Κύριε διευθυντά
Το παρόν μας ταλανίζεται σφοδρώς, έχουμε και την εγγενή γκρίνια μας, το μέλλον μας, προφανώς, αβέβαιον, αλλά το χθες, με τις βεβαιότητές του, δεν παύει να διεκδικεί μέρος του ενδιαφέροντός μας.
Πριν από 40 χρόνια, στις 8 Φεβρουαρίου 1980, μόλις στα 44 χρόνια του, εγκατέλειψε τα εγκόσμια ο Νίκος Ξυλούρης αφήνοντας πίσω του μεγάλη παρακαταθήκη με τον χαρακτήρα του, τη στάση ζωής και το έργο του. Το βοσκόπουλο από τα Ανώγεια της Κρήτης εξελίχθηκε σε έναν ποιοτικό καλλιτέχνη που με τα φωνητικά προσόντα του και τη σκηνική παρουσία του κατοχύρωσε αξεπέραστες ερμηνείες κρητικών, και όχι μόνο, τραγουδιών. Το χαρακτηριστικό μέταλλο της φωνής του μας συντροφεύει ακόμη και σήμερα, με τον «Αρχάγγελο της Κρήτης» (έτσι τον «βάφτισαν» ο καθηγητής Γ. Σαββίδης και η αξέχαστη Τζένη Καρέζη) δικαιωματικά να συγκαταλέγεται στους μεγάλους της πατρώας γης.
Ηταν αυτοδίδακτος. Δεν ήξερε να διαβάζει νότες και τα τραγούδια τα μάθαινε και τα ηχογραφούσε πρακτικά. Δεν κυνήγησε το χρήμα, δεν τραγούδησε σε παραλιακά κέντρα της Αθήνας, παρά μόνο σε χώρους, όπως οι μπουάτ.
Αν είναι να ξεχωρίσουμε ένα τραγούδι του, νομίζω αυτό θα πρέπει να είναι το εμβληματικό «Πότε θα κάνει ξαστεριά;», χωρίς να αγνοούμε τις πολύ μεγάλες επιτυχίες του, όπως το «Χρονικό», τα «Ριζίτικα», το «Καπνισμένο τσουκάλι» και «Το μεγάλο μας τσίρκο».
Βενιζελικός, χωρίς εξαρτήσεις από κόμματα, λόγω της παρουσίας του στο Πολυτεχνείο το 1973, τραγουδώντας την «Ξαστεριά», είχε προβλήματα με το απριλιανό καθεστώς, αν και «κομμένος» ήταν και από τη μεταπολιτευτική ΥΕΝΕΔ ακόμη και 6 μήνες αφότου είχε «φύγει».
Ανατρέχοντας σε δηλώσεις ατόμων του επαγγελματικού και του κοινωνικού περίγυρού του, δεν βρίσκεις ούτε μία με αρνητικό περιεχόμενο. Αντιθέτως, μεγάλο το πλήθος των θετικών δηλώσεων, με χαρακτηριστικές τις ακόλουθες:
Μάνος Κατράκης: Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν ένας τίμιος άντρας. […] Η αγνότητα, το αίσθημα, η ψυχή ήταν διάχυτα στο σώμα του, στο λαρύγγι του, ένα αξιαγάπητο πλάσμα χωρίς κακίες που έφθανε μονάχα να τον δεις για να τον συμπαθήσεις και να τον αγαπήσεις, ήταν αρκετή μία φορά να νιώσεις ρίγος και την αντανάκλαση της γοητείας του.
Χριστόδουλος Χάλαρης: Σύμβολο παλικαριάς, ευγένειας, εντιμότητας, κατά ιδιοφυή τρόπο υπηρέτησε και έδωσε προεκτάσεις στην κρητική μουσική.
Ηλίας Ανδριόπουλος: Είναι ο μόνος ερμηνευτής –δεν έχει συμβεί με άλλον– που το κρητικό ιδίωμα της τέχνης του το έκανε πανελληνίως αναγνωρίσιμο και αποδεκτό. Οι ερμηνείες του σε αρκετά τραγούδια θα μείνουν για πάντα κλασικές μέσα στον χρόνο.
Γιώργης Ξυλούρης: Μη με ρωτάς λοιπόν τι «προίκα» άφησε ο πατέρας μου. Ρώτα τα εικοσάχρονα και τα εικοσιπεντάχρονα παιδιά γιατί ακούνε Νίκο Ξυλούρη με φανατισμό. Ρώτα τον εαυτό σου. Εγώ ό,τι και να σου πω είμαι ο γιος του.
Επιθυμία του ήταν να υπάρχει κάπου στην Αθήνα ένα σημείο συνάντησης των φίλων του. Αυτό βρίσκεται στην οδό Πανεπιστημίου 39, ένα δισκοπωλείο-στέκι που, μετά τον θάνατο του γιου του σε τροχαίο το 2015, το κρατάει η σύζυγός του Ουρανία. Είναι μια «γωνιά» πλημμυρισμένη Νίκο Ξυλούρη, 40 χρόνια μετά.
Δημ. Χατζηδακης, Δρ χημικός μηχανικός