν γύρω από τον Ηλιο. Ο Αρίσταρχος (που ήταν στην εποχή του πιο γνωστός σαν μαθηματικός παρά σαν αστρονόμος) επιπροσθέτως (και με τα πιο περιορισμένα τεχνικά μέσα που είχε τότε) υπολόγισε τα σχετικά μεγέθη και τις σχετικές αποστάσεις της Γης, της Σελήνης και του Ηλίου και έκανε τη διαπίστωση ότι δεν υπάρχει ουράνια σφαίρα, αλλά ένα σύμπαν που είναι σχεδόν άπειρο.
Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί η μεγάλη συμβολή ενός ακόμη μεγάλου Ελληνα αστρονόμου, του Κλαύδιου Πτολεμαίου του 2ου μ.Χ. αιώνα, που τα συγγράμματά του «Αλμαγέστη» (άλλως «Μαθηματική Σύνταξη») και η «Τετράβιβλος» -έστω και βασιζόμενα στο γαιοκεντρικό σύστημα- αποτέλεσαν ένα είδος «αστρονομικού Ευαγγελίου» για τους αστρονόμους των επόμενων 12 αιώνων μέχρι τον Κοπέρνικο. Ηταν μια εποχή που η αστρονομία ήταν ταυτόσημη με την αστρολογία, χωρίς τον μοντέρνο διαχωρισμό αφού δεν αρκείτο στην παρατήρηση των αστρικών σωμάτων, στην κίνηση και στην απόστασή τους, αλλά εφάρμοζε τις παρατηρήσεις για να μετράει τον χρόνο (π.χ. διαιρεί το έτος σε 365 ημέρες που αντιστοιχούν με τον χρόνο περιστροφής της Γης γύρω από τον Ηλιο, διαιρεί την ημέρα σε 24 ώρες που αντιστοιχούν στον χρόνο περιστροφής της Γης γύρω από τον εαυτό της κ.λπ.). Με την καταμέτρηση του χρόνου και τον προγραμματισμό που του επιτρέπει αυτό, ο άνθρωπος οργανώνει την κοινωνικοπολιτική ζωή του, γράφει την ιστορία του κ.ο.κ. Παράλληλα, διαπιστώνει την επίδραση των φάσεων της Σελήνης στη Γη που φέρνει την παλίρροια, την επίδραση της θέσης του Ηλίου στις αλλαγές των εποχών, και εφαρμόζει τις παρατηρήσεις αυτές στην καθημερινότητά του, π.χ. προβλέποντας τον καιρό, προγραμματίζοντας τη σπορά των αγρών, προφυλασσόμενος από κινδύνους μελλοντικών καιρικών συνθηκών κ.ο.κ. Θεωρεί ότι κάτι αντίστοιχο θα συμβαίνει και με τους γνωστούς τότε άλλους 5 πλανήτες. Θέλοντας να αξιοποιήσει αντίστοιχες γνώσεις στην καθημερινή του ζωή, μελετάει τις κινήσεις των πλανητών αυτών αλλά και των αστερισμών παράλληλα με τα συμβαίνοντα ταυτόχρονα στη Γη. Αυτό όμως προϋποθέτει αστρονομικές παρατηρήσεις, χάραγμα των τροχιών των πλανητών, υπολογισμό των αποστάσεών τους από τη Γη και μεταξύ τους κ.ο.κ., γιατί οι πλανήτες αλλάζουν θέσεις, έχουν διαφορετικές τροχιές, που πρέπει να μελετηθούν σε συσχετισμό με την τροχιά της Γης, του Ηλίου και της Σελήνης. Ετσι αναπτύσσεται η αστρονομία, η εξέλιξη της οποίας δεν γίνεται για ακαδημαϊκούς και μόνο λόγους, αλλά για τους πιο πάνω πρακτικούς λόγους.
Με τα ανωτέρω καθίσταται αντιληπτό ότι η «μεγάλη εικόνα» της αστρονομίας και αστροφυσικής στην οποία αναφερθήκαμε, δεν είναι μόνο μια εικόνα πνευματικής πλήρωσης, αλλά συναντά και υπηρετεί την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την καθημερινότητά μας βάζοντας τις βάσεις για μια καλύτερη ανθρωπότητα. Βάσεις, που έχουμε την ικανοποίηση να διαπιστώνουμε και την υποχρέωση να διαδίδουμε ότι ήταν ελληνικές.
Λαμπρος Ροϊλος, Συντ. δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω – συγγραφέας – ερευνητής