Κύριε διευθυντά
Μετά τον πρώτο παραβάτη της ιστορίας μας, τον Ιουλιανό, το εφορεύον όμμα της ορθής χριστιανικής πορείας κατέγραψε τις «παρεκκλίσεις» και πολλών άλλων, μεταξύ των οποίων, στις νεότερες εποχές του Εμμανουήλ Ροΐδη και του Νίκου Καζαντζάκη.
Για τον Ιουλιανό είχαν γράψει οι οπαδοί του στην πέτρα του τάφου του ένα επίγραμμα ισάξιο –σε λιτότητα λόγου και μετριότητα επαίνου– με τα αρχαία εκείνα των κλασικών Ελλήνων επιγραμματοποιών: «Ιουλιανός μετά Τίγριν αγάρροον ενθάδε κείται αμφότερον, βασιλεύς τ’ αγαθός κρατερός τ’ αιχμητής» (=Εδώ, κοντά στα φουσκωμένα νερά του Τίγρη, κοιμάται ο Ιουλιανός, που ήταν και τα δυο: Καλός βασιλιάς και γενναίος πολεμιστής). Ξέρουμε πόσο σφοδρή ήταν η διαμάχη μεταξύ χριστιανών και ειδωλολατρών της εποχής γύρω από το έργο και τις νοσταλγίες του Ιουλιανού.
Το ίδιο οξεία υπήρξε η αντίθεση ανάμεσα στους θαυμαστές και επικριτές του Καζαντζάκη, στον οποίο ταιριάζει και το μεγαλοπρεπές επίθετο «αγάρροος», όσον αφορά όχι μόνο το μεγάλο σε ποσότητα και ποιότητα συγγραφικό του έργο, αλλά και την προσωπικότητά του. Από την άποψη αυτή κανείς δεν θα μπορούσε τώρα να στοιχηθεί στις τάξεις των παλιών επικριτών του. Ομως μεγάλη έκπληξη θα δοκίμαζε, φαντάζομαι, κάθε θαυμαστής του, αν τύχαινε να πληροφορηθεί (εφόσον θα ήταν έως τότε ανυποψίαστος, όπως ο υπογραφόμενος) τη γνώμη που είχε ο Καζαντζάκης για τρεις κορυφαίους ποιητές της νεότερης Ελλάδας, τον Παλαμά, τον Καρυωτάκη και τον Καβάφη. Διάβαζα τα Περιηγητικά του (με τον τίτλο «Ταξιδεύοντας») από τις περιοδείες του στην Πελοπόννησο τη δεκαετία του ’30 και μετά το κεφάλαιο «Η συμβολική ατμόσφαιρα του Μύθου» για το τοπίο της Ολυμπίας (μια έξοχη περιγραφή και ερμηνεία των εκθεμάτων του μουσείου), βρέθηκα (στο κεφάλαιο ο «Γέρος του Μοριά») μπροστά στο ακόλουθο απίστευτο κείμενο: «Δυο νέοι, ποιητικά κλωσοπούλια με ζύγωσαν.
Θα με πήραν φαίνεται για διανοούμενο κι άρχισαν κουβέντα για τέχνη και τραγούδι. Τρεις είναι οι πιο συχναζόμενοι σχολάρχες όπου έχει καταντήσει ο τόπος μας – ο Παλαμάς, ο Καρυωτάκης, ο Καβάφης. Οι δύο νέοι είχαν αρχηγούς τους δύο τελευταίους νεκρούς. Ο ένας, ο πιο ρωμαλέος, με τα σγουρά μαλλιά, καρυωτάκιζε. Σίγουρα η σφοδρή νιότη του έφερνε τη μελαγχολία της περισσευούμενης δύναμης. Ο άλλος, παχουλός, πλαδαρός και τεμπέλης, κήρυχνε αρχηγό του τον Αλεξανδρινό γηραλέο Νάρκισσο. Απάνω στα τέλματα αυτά τσαλαβουτούσαν πολλή ώρα […]». Δεν χρειάζεται να παρατεθούν πιο πολλά – άλλωστε ο χώρος σας είναι πολύτιμος. Αλλά ένας τόσο… αγάρροος Καζαντζάκης για τον Καβάφη, στην ποίηση του οποίου καταφεύγει και εντρυφά η προβληματισμένη εποχή μας;…
Γερασιμος Μιχαηλ Δωσσας, Θεσσαλονίκη