Κύριε διευθυντά
Στην εφαρμοσμένη φιλοσοφία μια κρίσιμη διάκριση –σε σχέση με την αξία των οντοτήτων– μας παρέχεται από τη δυνατότητα να ξεχωρίζουμε τα πράγματα που διαθέτουν εγγενή (intrinsic, έμφυτη, ας πούμε) αξία σε σχέση με τα άλλα πράγματα, που διαθέτουν εργαλειακή (instrumental, χρηστική, ας πούμε) αξία. Για να γίνει κατανοητή η διάκριση, καταφεύγω στο προσφυές παράδειγμα του μικροφώνου: το μικρόφωνο είναι «πράγμα» του οποίου η (εργαλειακή) αξία διαρκεί ή διατηρείται όσο το χρησιμοποιεί ο άνθρωπος-χρήστης του, ο οποίος διαθέτει εγγενή αξία, επειδή ακριβώς είναι άνθρωπος.
Παλαιότερα η Παιδεία και η μόρφωση αντιμετωπίζονταν ως περιοχές ή ως οντότητες με εγγενή αξία, η οποία ήταν αποδεκτή ως τέτοια, ανεξαρτήτως του είδους της γνώσης που κατείχες. Μάλιστα η γλωσσική παιδεία, παλαιότερα, το να είσαι εγγράμματος και λόγιος, αποτελούσε ιδιαίτερο γνώρισμα των μορφωμένων και των πτυχιούχων από τα πανεπιστήμια. Τι συνέβη, όμως, και πλήθυναν οι «διπλωματούχοι πανεπιστημίου», που έχουν κάποιες έως πάρα πολλές «αδυναμίες» γλωσσικές, που εκφράζονται σε προφορικό και σε γραπτό επίπεδο με ευρηματικά «μαργαριτάρια», με ασυνταξίες και σολοικισμούς, με άγνοια των κανόνων της γραμματικής, με ανορθογραφία, με λεξιπενία κ.ο.κ. Νομίζουμε ότι η ποιότητα που προσέφερε το σχολείο στις πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης αποδυναμώθηκε για πολλούς λόγους: συμβάλλουν ανάλογα η εξειδίκευση, η λαϊκιστική τάση για απλοποίηση της παρεχόμενης γνώσης, η κυριαρχία του οπτικού πολιτισμού, οι μοιραίες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις της μεταπολίτευσης, η προέλαση της ψηφιακής τεχνολογίας, η αποσπασματικότητα του βίου, της καθημερινότητας, του ίδιου του εαυτού…
Η αποσπασματικότητα κατασκευάζει ψηφίδες που δεν είναι εύκολο να συγκολληθούν σε ενιαίο μόρφωμα, σε μιαν ενιαία αφήγηση, για να το πούμε πιο trendy. Ετσι προάγονται τα κάθε λογής «θραύσματα», σαν ευρήματα ανασκαφής, σαν όστρακα μιας αρχαιολογίας του παρόντος, που επιτρέπουν πολλαπλές ανθρωπολογικές αναγνώσεις, δηλαδή ποικίλες δυνατές ανασυγκροτήσεις της πραγματικότητας, με ερμηνείες που δεν εξυπηρετούν τη δύσκολη συνολική προσέγγιση, αλλά την εύκολη μερικότητα, που ενισχύει την προκατάληψη και τη μισαλλοδοξία. Συνιστώσες αυτής της επιλογής αποτελούν η προ πολλού ποσοτικοποιημένη –λόγω ενός παρεξηγημένου θετικισμού– Παιδεία, η προδιάθεση για εξειδίκευση, η εμμονή στη μέτρηση και στους ποσοτικούς δείκτες, η προτίμηση στο «εφαρμοσμένο».
Κωστας Θεολογου
Πανεπιστημιακός